ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Κ. ΠΕΡΣΙΑΝΗ
Πριν ένα περίπου μήνα δημοσίευσα ένα άρθρο με τον πιο πάνω τίτλο. Επειδή ωστόσο, από την ανάλυση των απαντήσεων που έδωσαν οι συμμετασχόντες στα επεισόδια που ακολούθησαν έκτοτε, προέκυψαν και άλλες πολύ ενδιαφέρουσες γνωσιολογικές διαπιστώσεις, έκρινα ότι θα ήταν χρήσιμο να τις μοιραστώ και αυτές με τους αναγνώστες, ελπίζοντας ότι μ’ αυτό τον τρόπο συμβάλλω σε ευρύτερη κατανόηση και βαθύτερο προβληματισμό σχετικά με το πολιτιστικό και μορφωτικό επίπεδο των νέων της χώρας μας και σε ανάληψη πιθανών πρωτοβουλιών προς βελτίωση της κατάστασης.
Πιστεύω πως οι διαπιστώσεις αυτές είναι ιδιαίτερα σημαντικές για δυο κυρίως λόγους:
α)γιατί οι συμμετέχοντες είναι ενήλικες, άρα οι απαντήσεις τους αποτελούν υλικό για μια ενημέρωση που πρώτη φορά μάς δίνεται η ευκαιρία να έχουμε, αυτή δηλαδή που αφορά στο πολιτιστικό και μορφωτικό επίπεδο της ενήλικης κοινωνίας. Μέχρι σήμερα είχαμε εκτεταμένη και τακτική πληροφόρηση για το μορφωτικό επίπεδο των τελειοφοίτων του Λυκείου και των μαθητών της τρίτης γυμνασίου μέσω της ανακοίνωσης των αποτελεσμάτων των Παγκύπριων εξετάσεων και των εξετάσεων PISA αντίστοιχα, πολύ λίγα όμως και άτυπα δεδομένα είχαμε για το μορφωτικό επίπεδο των ενηλίκων, κυρίως από παρεμβάσεις τους στο ραδιόφωνο ή την τηλεόραση.
β) γιατί οι γνώσεις των ενηλίκων αντανακλούν όχι μόνο την τυπική μάθησή τους, αυτή δηλαδή που απέκτησαν από τη φοίτησή τους σε σχολεία και πανεπιστήμια, αλλά και την μη τυπική και άτυπη μάθηση, αυτή δηλαδή που απέκτησαν από επιμόρφωση στη δουλειά τους και από τις καθημερινές εμπειρίες τους (διά βίου εκπαίδευση και παιδεία).
Στο προηγούμενο άρθρο έγινε λόγος για δυο κυρίως γνωσιολογικές διαπιστώσεις, πρώτα, ότι το ευρύτερο πολιτιστικό και μορφωτικό επίπεδο ενός σημαντικού μέρους του πληθυσμού του νησιού δυσκολεύεται να στηρίξει τις γνωσιολογικές απαιτήσεις του προγράμματος ‘ο πιο αδύναμοςκρίκος’, παρόλο ότι γενικά αυτές δεν είναι ψηλές, και, δεύτερο, ότι πολλοί από τους συμμετασχόντες φάνηκε ότι είχαν την εντύπωση ότι οι γνώσεις αποκτούνται μόνο μέσω προσωπικών εμπειριών και βιωμάτων. Γι’ αυτό και δικαιολογήθηκαν για την άγνοιά τους λέγοντας ότι δεν επισκέφθηκαν τη χώρα ή την πόλη για την οποία ρωτήθηκαν ή ότι το γεγονός για το οποίο ρωτήθηκαν έγινε πριν από τη γέννησή τους. Στο σημερνό άρθρο θα γίνει λόγος για τέσσερεις άλλες διαπιστώσεις, το ξέβαθο (επιπόλαιο) των γνώσεών τους, τη μεγάλη φτώχεια στον τομέα των εννοιών, την έλλειψη σοβαρότητας για το θέμα της γνώσης, και τη μεγάλη πολιτιστική και αισθητική απόσταση αυτής της γνώσης από την υψηλή κουλτούρα.
Η επιπολαιότητα της γνώσης φάνηκε από το γεγονός ότι σε πολλά επεισόδια αποδείχτηκε ότι, πέραν της λέξης/ ονόματος ενός πράματος/γεγονότος, οι ερωτώμενοι δεν ήξεραν τίποτε άλλο. Αυτό, θα έλεγε κανείς, κατά κάποιο τρόπο δεν αποτελεί μεγάλο εμπόδιο, αφού η φύση του παιγνιδιού είναι τέτοια(σπεύδει να καλύψει όσο το δυνατό περισσότερες ερωτήσεις σε περιορισμένο χρόνο) ώστε κατ’ ανάγκη ζητά μόνο μονολεκτικές απαντήσεις. Στην χαλαρή κουβέντα ωστόσο που ακολουθεί, όταν γίνεται επανεπίσκεψη των λανθασμένων απαντήσεων, αποκαλύπτονται πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία. Στο επεισόδιο της 26ης Μαρτίου, για παράδειγμα, όταν ένας συμμετέχων ανέφερε ότι ξέρει το ποίημα Ιθάκη, αποκαλύφθηκε ότι δεν ήξερε τίποτε άλλο πέραν του τίτλου, ούτε το περιεχόμενο, ούτε τους συμβολισμούς ούτε το όνομα του ποιητή.
