ΤHΣ ΑΝΔΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΦΙΔΟΥ ΑΝΤΩΝΙΑΔΟΥ*
Έχοντας σπουδάσει και ζήσει στο Λονδίνο για πολλά χρόνια, είχα την ευκαιρία να παρακολουθήσω σπουδαίες παραστάσεις με σημαντικούς ηθοποιούς στο σανίδι όπως ο Λόρενς Ολίβιε, η Τζόαν Πλόουράϊτ, η Γκλέντα Τζάκσον, ο Τίμοθυ Ντόλτον, ο Άντονυ Χόπκινς, η Βανέσσα Ρέντγκρεϊβ και πολλοί άλλοι, τόσο στο Εθνικό όσο και σε θέατρα του Ουέστ Εντ. Τον Αύγουστο του 1987 παρακολούθησα στο Εθνικό Θέατρο Βρετανίας, τη Γέρμα του Λόρκα σε σκηνοθεσία Πήτερ Χωλ, που πρόσφατα έφυγε από τη ζωή. Ήταν μια παράσταση που έμεινε ανεξίτηλη στη μνήμη μου, τόσο για την ερμηνεία των ηθοποιών όσο και για τη σκηνοθεσία που ήταν διαδραστική με τους θεατές, αφού οι ηθοποιοί κινούνταν ανάμεσά τους και που πιστή στο έργο του Λόρκα έδινε την πιεστική ατμόσφαιρα που σαν κλοιός έσφιγγε την άτεκνη Γέρμα μέσα σε μια κοινωνία πουριτανισμού σ’ ένα χωριό της Ανδαλουσίας. Σημαντική είναι η σκηνή με τις πλύστρες που στον Λόρκα αντιστοιχούν με τον χορό στην Αρχαία Ελληνική Τραγωδία: επαναλαμβάνουν την ιστορία, σαν ένα μοιρολόι, βγάζοντας στην επιφάνεια την ουσία του δράματος, σκηνή που ο Χώλ χρησιμοποίησε πολύ θετικά.( Άνδρη Χριστοφίδου- Αντωνιάδου «Ο Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα σε τρεις διαστάσεις» (΄Ερευνα, 2000) σελ.166)
Η Γέρμα που δεν είναι όνομα στην Ισπανική γλώσσα, είναι επίθετο που ο Λόρκα χρησιμοποιεί στο θηλυκό γένος και σημαίνει άγονη, ένα επίθετο για τη γη σε ένα θεατρικό έργο που πρωταγωνιστούν αγρότες στις αρχές του 20ου αιώνα. Μια Γέρμα που ντρέπεται γιατί δεν μπορεί να τεκνοποιήσει και που πιέζεται κάτω από τα βλέμματα και τα λόγια των δυο κουνιάδων της που είναι ανέραστες και γεροντοκόρες. Ένας Χουάν αδιάφορος που δε συμπονεί τη σύζυγό του η οποία σκέφτεται ότι ίσως να μη φταίει η ίδια αλλά ούτε που τολμά να ξεστομίσει κάτι τέτοιο στο ανδροκρατούμενο Ανδαλουσιανό χωριό.
