ΤΟΥ ΔΡΟΣ ΜΑΡΙΟΥ ΣΤΥΛΙΑΝΙΔΗ*
Η δύναμη της εκπαίδευσης και ο θησαυρός που κρύβει μέσα της δεν μπορεί πλέον να υποτιμηθούν από κανένα λαό και κανένα συγκροτημένο κράτος. Είναι σήμερα καθολικά αποδεκτό, ότι δεν μπορεί να υπάρξουν επιτυχημένες χώρες ούτε επιτυχημένοι λαοί, χωρίς ένα καλά οργανωμένο, ισχυρό και αποτελεσματικό εκπαιδευτικό σύστημα. Δεν μπορεί να υπάρξουν τέτοιες χώρες αν οι ίδιες οι κοινωνίες των πολιτών τους δεν αναγνωρίζουν και δεν εκτιμούν τη μόρφωση και την παιδεία ως κορυφαίες αξίες. Ποτέ άλλωστε δεν υπήρξαν τέτοια παραδείγματα στην ιστορία της ανθρωπότητας. Αντίθετα, η υποβάθμιση ή η έκπτωση της παιδείας ήταν και θα είναι πάντα δείκτης κοινωνικής, ηθικής και οικονομικής παρακμής και μαρασμού.
Ιδιαίτερα σε αυτήν την εποχή της «μεγάλης στέγνιας και της αναβροχιάς», όπως θα έλεγε και ο ποιητής, την εποχή της μεγάλης κρίσης που δεν είναι μόνο οικονομική αλλά και κοινωνική και ηθική, δεν μας μένει άλλο σταθερό αποκούμπι και ελπίδα πέρα από τη δύναμη και τη σιγουριά της εκπαίδευσης. Δοκιμάσαμε άλλωστε στο πρόσφατο παρελθόν ως κοινωνία και μάλιστα σε συνθήκες μαζικού παροξυσμού να επενδύσουμε περισσότερο στο χρήμα παρά στον άνθρωπο και απογοητευτήκαμε, βέβαια, πολύ γρήγορα αλλά και οικτρά. Είναι τότε που επενδύσαμε όλες μας τις οικονομίες στο χρηματιστήριο. Ποιο ήταν το αποτέλεσμα, μετά τα πρόσκαιρα κέρδη και το σκάσιμο της μεγάλης φούσκας; Η απογοήτευση ενός λαού, ο εξανεμισμός των κόπων μιας ζωής, ο κλονισμός της οικονομίας μας και η χρεωκοπία πολλών συμπολιτών μας. Αποφασίσαμε ότι είναι πιο σίγουρη η επένδυση στα ακίνητα μέχρι που συνειδητοποιήσαμε ότι και αυτή μπορεί σιγά-σιγά να εξελιχθεί σε παρόμοια ή ακόμη πιο επικίνδυνη φούσκα. Στραφήκαμε με σιγουριά και εμπιστοσύνη στο τραπεζικό μας σύστημα, μέχρι που είδαμε μέσα σε μερικούς μόνο μήνες πόσο εύκολα και γρήγορα γκρεμίζεται και χάνεται ένα ολόκληρο συγκροτημένο κράτος, μαζί με όλον εκείνο το συσσωρευμένο πλούτο που είχαν δημιουργήσει με κόπο και μόχθο ολόκληρες γενεές. Τώρα βέβαια συνειδητοποιούμε καλύτερα πώς σε αντίθεση με το χρήμα και τα πλούτη μόνο η μόρφωση και η παιδεία δεν εξανεμίζονται και δεν χάνονται ποτέ, γιατί αυτά τα κουβαλούμε πάντα μέσα μας, κανένας δεν μπορεί να μας τα πάρει, και με αυτά ως εφόδια μπορούμε να ξαναδημιουργήσουμε και να ξανακτίσουμε το μέλλον μας.
