ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΠΕΡΣΙΑΝΗ*
Ένα θέμα που απασχόλησε ανέκαθεν πολύ έντονα την ηθική φιλοσοφική σκέψη αλλά και τον κάθε άνθρωπο χωριστά είναι η ευτυχία. Σε τι συνίσταται η ευτυχία, ποιοι παράγοντες τη φέρουν κοντά στον άνθρωπο, ποιο ρόλο διαδραματίζουν οι θεοί, η μοίρα και η τύχη, πόσο μπορεί να συμβάλει ο ίδιος ο άνθρωπος στην ευτυχία του με τα έργα και τη συμπεριφορά του, πόσο βοηθά στην ευτυχία ο πλούτος, η δύναμη και η εξουσία, πόσο διαρκεί , μπορεί να διαρκέσει για πάντα;
Τα γεγονός ότι η ευτυχία ήταν πάντοτε κάτι το άπιαστο – μερικοί την παρομοιάζουν με πεταλούδα που, αν την κυνηγήσεις, θα φύγει μακριά σου, ενώ αν καθίσεις φρόνιμα, έρχεται και κάθεται στον ώμο σου - και ιδίως η ξαφνική κατάρρευσή της έκαναν πάντοτε τρομερή εντύπωση στους ανθρώπους και γι’ αυτό οι περιπτώσεις αυτές αποτέλεσαν πολύ προσφιλές θέμα για την αρχαία τραγωδία αλλά και για σύγχρονα δραματικά θεατρικά έργα.
Οι αρχαίοι Έλληνες, όπως άλλωστε δηλώνουν και οι λέξεις ευδαιμονία και ευτυχία που χρησιμοποιούσαν για να αποδώσουν την έννοια, την απέδιδαν σε μεγάλο βαθμό στην εύνοια των θεών (θείον δε δώρον εστιν ευτυχείν βροτούς, ουκ έστιν όστις ευτυχής των βροτών, ον μη το θείον εις τα πολλά συντελεί). Αυτό βέβαια σήμαινε ότι ο ευτυχής άνθρωπος ήταν φρόνιμος και αγαθός για να τον ευνοούν οι θεοί( πολλώ το φρονείν ευδαιμονίας πρώτον υπάρχει, τον ευτυχούντα και φρονείν νομίζομεν, αν ευ φρονής, πάντα γ’ ευδαίμων έσει)). Γι’ αυτό έμεναν κατάπληκτοι και εξεγείρονταν ηθικά, όταν συναντούσαν περίπτωση φαύλου ευτυχούντος.
Όπως και οι αρχαίοι Έλληνες , πολλοί σύγχρονοι πιστεύουν πως υπάρχουν τρόποι με τους οποίους το κάθε άτομο μπορεί να συμβάλει στην ευτυχία του με τα έργα και τη συμπεριφορά του. Η αντίληψη αυτή ενισχύθηκε μάλιστα τόσο πολύ στις μέρες μας, ώστε ιδρύθηκαν σχολεία στην Ευρώπη, όπως το Willy Hellpach στη Χαιδελβέργη της Γερμανίας, που διδάσκουν μαθήματα ευτυχίας. Μερικά από τα μαθήματα αυτά παρέχουν βοήθεια στους μαθητές να οικοδομήσουν την προσωπικότητά τους κατά τέτοιο τρόπο ώστε, από τη μια, να αποφύγουν τις επικίνδυνες παγίδες της προσωπικότητας (εγωκεντρισμό και έλλειψη αυτοπεποίθησης) και ,από την άλλη, να αποκτήσουν προσωπικές και κοινωνικές δεξιότητες που βοηθούν στον αυτοέλεγχο (να ελέγχουν το θυμό τους, τα πάθη και τις αδυναμίες τους, να σκέφτονται τις συνέπειες των πράξεών τους πριν ενεργήσουν, να αποφεύγουν την αμέλεια και την αδιαφορία, και να μπορούν να επικοινωνούν με τους άλλους (Φιλελεύθερος, 28 Σεπτ. 2007, σ. 16).
Πολύ μεγαλύτερης σημασίας από την ίδρυση σχολείων ωστόσο είναι τα επιστημονικά ευρήματα της μεγάλης πολυετούς εμπειρικής έρευνας (General Social Survey) που διεξήγαγε το Πανεπιστήμιο του Σικάγου. για τους παράγοντες της ευτυχίας. Την άρχισε το 1972 και έκτοτε την επανέλαβε κατά τακτά χρονικά διαστήματα συγκρίνοντας κάθε φορά τα νέα αποτελέσματα με τα προηγούμενα και τροποποιώντας ανάλογα τα συμπεράσματα. Τα τελικά αποτελέσματα της έρευνας δημοσίευσε στις 15 Δεκεμβρίου 2013 η εφημερίδα New York Times με τίτλο A Formula for Happiness . Σύμφωνα μ’ αυτά, η ευτυχία του ανθρώπου εξαρτάται κατά 48 τοις εκατόν από τα γονίδιά του (αυτά καθορίζουν τόσο τα σωματικά όσο και τα ψυχικά χαρακτηριστικά του, αν θα είναι υγιής, κοινωνικός, εξωστρεφής, ευφυής, κ.ά.), κατά 40 τοις εκατόν από τα συμβάντα της ζωής του (αν επιτύχει έναν καλό διορισμό, προαγωγή, αύξηση μισθού, κατάλληλο σύντροφο της ζωής, αν αποκτήσει καλά παιδιά), και κατά 12% από τέσσερις βασικές αξίες, την πίστη, την οικογένεια, την κοινότητα, και την εργασία.
Το εύρημα αυτό σημαίνει βέβαια πως κατά 88 τοις εκατόν η ευτυχία δεν εξαρτάται από τον ίδιο τον άνθρωπο αλλά από παράγοντες που είναι εκτός του ελέγχου του. Παρόλα αυτά, είναι πολύ σημαντικό το γεγονός ότι ένα 12 τοις εκατόν εξαρτάται από τον ίδιο. Αυτή είναι η ευτυχία που βρίσκει ο άνθρωπος αν έχει πίστη σε ορισμένα ιδανικά, από την εμπλοκή του στην κοινότητα (προσφορά, εθελοντισμός ), από την ευχαρίστηση που βρίσκει στην οικογενειακή του ζωή, και από την ενασχόληση στη δουλειά του. Οι μελετητές στέκουν ιδιαίτερα στην ικανοποίηση, την ευχαρίστηση και τη χαρά που βρίσκει κανείς στη δουλειά του και επικαλούνται το απόφθεγμα του Φραγκλίνου Ρούσβελτ, του τριακοστού δεύτερου κατά σειρά προέδρου των ΗΠΑ (εξελέγη τέσσερις φορές και πέθανε το 1945) που είπε: «Η ευτυχία δεν βρίσκεται στην απόκτηση περισσότερων χρημάτων, βρίσκεται στην ευχαρίστηση που δοκιμάζει κανείς όταν επιτυγχάνει κάτι και στη μεγάλη χαρά που νιώθει όταν δημιουργεί κάτι».
*Πρώην Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίου Κύπρου