Η δεύτερη διαπίστωση αφορά στη σοβαρή άγνοια στον τομέα των γενικότερων εννοιών. Η απάντηση που έδωσε στο ίδιο επεισόδιο ένας άλλος στην ερώτηση τι είναι το γρόσι (απάντησε σελίνι αντί νόμισμα) φανερώνει αυτή την άγνοια. Η αλήθεια είναι ότι η έλλειψη αυτή αποκρύπτεται σε μεγάλο βαθμό από τον τρόπο που διατυπώνονται οι ερωτήσεις αυτού του τύπου(συνοδεύονται σχεδόν πάντα από τις πιθανές δυο απαντήσεις). Γενικά θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι πολλές από τις απαντήσεις δείχνουν ότι ουσιαστικά πολλές από τις γνώσεις που έχουν οι απαντώντες είναι συχνά λίθοι, πλίνθοι και κέραμοι ατάκτως ερριμμένοι. Είναι φανερό ότι οι ερωτηθέντες δεν είχαν επαρκείς ευκαιρίες ούτε στο σχολείο ούτε αργότερα με δική τους πρωτοβουλία να συστηματοποιήσουν τις γνώσεις τους προσεγγίζοντας τες ως έννοιες και οργανώνοντάς τες κατά το πλάτος σε επάλληλες και υπάλληλες(υπερκείμενες και υποκείμενες).
Οι δυο πιο πάνω περιπτώσεις δείχνουν ασφαλώς έλλειψη σοβαρότητας έναντι της γνώσης. Περισσότερο όμως ενδεικτικές αυτής της έλλειψης σοβαρότητας είναι οι δηλώσεις που κάνουν κατά την αποχώρησή τους πολλοί από τους αποτυγχάνοντες. Εκφράζουν τη βεβαιότητά τους ότι την επόμενη φορά που θα έλθουν, θα νικήσουν, αγνοώντας πόσο επίπονη και δύσκολη είναι η διαδικασία της γενικής μόρφωσης,
Η τέταρτη διαπίστωση αφορά στη διαφαινόμενη από τις απαντήσεις μεγάλη απόσταση του γνωστικού και μορφωτικού εξοπλισμού ενός μέρους του ελληνοκυπριακού πληθυσμού από τη λεγόμενη υψηλή κουλτούρα, πόσο δηλαδή λίγα ξέρουν και πόσο μικρή σημασία αποδίδουν πολλοί σημερινοί ενήλικες σε γνώσεις, σύμβολα και αξίες που αποτελούσαν παλαιότερα τον βασικό μορφωτικό, πολιτιστικό και αξιακό εξοπλισμό που παρείχε η ανθρωπιστική παιδεία στους Ελληνοκυπρίους και σε όλους τους Ευρωπαίους. Αυτό φάνηκε πολύ έντονα στο επεισόδιο της 26ης Μαρτίου όταν ένας από τους συμμετέχοντες ονόματι Διομήδης ρωτήθηκε από τον παρουσιαστή αν ήξερε κάποιο παλιό πολύ ένδοξο Έλληνα που είχε το ίδιο όνομα. Ο ερωτηθείς απάντησε ότι δεν ήξερε τον παλιό, ήξερε όμως έναν Διομήδη που είχε ψησταριά και έψηνε κοτόπουλα. Η απάντηση αυτή ξένισε πολύ όχι για την άγνοια που αποκάλυπτε αλλά γιατί ο ερωτηθείς δεν είχε καμιά αναστολή να αναφέρει ως κάτι ισάξιο και ισοδύναμο προς μια μορφή της ελληνικής μυθολογίας έναν απλό σημερινό άνθρωπο. Αυτό φανερώνει όχι απλή άγνοια αλλά πολύ μεγάλη αισθητική και πολιτισμική απόσταση από την υψηλή κουλτούρα που μέχρι πριν λίγα χρόνια ήταν ο κύριος στόχος της παιδείας μας.
Αυτό, θα μπορούσε να πει κανείς, ήταν αναμενόμενο λόγω της εισαχθείσας μεγάλης διαφοροποίησης του περιεχομένου (αναλυτικού προγράμματος) της εκπαίδευσης τα τελευταία χρόνια, αλλά και πάλι η αλλαγή αυτή φαίνεται καταιγιστική και δραματική.
*Πρωην αναπληρωτής καθηγητής του Πανεπιστημίου Κύπρου