Έχουμε σήμερα δυστυχώς οδηγηθεί σε πρωτόγνωρες καταστάσεις οικονομικής κρίσης και εξαθλίωσης αλλά και σε μια βαθιά κρίση θεσμών και αξιών, που θα πρέπει ως κοινωνία με ειλικρίνεια και τόλμη πρώτα να παραδεκτούμε, ώστε να μπορέσουμε στη συνέχεια να αντιδράσουμε αποτελεσματικά για να την υπερβούμε. Σε αυτή τη δεινή όντως κατάσταση που βρισκόμαστε σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να πέσουμε στην παγίδα των εύκολων αλλά και επικίνδυνων λύσεων. Οι τυχόν αλόγιστες περικοπές και εκπτώσεις στην ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης, με το δικαιολογητικό της οικονομικής κρίσης, θα πλήξουν πρώτα και κύρια την αποτελεσματικότητά της, και ως εκ τούτου θα εμβαθύνουν ακόμη περισσότερο την κρίση και θα υπονομεύσουν σοβαρά την προσπάθεια του λαού μας να βγει το συντομότερο από αυτήν. Κάθε τέτοια απόπειρα και αντίληψη ισοδυναμεί με αυτοχειρία και οδηγεί σε καταστροφικές συνέπειες, οι οποίες συμπυκνώνονται σε αυτό που πολύ εύστοχα και παραστατικά υποστήριξε ο Μπάρακ Ομπάμα, όταν τέθηκε παρόμοιο αίτημα για τη χώρα του. Είπε χαρακτηριστικά: «To να κάνεις περικοπές στην παιδεία εν’ μέσω κρίσης είναι σαν να θέλεις να ελαφρύνεις το βάρος ενός αεροπλάνου που πέφτει και αποφασίζεις να ρίξεις τη μόνη μηχανή που ακόμη δουλεύει».
Η καλύτερη επένδυση για το μέλλον μιας χώρας είναι η επένδυση στην Παιδεία και την Εκπαίδευση και αλοίμονο αν αυτό παραγνωριστεί. Αυτό το γνωρίζουμε σήμερα πολύ καλά και θα πρέπει να βρούμε και τους τρόπους να το αξιοποιήσουμε ακόμη καλύτερα στην πράξη. To εκπαιδευτικό μας σύστημα, κάτω ασφαλώς από συγκεκριμένες προϋποθέσεις βελτίωσης και εκσυγχρονισμού, μπορεί να αποτελέσει μια σταθερή και αξιόπιστη στρατηγική επένδυση για αντιμετώπιση της κρίσης που περνά η πατρίδα μας αλλά και για συνεχή πρόοδο, ευημερία, προκοπή και ανάπτυξη στα χρόνια που έρχονται.
Τέσσερις αιώνες πριν, ο πατέρας της σύγχρονης Παιδαγωγικής Γιαν Κομένιους προσπαθούσε να πείσει τους τότε ηγεμόνες να καθιερώσουν τη γενική εκπαίδευση για το σύνολο του πληθυσμού, υποστηρίζοντας έντονα ότι ο πλούτος των εθνών και η ευημερία του κάθε ανθρώπου χωριστά σχετίζονται άμεσα με το επίπεδο της εκπαίδευσής του. Η εξέλιξη που ακολούθησε επιβεβαίωσε πανηγυρικά τα πιο πάνω. Με την καθιέρωση της γενικευμένης υποχρεωτικής εκπαίδευσης οι κοινωνίες, μεταξύ των οποίων και η κυπριακή, έφτασαν σε τέτοια επίπεδα ανάπτυξης και δημιούργησαν τέτοιο πλούτο που οι άνθρωποι των προηγούμενων εποχών, που δεν είχαν το προνόμιο να τύχουν αυτής της εκπαίδευσης, δεν μπορούσαν καν να φανταστούν.
