Έρευνα-καινοτομία. Η περίπτωση της Κύπρου

ΤΗΣ ΣΟΥΛΑΣ ΚΥΘΡΑΙΩΤΟΥ ΖΑΒΟΥ*

Με γνώμονα τη στρατηγική «Ευρώπη 2020» που θέτει ως προτεραιότητα την έξυπνη ανάπτυξη, δηλ. τη θεμελίωση της οικονομίας στη γνώση και την καινοτομία, η Κύπρος θα πρέπει να διαμορφώσει ένα νέο οικονομικό πρότυπο που να στοχεύει στη γνώση, στην ενίσχυση της έρευνας και της καινοτομίας στην εκπαίδευση, στην κατάρτιση των εργαζομένων στις νέες τεχνολογίες της πληροφορίας και ευκολότερη και ταχύτερη πρόσβαση των σχολείων, των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών στο Διαδίκτυο.

Η Ε.Ε. αντιλαμβανόμενη τη σημασία της έρευνας στην ανάπτυξη της οικονομίας και της ευημερίας των πολιτών της έθεσε στόχο μέχρι το 2010 τη χρηματοδότηση του 3% του ΑΕΠ, στόχο που δεν κατάφερε να πετύχει.  Γι’  αυτό, με μεγαλύτερη επιμονή, επαναπροσδιόρισε την επίτευξη του στόχου αυτού μέχρι το 2020 με αναμενόμενη δημιουργία 3,7 εκατ. νέων θέσεων εργασίας.  Στις Η.Π.Α., η έρευνα φτάνει το 2,8% του ΑΕΠ, στην Ιαπωνία το 3,4% στην Κορέα το 3,7% ενώ η Κίνα και η Ινδία με εντυπωσιακούς ρυθμούς προσπαθούν να τις ανταγωνιστούν.  Το δε γειτονικό μας Ισραήλ, παγκόσμιος πρωταθλητής, επενδύει πέραν του 5,0% του ΑΕΠ του σε έρευνα και καινοτομία!  Η Κύπρος βρίσκεται στην τελευταία θέση των 27 χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης με μόνο 0.49% και με πτωτική τροχιά.  Η πολιτεία συνεχίζει τη δραματική μείωση των ερευνητικών επενδύσεων (λ.χ. Πανεπιστήμια, στο Ίδρυμα Προώθησης Έρευνας ή στο Ινστιτούτο Κύπρου) στους προϋπολογισμούς των τελευταίων δύο χρόνων.  Τέτοια αντιμετώπιση δεν επιτρέπει καμία προοπτική ανάπτυξης οικονομίας γνώσης με βάση την έρευνα και την καινοτομία. Στην Κύπρο επιμένουμε να συντηρούμε το εξαντλημένο πρότυπο ανάπτυξης βασισμένο στον τουρισμό και στην οικοδομική δραστηριότητα.

Φινλανδικό πρότυπο

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το Φινλαδικό πρότυπο μετασχηματισμού της οικονομίας που επιτεύχθηκε σε συνθήκες οικονομικής ύφεσης στις αρχές της δεκαετίας του 1990, η οποία από την σχεδόν τελευταία οικονομική θέση σε ευρωπαϊκό επίπεδο, έχει ανέλθει στην κορυφή παγκοσμίως, στους τομείς των νέων τεχνολογιών (ΝΟΚΙΑ). Ο ιδιωτικός τομέας έφτασε να επενδύει σε έρευνα και ανάπτυξη το 69% της συνολικής δαπάνης της χώρας. Η πολιτική ήταν πως για κάθε δημόσια ενίσχυση έπρεπε να υπήρχε αντιστοίχου ύψους ιδιωτική συμμετοχή. Κοντά σε αυτά δημιουργήθηκαν πανεπιστημιακά ιδρύματα με υψηλές προδιαγραφές, έμφαση στις θετικές επιστήμες και αυστηρές προϋποθέσεις εισαγωγής που δημιούργησαν την ανθρώπινη βάση για καινοτομίες. Επίσης, η Γερμανία το 2008, όταν περνούσε την πιο δύσκολη πρόσφατη οικονομική της κρίση αποφάσισε την αύξηση της χρηματοδότησης της έρευνας κατά 5% για κάθε χρόνο για την επόμενη πενταετία (2008-2013).

