ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ Σ. ΦΩΤΙΟΥ*
Κάθε λόγος για τη σχέση άνδρα και γυναίκας είναι λόγος για το νόημα της έν-φυλης ύπαρξης του ανθρώπου, τουτέστιν λόγος για τον έρωτα. Κάθε λόγος, όμως, περί έρωτα θυμίζει τη διαφορά του απ' τον ερωτισμό. Έρωτας είναι η ελεύθερη παράδοση του εγώ στο εσύ, η αδιαίρετη και ασύγχυτη κοινωνία μαζί του. Ερωτισμός είναι η περιχαράκωση στο εγώ, η μετατροπή του άλλου σε σκεύος ηδονής, η χρήση και η κατάχρησή του.
O έρωτας γεννά, ο ερωτισμός σκοτώνει. O έρωτας γεννά την απόλυτη ετερότητα του προσώπου, τη χαρά της αποδοχής από τον άλλο, την ψυχοσωματική μέθεξη. Απεναντίας, ο ερωτισμός σκοτώνει την εκστατική φορά του ανθρώπου, πολώνει μανιχαϊστικά σώμα και ψυχή, φετιχοποιεί το κορμί, καταλύει το απαρομοίαστο του προσώπου.
Στον έρωτα καθετί εκφράζει την άνοιξη προς τον άλλο, τη συνάντηση και την κοινωνία μαζί του. Στον ερωτισμό καθετί εκφράζει την εγωκεντρική συσπείρωση, την αποξένωση και τον ευτελισμό. Έτσι, στον έρωτα το φιλί εκφράζει την ανταλλαγή της πνοής, αυτού που μας κρατεί στη ζωή, τη δωρεά στον άλλο αυτής τούτης της ύπαρξής μας. Στον ερωτισμό το φιλί εκφράζει τη διάθεση καταβροχθισμού του άλλου, εξαφάνισής του απ' το αδηφάγο εγώ. Στον έρωτα το χάδι εκφράζει την αναγνώριση του άλλου ως ένσαρκου και μοναδικού προσώπου, οριοθετεί τη δοτική του παρουσία, την ψυχοσωματική εγγύτητα. Στον ερωτισμό το χάδι εκφράζει βιαιότητα και κατίσχυση, την υποταγή και κατοχή του άλλου, την κτήση και κατάκτησή του. Στον έρωτα το αγκάλιασμα εκφράζει την αποδοχή του αγαπημένου, ενσαρκώνει την καθολική ενότητα μαζί του, την αμοιβαία υποδοχή. Στον ερωτισμό το αγκάλιασμα εκφράζει τον απρόσωπο πόθο, την ανέραστη τριβή των επιδερμίδων, τη βίαιη επιβολή.
Τη δυστυχία του ερωτισμού εκφράζουν οι στίχοι του Τάσου Λειβαδίτη: «Όλη τη νύχτα πάλεψαν απεγνωσμένα να σωθούν από τον εαυτό τους, / δαγκώθηκαν, στα νύχια τους μείναν κομμάτια δέρμα, / γδαρθήκανε σαν δυο ανυπεράσπιστοι εχθροί, / σε μια στιγμή, αλλόφρονες, ματωμένοι, βγάλανε μια κραυγή· / σα ναυαγοί που, λίγο πριν ξεψυχήσουν, / θαρούν πως βλέπουν φώτα κάπου μακριά. / Κι' όταν ξημέρωσε, τα σώματά τους / σα δυο μεγάλα ψαροκόκκαλα / ξεβρασμένα στην όχθη ενός καινούργιου μάταιου πρωϊνού». Την ευφροσύνη του έρωτα συνοψίζει το Άσμα των Ασμάτων: «Βάλε με σφραγίδα στην καρδιά σου, ωσάν σφραγίδα στο μπράτσο σου. / Είναι σκληρή η αγάπη σαν το θάνατο και σκληρός ο πόθος σαν τον άδη· / οι σπίθες της είναι σπίθες της φωτιάς, φλόγα του Θεού. / Νερά ποτάμια δεν μπορούν να σβήσουν την αγάπη».
Στον ερωτισμό οι άνθρωποι προσέρχονται φτωχοί και φεύγουν φτωχότεροι· στον έρωτα προσέρχονται πλούσιοι και γίνονται πλουσιότεροι. O πλουτισμός δε αυτός του αγαπώντος προσώπου συνεπάγεται καινούργια ιεράρχηση αναγκών, γι αυτό και ο όντως ερών αντιστέκεται σε οτιδήποτε υποβαθμίζει τον άνθρωπο και ευτελίζει τη ζωή. Αναδεικνύοντας ο έρωτας την απόλυτη μοναδικότητα του προσώπου ανατρέπει κάθε εξομοιωτική λογική, για την οποία οι άνθρωποι είναι όμοιοι και ισοδύναμοι, και άρα αντικαταστατοί. Αν η κατηγοριοποίηση υποβιβάζει τα άτομα σε αναλώσιμα -τα κάνει δηλαδή αντικαταστατά- ο έρωτας ανυψώνει τους ανθρώπους σε πρόσωπα - τους κάνει μη αντικαταστατούς. Γι' αυτό και ο έρωτας κινείται έξω από τα όρια της εμπορευματικής δοσοληψίας. Τούτο συνιστά υπονόμευση κάθε ανταλλακτικής σχέσης στη ζωή και κάθε αντίστοιχης κοινωνικής οργάνωσης. Εκείνος που βιώνει τον έρωτα ως ψυχοσωματική μέθεξη, ως ελεύθερη κατάφαση της ανθρώπινης δοτικότητας, ζητά να βιώσει αυτή την ελευθεροποιό διάσταση και σε κάθε άλλη πτυχή της ζωής. Έτσι η πολιτική καλείται να προάγει την ενότητα των πολιτών, η εργασία να προάγει τη συλλογική αλληλεγγύη, η οικονομία να προάγει την καθολική ευημερία.
Σε εποχή πρωτοκαθεδρίας του ατομικισμού και της χρησιμοθηρίας, της κατανάλωσης και της πορνογραφίας, ο έρωτας αποτελεί άθλημα ζωής για όσους θεωρούν ως μέγιστο ζητούμενο την ελευθερία που αγαπά και την αγάπη που ελευθερώνει, ήγουν την καλλιέργεια βαθιών διαπροσωπικών δεσμών.
*Καθηγητής στο Τμήμα Επιστημών της Αγωγής του Πανεπιστημίου Κύπρου.