Και έρχεται η παραγωγή στο Γιανγκ Βικ (Young Vic)του Λονδίνου σε οπτικογραφημένη μετάδοση στο Ριάλτο στις 21.11.2017 για να ανατρέψει την ηρωίδα του Λόρκα. Ούτε ο χώρος, ούτε η στιγμή, ούτε η προσωπικότητα της Γέρμα είναι αυτή που ο Λόρκα έπλασε, ο οποίος την δημιούργησε ειδικά για να καταδικάσει την καταπίεση της Ισπανίδας γυναίκας. Η πρωταγωνίστρια που αναφέρεται ως Αυτή ζει στο Λονδίνο στη σύγχρονη εποχή, είναι μια πολύ επιτυχημένη δημοσιογράφος και εκδότης περιοδικού για τον πολιτισμό, μ’ έναν επιτυχημένο επιχειρηματία σύντροφο στην αρχή, σύζυγο αργότερα, με μητέρα Λέκτορα σε Πανεπιστήμιο, που αγοράζει ένα σπίτι σε κεντρική περιοχή του Λονδίνου που είναι ανερχόμενη και που έχει ήδη κάνει μια έκτρωση σε μια προηγούμενη σχέση της με τον Βίκτωρ. Αναρωτιέμαι πιο από όλα τα προβλήματα που αντιμετώπιζε η καημένη η Γέρμα του χωριού της Ανδαλουσίας, η αμόρφωτη, η χωρίς μάνα και αδερφή κοντά της, αφού η νύφη ακολουθούσε τον γαμπρό στο χωριό του σύμφωνα με τα έθιμα, μια άβγαλτη νεαρή αγράμματη, αφού ο μόνος σκοπός ύπαρξης της γυναίκας ήταν να γεννήσει αγόρια για να συνεχίσει η οικογένεια, ήταν το ίδιο με τη Γέρμα που είδα στο Γιανγκ Βικ. Και αν ο σκοπός δεν ήταν ο παραλληλισμός, γιατί το έργο δεν πήρε ένα άλλο όνομα για τίτλο, Σάρα ή Λούσυ, ή Κάρολ, ας πούμε, αντί για Γέρμα; Αυτή ήταν μια δυναμική γυναίκα, εγωκεντρική, που αποφασίζει να παντρευτεί με τον σύντροφο της στα 32 της χρόνια, μ’ ένα σύζυγο που την κατανοούσε και που δεχόταν τις πιέσεις της, μια γυναίκα που δεν δίστασε να σαγηνεύσει ξανά τον πρώην εραστή της. Το θέμα του έργου ήταν φυσικά η γυναικεία στειρότητα και ο σκηνοθέτης επέλεξε συνειδητά να τοποθετήσει το έργο του Λόρκα στο σήμερα για να πραγματευτεί την ψυχική κόλαση που μπορεί να επιφέρει σε μια γυναίκα η έλλειψη της μητρότητας. Το ερώτημα που προκύπτει είναι γιατί χρειαζόταν να πατήσει πάνω σ΄ ένα αριστούργημα λόγου μιας άλλης εποχής και μιας άλλης χώρας για να παρουσιάσει επί σκηνής αυτό το πρόβλημα; Αν εξαιρέσω την καταπληκτική πραγματικά ερμηνεία των ηθοποιών, η παράσταση ήταν βαρετή, ο λόγος φτωχότατος, γεμάτος βωμολοχίες σε τέτοιο σημείο που με έκανε να νιώθω άβολα σε αντίθεση με τον λόγο του Λόρκα.
Η μέρα της πρεμιέρας της Γέρμα του Λόρκα στη Μαδρίτη χαρακτηρίστηκε σαν μια μέρα δόξας για την ισπανική γλώσσα αφού το έργο δεν ήταν απλά θεατρικό αλλά ένα ποίημα σε έμμετρο και πεζό λόγο, γεμάτο αμεσότητα που συγκλόνισε τους θεατές.
Το έργο θεωρήθηκε πολύ τολμηρό για τα ήθη της εποχής αφού ο συγγραφέας βγάζει στη σκηνή την ψυχολογική καταπίεση της ισπανίδας χωρικής, τονίζοντας το δράμα που ζει μια γυναίκα που δε βρίσκει τον έρωτα κοντά στον άντρα της. Η Γέρμα σαν χαρακτήρας είναι στην ουσία ένα ακόμα θύμα μιας κοινωνίας με απηρχαιωμένες τάσεις που εξισώνει τη γονιμότητα με την ηθική αρετή. Είναι επίσης θύμα ανωτέρων δυνάμεων που της στερούν τη μητρότητα: η στεγνή απάθεια του συζύγου της σε σχέση με τη σεξουαλική πράξη, ο αυστηρός ηθικός κώδικας της κοινωνίας που την εμποδίζει να εγκαταλείψει τον σύζυγό της και να φύγει με τον Βίκτορα , που όταν τον βλέπει συγκινείται βαθιά, αφού τόσο η καρδιά της όσο και το σώμα της τον ποθούν, και τέλος η τρομερή ηθική της εποχής και του χωριού ότι μια γυναίκα που δε γεννά είναι τόσο άχρηστη όσο μια δέσμη αγκάθια. Η απελπισία της Γέρμα γίνεται ακόμα εντονότερη αφού ο Λόρκα τοποθετεί την ιστορία σ’ ένα αγροτικό περιβάλλον γεμάτο γονιμότητα σε διάφορα επίπεδα: η γη γεννά, τα ζώα γεννούν, τα πουλιά γεννούν, τα δέντρα και τα φυτά πολλαπλασιάζονται.(Α. Χριστοφίδου-Αντωνιάδου:Ο Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα σε τρεις διαστάσεις σελ.170-171).