Η Κύπρος παρουσιάζει πολλά πλεονεκτήματα – σε σχέση με τη Φινλανδία.  Αξιοζήλευτη γεωπολιτική θέση, χωρίς ουσιαστικό για την ώρα ανταγωνιστή. Η αγορά στην οποία μπορεί να δραστηριοποιηθεί, αυτής της Μ. Ανατολής και της Ανατολικής Μεσογείου, είναι τεράστια.  Το ζητούμενο είναι η Κύπρος να κατοχυρώσει τη θέση της σαν το τεχνολογικό και εκπαιδευτικό κέντρο αριστείας της περιοχής, πύλη της Ανατολικής Μεσογείου και Μέσης Ανατολής από και προς την Ευρώπη.

Δεν χωράει καμία αμφιβολία ότι η δυνατότητα είναι υπαρκτή – χρειάζεται ο κατάλληλος σχεδιασμός, πολιτική και κοινωνική θέληση και συνοχή για να επιτευχθεί.

Άξονες στρατηγικής

• Η ανάδειξη της Κύπρου σε Κέντρο Εκπαιδευτικών και Ιατρικών Υπηρεσιών με στοχευμένες επιλογές υλοποίησης.
• Ανάδειξη των ιδιαιτεροτήτων της Κύπρου, του νησιωτικού χαρακτήρα που δίνει ευκαιρίες για πιλοτικά ερευνητικά  έργα παγκοσμίου ενδιαφέροντος (πράσινη μεταφορά με ηλεκτρικά αυτοκίνητα).
• Ανάδειξη της γεωπολιτικής της θέσης με ίδρυση εξειδικευμένου κέντρου έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης στην περιοχή.
• Ανάπτυξη του Κτιριακού Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού.
• Αξιοποίηση ηλιακής ενέργειας και αφαλάτωση με υιοθέτηση νέων τεχνολογιών.

Στοχευμένες επιλογές υλοποίησης

• Προώθηση καριέρας του ερευνητή στους νέους απόφοιτους ως μια ελκυστική επαγγελματική επιλογή.
• Εφαρμογή ερευνητικών υποδομών δημιουργώντας θέσεις εργασίας για κύπριους διδακτορικούς φοιτητές καθώς και την πρόσληψη ξένων επιστημόνων.
• Προώθηση διακρατικών και πολυμερών συμφωνιών για καθιέρωση της Κύπρου ως κέντρο υπηρεσιών στο χώρο της Μ. Ανατολής (Ισραήλ, Ιορδανία, Ρωσία).
• Παροχή φορολογικών κινήτρων στις ιδιωτικές επιχειρήσεις από τις δωρεές στα πανεπιστήμια και τις δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη.
• Δεδομένου ότι το 68% των επιχειρήσεων δραστηριοποιούνται στον τομέα των υπηρεσιών που παράγει το 75% του ΑΕΠ, πρέπει να εξευρεθούν τρόποι προώθησης της έρευνας σε τομείς όπως η υγεία, η εκπαίδευση, ο τουρισμός, οι τεχνολογίες πληροφορικής.
• Ενίσχυση των δεσμών της βιομηχανίας με τα ερευνητικά κέντρα και η χρηματοδότηση των συνεργασιών αυτών.

Στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία που η Κύπρος θα πρέπει όχι μόνο να επιβιώσει αλλά και να αναδειχθεί δεν έχουμε πολλές επιλογές.

Πρέπει να ενισχύσουμε άμεσα τις επενδύσεις στην έρευνα και την καινοτομία με στόχο να φτάσουμε έστω το 2% την επόμενη πενταετία.

Η έρευνα και καινοτομία είναι το κλειδί για τη μελλοντική οικονομική ανάπτυξη και απασχόληση.

 *Διευθύνουσα Σύμβουλος του The Limassol College