Η συγκριτική μελέτη εξάλλου των σύγχρονων εκπαιδευτικών συστημάτων μας οδηγεί αβίαστα στο συμπέρασμα ότι η σχετική οικονομική ανάπτυξη που παρουσιάζουν σήμερα κάποιες χώρες, οφείλεται σε πολύ μεγάλο βαθμό στις στοχευμένες και πετυχημένες εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις που είχαν προηγηθεί στις χώρες αυτές. Πολύ χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Φινλανδίας και της Κορέας, που μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα, παρουσίασαν αξιοθαύμαστη οικονομική ανάπτυξη, ως αποτέλεσμα ακριβώς των μεγάλων τομών που επιχείρησαν και πέτυχαν στο εκπαιδευτικό τους σύστημα.
Στην Κύπρο βέβαια έχουμε σήμερα τη συγκυρία της ανεύρεσης κοιτασμάτων φυσικού αερίου, που δημιουργεί αυξημένες προσδοκίες και ελπίδες για μελλοντική ενεργειακή ανάπτυξη. Τα παθήματα όμως και οι εμπειρίες του παρελθόντος μάς κάνουν ταυτόχρονα πιο συγκρατημένους και επιφυλακτικούς. Είναι δυνατόν αυτή η όποια μελλοντική ενεργειακή ανάπτυξη να επισυμβεί ερήμην και έξω από την εκπαίδευση; Μπορεί άραγε από μόνη της η ανεύρεση τέτοιων κοιτασμάτων να φέρει την πρόοδο και την ανάπτυξη, αν δεν επενδύσουμε πρώτα στον άνθρωπο, τη γνώση και την εκπαίδευση; Τότε γιατί δεν την έφερε στις χώρες εκείνες που αν και είχαν και εκμεταλλεύονταν αυτόν τον πλούτο εδώ και δεκαετίες, παρέμειναν μέχρι σήμερα κατά βάση υποανάπτυκτα κράτη χωρίς πρόοδο, χωρίς ευημερία των λαών τους; Μήπως η διαχρονική ανυπαρξία ενός ισχυρού εκπαιδευτικού συστήματος στις χώρες αυτές ήταν μια από τις βασικές αιτίες αυτού του φαινομένου; Και αν όντως έτσι είναι τα πράγματα, αυτό τι μπορεί να σημαίνει για μας σήμερα εδώ στην Κύπρο;
Η όποια σχεδιαζόμενη ενεργειακή ανάπτυξη δεν μπορεί να έχει πραγματική επιτυχία αν δεν σχεδιαστεί και αν δεν περάσει και αυτή μέσα από τα συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης της χώρας. Πώς εξάλλου θα έχουμε αυτή την εξειδεικευμένη τεχνογνωσία που απαιτείται και τις τόσες χιλιάδες νέες θέσεις εργασίας που θα πρέπει να δημιουργηθούν, αν από τώρα για παράδειγμα τα πανεπιστήμια μας δεν ανασχεδιάσουν ανάλογα τα προγράμματα και τις σχολές τους, ώστε να είναι σε θέση να προσφέρουν τις ανάλογες ειδικότητες και εξειδικεύσεις, αν η Τεχνική Εκπαίδευση δεν εμπλουτίσει τα δικά της προγράμματα ή αν το σύστημα επαγγελματικού προσανατολισμού δεν δουλέψει αποτελεσματικά για να καθοδηγήσει σωστά τους νέους μας; Ακόμη όμως και αυτά να γίνουν, ελάχιστα θα πετύχουμε, αν ολόκληρο το εκπαιδευτικό μας σύστημα δεν καταφέρει να δώσει στην κοινωνία τους πολίτες εκείνους που θα τους διακρίνει η επάρκεια βέβαια σε γνώσεις, στάσεις και δεξιότητες που απαιτούνται, αλλά και η ολοκληρωμένη μόρφωση και παιδεία, το ήθος και η βαθιά πίστη στις εθνικές, τις πανανθρώπινες και τις οικουμενικές αξίες. Γιατί πάνω απ’ όλα χρειαζόμαστε σήμερα και ακόμη περισσότερο θα χρειαστούμε στο άμεσο μέλλον πολίτες και ηγέτες με ήθος που θα πρέπει να είναι σε θέση να παίρνουν σωστές αποφάσεις και να διαχειρίζονται ορθολογικά, νοικοκυρεμένα και κυρίως με ορθοκρισία τα όποια μελλοντικά προβλήματα ή προκλήσεις θα αντιμετωπίσουν ή θα αντιμετωπίσει η χώρα μας.