Αυτή είναι μια καταπιεστική γυναίκα που μέσα από τον ψυχαναγκασμό παθαίνει στην ουσία νευρικό κλονισμό και φτάνει στα όρια της τρέλας. Πείθει τον σύζυγό της να κάνει τεστ στειρότητας και μετά καταφεύγουν σε εξωσωματική γονιμοποίηση με δώδεκα προσπάθειες μέσα σε έξη χρόνια. Αυτή δε πιέζεται ούτε από το περιβάλλον της ούτε από τον σύζυγό, την μητέρα ή την αδερφή της να τεκνοποιήσει, αλλά μόνο από τον εαυτό της. Αυτή δεν έχει ηθικούς φραγμούς, ρίχνεται στον Βίκτορα και προσπαθεί να τον πείσει να έρθουν σε σεξουαλική επαφή για να τεκνοποιήσει ξανά μαζί του. Καταλήγει στις ουσίες και στην εκπόρνευση για να κάνει παιδί με οποιοδήποτε. Η υλική καταστροφή φτάνει όταν το ζευγάρι δε μπορεί να πληρώσει τις δόσεις του σπιτιού αφού Αυτή απολύθηκε από την εργασία της και όλα τα λεφτά τους έχουν ξοδευτεί για την εξωσωματική γονιμοποίηση. Αυτή, μέσα στην απόλυτη παράνοια, καταλήγει στην αυτοκτονία αφού μέμφεται τον εαυτό της γιατί στα 23 της έκανε έκτρωση και δεν μπορεί πια να τεκνοποιήσει, σε αντίθεση με τη Γέρμα που όταν η τεκνοποίηση δε γίνεται κατορθωτή, το πληγωμένο και απογοητευμένο μητρικό ένστικτο την οδηγεί στη δολοφονία του Χουάν. Το αστικό περιβάλλον μιας μεγαλούπολης όπως το Λονδίνο δε φέρνει την ηρωίδα αναγκαστικά σε επαφή με τη γονιμότητα, γίνεται όμως αναφορά στο ότι της αρέσει πια να ασχολείται με τα δέντρα που κάνουν καρπούς.
Κάποτε το σύγχρονο θέατρο δανείζεται θέματα από την Αρχαία Τραγωδία ή το Κλασσικό Θέατρο και τα προσαρμόζει στο παρόν, όπως η Αντιγόνη του Ζαν Ανούιγ που παρουσιάστηκε στην Αρχαία Σαλαμίνα τον Σεπτέμβρη του 2016.(Άνδρη Χριστοφίδου-Αντωνιάδου Φλόγες και Θάλασσα (2017) Δοκίμιο: Ζαν Ανούιγ, Αντιγόνη, Μια άλλη προσέγγιση, σελ.187-192) Όμως ήταν η Αντιγόνη του Ανούιγ και όχι του Σοφοκλή. Κατά τον ίδιο τρόπο, το έργο δε θα έπρεπε να έχει τον τίτλο Γέρμα, βασισμένο στο έργο του Λόρκα, αλλά να φέρει το όνομα του δημιουργού του. Είναι θεμιτό να αναφέρω ότι ο ΘΟΚ ανέβασε τη Γέρμα του Λόρκα το 1998 με τον Αννίτα Σαντοριναίου στον ομώνυμο ρόλο, τον Βαρνάβα Κυριαζή σαν Χουάν και τον Νεοκλή Νεοκλέους σαν Βίκτωρ με τους οποίους συνεργάστηκα άψογα ως σύμβουλος για την κατανόηση του έργου.
*Συγγραφέας-Ερευνήτρια
