ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡIΑΣ ΑΤΤΑ ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ*
Η υιοθέτηση νεοφιλελεύθερων ιδεών δύναται να επηρεάσει διάφορους τομείς της κοινωνίας, ένας από αυτούς είναι και η Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Η ερώτηση είναι κατά πόσο το προφίλ της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης έχει αλλάξει με την επιρροή νεοφιλελεύθερων τάσεων.
Ο νεοφιλελευθερισμός αποτελεί ιδεολογία, η οποία εμφανίστηκε την περίοδο της πρωθυπουργίας της Μάργκαρετ Θάτσερ στο Ηνωμένο Βασίλειο όπου σημειώθηκαν ραγδαίες αλλαγές στο οικονομικό και πολιτικό περιβάλλον (Evans and Riley, 2014). Ο στόχος του νεοφιλελευθερισμού ήταν να ελαχιστοποιήσει την παρέμβαση της κυβέρνησης και να την αντικαταστήσει με τη λογική της αγοράς. Ως εκ τούτου, εισήχθηκαν νέες τάσεις, όπως ο ανταγωνισμός μεταξύ δημόσιων και ιδιωτικών φορέων, ο περιορισμός της κρατικής παρέμβασης στην οικονομία, ιδιωτικοποιήσεις, καθώς και η μετατροπή των ανθρώπων σε άτομα που είναι υπεύθυνα για την οικονομία. Η οικονομική φιλοσοφία του νεοφιλελευθερισμού προώθησε την ευελιξία και την επιλογή με σκοπό την υποστήριξη των καταναλωτών (Fanghanel , 2012 ).
Τα μεταβαλλόμενα πρότυπα της παγκόσμιας οικονομίας προκάλεσαν την ανάδειξη του όρου ‘οικονομία της γνώσης’. Ως εκ τούτου, η Τριτοβάθμια Εκπαίδευση έχει θεωρηθεί ως μια κοινωνική επένδυση, σημαντική για την ανάπτυξη των κοινωνιών και οικονομιών που βασίζονται στη γνώση (Kwiek, 2007, Henkel, 2010). Τα πανεπιστήμια έχουν αναλάβει ρόλο στο να συμβάλλουν στην κοινωνία και την οικονομία, δραστηριότητες που έχουν οριστεί ως ‘τρίτη αποστολή’ των πανεπιστημίων (Nedeva, 2007). Η κοινωνική πτυχή του νεοφιλελευθερισμού απαιτεί τη δημιουργία ανθρώπων που να είναι ανταγωνιστικοί, επιχειρηματικοί, ατομικιστές και αυτόνομοι κάνοντας τις δικές τους ορθολογιστικές επιλογές και έχοντας έντονο το αίσθημα της ευθύνης. Ως αποτέλεσμα, η εκπαίδευση καλείται να ανταποκριθεί στα νέα δεδομένα, συμβάλλοντας στη δημιουργία των νέων επιστημόνων που θα μπορούν να αντεπεξέλθουν ανάλογα αφού θα έχουν αναπτύξει τις απαραίτητες δεξιότητες, κατάρτιση και ποιότητα εκπαίδευσης.
Πέραν από την δημιουργία νέων επιστημόνων με τα προαναφερθέντα χαρακτηριστικά, η Τριτοβάθμια Εκπαίδευση έχει να αντιμετωπίσει επιπρόσθετες προκλήσεις. Τα νέα διαχειριστικά πρότυπα -New Managerialism- (Deem and Brehony, 2005) προκάλεσαν τη στενή παρακολούθηση της απόδοσης των εργαζομένων, οι οποίοι παρακολουθούνται και αξιολογούνται, ως επίσης και την εισαγωγή της διασφάλισης της ποιότητας. Σκοπός τέτοιων προτύπων είναι να καταστρέψουν τις γραφειοκρατικές ιεραρχίες και να δημιουργήσουν ένα περιβάλλον ‘παροχών γνώσης’ και ‘αγοραστών’. Αποτέλεσμα αυτού του νέου περιβάλλοντος είναι η αλλαγή στην νοοτροπία τόσο των καθηγητών όσο και των φοιτητών. Για παράδειγμα, επικρατεί το απαραβίαστο της φοιτητικής ιδιότητας και παράλληλα υπάρχει υπερβολική εξουσία στους φοιτητές. Επίσης, η πλειοψηφία των φοιτητών εκλαμβάνει την εκπαίδευση ως πακέτο κατανάλωσης που παραδίδεται σε αυτούς αντί σαν αγαθό γνώσης.
Το νεοφιλελεύθερο μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης επηρέασε και την χρηματοδότηση των πανεπιστημίων αφού παρατηρείται υποχρηματοδότηση από κρατικά κονδύλια και ως αποτέλεσμα τον εξαναγκασμό προς ιδιωτικούς πόρους. Σε μια προσπάθεια εκσυγχρονισμού, η Τριτοβάθμια Εκπαίδευση έχει να αντιμετωπίσει περαιτέρω προκλήσεις όπως τη διεθνοποίηση της εκπαίδευσης και τη συνεργασία με την βιομηχανία. Αποτέλεσμα τέτοιων ενεργειών σημαίνει αυτόματα και την μετατροπή του πανεπιστημίου μιας παλαιότερης περιόδου σε πανεπιστήμιο των επιχειρήσεων όπου η παιδεία αποτελεί δύναμη της αγοράς και κατ’επέκταση, η οικονομία είναι βασισμένη στη γνώση. Αυτό το γεγονός δίνει έναυσμα για εύκολο και γρήγορο πλουτισμό ειδικά σε μια περίοδο που παρατηρείται η προώθηση προγραμμάτων και εξειδικεύσεις για προσφορά γνώσης. Δυστυχώς, αυτά είναι σημάδια που αποδεικνύουν την εμπορευματοποίηση της εκπαίδευσης και την παροχή υπηρεσιών πώλησης παιδείας που ίσως να αφήνουν ερωτηματικά ως προς την ποιότητα της εκπαίδευσης που παρέχεται. Εκεί που θα έπρεπε να επικρατεί η ατόφια ακαδημαϊκή γνώση, αντί αυτού προκύπτει το πάντρεμα της με την εμπορευματοποίηση της εκπαίδευσης.
Μέσα στον νεοφιλελεύθερο πλαίσιο που διέπει την τριτοβάθμια εκπαίδευση και τις νεοφιλελεύθερες τάσεις που περιγράφονται πιο πάνω είναι σημαντική η διασφάλιση της ποιοτικής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης μέσα από τις ποικίλες εξειδικεύσεις στα προγράμματα σπουδών. Αυτό εξυπακούει τον έλεγχο αυτών των προγραμμάτων που προσφέρονται από τα διάφορα ιδρύματα βάσει των απαιτούμενων διαδικασιών. Παράλληλα, θα πρέπει τα εκπαιδευτικά ιδρύματα να επενδύουν συνεχώς στο ανθρώπινο δυναμικό και στην αναβάθμιση των διαφόρων υποδομών τους.
*Επίκουρη Καθηγήτρια P.A. College
Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων
Υποψήφια Διδάκτωρ του UCL, Institute of Education, University of London