Είναι γι όλους αυτούς τους λόγους που επιβάλλεται σήμερα, περισσότερο από ποτέ, να θέσουμε την εκπαίδευση ψηλά στις προτεραιότητές μας, να επενδύσουμε σε ένα ισχυρό και αποτελεσματικό εκπαιδευτικό σύστημα, από το νηπιαγωγείο μέχρι το πανεπιστήμιο και να ενδυναμώσουμε τους τρόπους και τα υποσυστήματα εκείνα που παρέχουν και εξασφαλίζουν τη μόρφωση, την κατάρτιση και τη διαβίου μάθηση των πολιτών. Ο χώρος της παιδείας και της εκπαίδευσης είναι ο κατ’ εξοχήν χώρος στον οποίο μπορούμε και οφείλουμε να βρούμε συγκλίσεις και να πετύχουμε την ελάχιστη συναίνεση, ώστε να προχωρήσουμε σε βαθιές τομές, τολμηρές αλλαγές, καινοτόμες μεταρρυθμίσεις, και ουσιαστικό εκσυγχρονισμό.
Μιλώντας βέβαια για επένδυση στην εκπαίδευση δεν εννοούμε την επένδυση που γίνεται με καθαρά οικονομικούς όρους. Δεν έχει να κάνει απλώς με το πόσο ξοδεύει ένα κράτος για την εκπαίδευση αλλά με το πώς το ξοδεύει και κυρίως πού το ξοδεύει. Δεν είναι αρκετό από μόνο του να ξοδεύεις πολλά. Είναι περισσότερο σημαντικό οι διαθέσιμοι πόροι και ποσά να κατανέμονται ορθολογικά, νοικοκυρεμένα, εκεί που πρέπει και κυρίως σε τομείς της εκπαίδευσης που έχουν αναπτυξιακό χαρακτήρα. Ταυτόχρονα, επένδυση στην εκπαίδευση δεν είναι μόνο τα λεφτά που επενδύεις στον τομέα αυτό ως κράτος. Είναι κυρίως η κουλτούρα που έχει δημιουργηθεί στην κοινωνία και η πίστη και αντίληψη που έχει εμπεδωθεί στους πολίτες ότι μέσα από την επιτυχία και την πρόοδο της εκπαίδευσης δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για ενδυνάμωση και ανάπτυξη του ανθρώπινου κεφαλαίου που διαθέτει ο τόπος, το οποίο με τη σειρά του θα επιφέρει τη μελλοντική πρόοδο και ανάπτυξη της ίδιας της κοινωνίας και του τόπου.
Ο πλούτος και τα κεφάλαια της χώρας μας είναι τα κεφάλια των επιστημόνων και των νέων ανθρώπων μας. Εδώ βρίσκεται η πραγματική μας δύναμη και εδώ θα πρέπει να επικεντρωθούμε και να επενδύσουμε, ώστε να δημιουργήσουμε μεθοδικά και συστηματικά μέσα από τα συστήματα εκπαίδευσης ένα ισχυρό ανθρώπινο κεφάλαιο, τέτοιο που να ανταποκρίνεται με επάρκεια και επιτυχία στις σύγχρονες προκλήσεις και απαιτήσεις, τέτοιο που να δίνει ελπίδα και προοπτική για το μέλλον. Να δημιουργήσουμε τέτοιο ανθρώπινο δυναμικό που να είναι ικανό να παράγει πρόοδο και πλούτο μέσα από την έρευνα και την καινοτομία, την αριστεία και την ευρηματικότητα, την πρωτοβουλία και τη δημιουργικότητα, στοιχεία και ικανότητες που θα πρέπει να ενδυναμωθούν και να καλλιεργηθούν κατά προτεραιότητα μέσα από το σύστημα της εκπαίδευσής μας.
*Επιθεωρητής Δημοτικής Εκπαίδευσης
