Η Αυτογνωσία κατά Πυθαγόρα και η θέση της στο σύγχρονο σχολείο…


ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΜΙΚΕΛΛΙΔΗ*

Αν ανατρέξουμε στις διδαχές αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων θα βρούμε σ’ αυτές ένα θησαυρό από γνώσεις, αλήθειες, συμβουλές. Οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι φρόντισαν να μας διδάξουν για τόσα όσα καλλιεργούν την ψυχή, αναπτύσσουν το πνεύμα, φροντίζουν τον άνθρωπο.

Ο Πυθαγόρας ήταν ένας σπουδαίος μαθηματικός και φιλόσοφος. Γεννήθηκε στη Σάμο το 580π.Χ. και πέθανε το 500π.Χ. στην Ιταλία. Δεν έχουμε πολλές πληροφορίες για τη ζωή του, κάποιοι λένε ότι ταξίδεψε πολύ και γύρω στο 530 π.Χ. μετακόμισε σε μία ελληνική αποικία στη νότια Ιταλία.

Ο Πυθαγόρας ο Σάμιος ήταν  ιδρυτής ενός μυητικού φιλοσοφικού κινήματος που λέγεται Πυθαγορισμός (Pythagorism ή Pythagoreanism).  Ήταν δηλαδή ο ιδρυτής της «Πυθαγόρειας Σχολής», που ήταν μια κλειστή σχολή, κάτι σαν κοινότητα. Δεν άφησε γραπτό έργο, όσα ξέρουμε για τη ζωή και τις ιδέες του γράφτηκαν πολλά χρόνια μετά το θάνατό του. Ξέρουμε όμως, ότι επηρέασε σημαντικά τη φιλοσοφία και τη θρησκευτική διδασκαλία στα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ.

Στο παρόν κείμενο θα μας απασχολήσει ο Πυθαγόρας ως ο πρώτος Δάσκαλος της Αυτογνωσίας!

Ο μεγάλος αυτός φιλόσοφος επέβαλε πρακτικά την αυτογνωσία ως άσκηση στους μαθητές του. Από τον νεοπλατωνικό φιλόσοφο Ιάμβλιχο (3ος μ.Χ. αιώνας)  μαθαίνουμε ότι οι μαθητές του Πυθαγόρα διακρίνονταν σε τέσσερις κατηγορίες:

 Οι Ακουστικοί μαθητές. Αυτοί δεν ρωτούσαν ούτε μιλούσαν παρά μόνο  άκουγαν τις διαλέξεις.

Οι Μαθηματικοί, οι αριθμοφιλόσοφοι, που συσχέτιζαν τη φιλοσοφία με τους αριθμούς

Οι Φυσικοί, που εισάγονταν στην πληρέστερη γνώση  της φύσης και των όντων.

Οι Μυημένοι μαθητές, δηλ  αυτοί που κατείχαν την ανώτατη μύηση της γνώσης και ασκούνταν να σιωπούν και να είναι εχέμυθοι στα όσα γνωρίζουν. Κατόρθωναν να επιβάλλουν το λογικό στα συναισθήματα κι έτσι η λογική υπερείχε της παρορμητικότητας και της συναισθηματικής αντίδρασης.  

Ο Πυθαγόρας επέβαλλε στους μαθητές του να εφαρμόζουν μια σειρά από αρετές, που αν κατόρθωνε ο άνθρωπος να τις εφαρμόσει ουσιαστικά έφτανε σε μια κατάσταση «αγιοποίησης». Τέτοιες αρετές ήταν:

Η ευσέβεια, η ευορκία (να τιμά κανείς τον όρκο του και κάθε υπόσχεση), η τιμή προς τους γονείς, η δικαιοσύνη, η γνώση του θανάτου, η λιτότητα, η ελευθερία και η διαφύλαξή της, η κάθαρση του σώματος και της ψυχής, η συνεχής φρόνηση δηλ.  ο νους να κυβερνά τον άνθρωπο.

Εκείνο όμως που έφερνε τον μαθητή του Πυθαγόρα στην κορύφωση ήταν η πρακτική εφαρμογή ης αυτογνωσίας. Ο Πυθαγόρας έδινε τεράστια σημασία στη γνώση του εαυτού, στον έλεγχο του εγώ, στην ανάπτυξη και αξιοποίηση του μέσα εαυτού του. Η κατά τον Πυθαγόρα πρακτική εφαρμογή της αυτογνωσίας συνίστατο σε μια απλή, αλλά πάρα πολύ σημαντική άσκηση. Την άσκηση αυτή την αντλούμε από τα «Χρυσά Έπη», (σε μετάφραση Νίκου Δεληγιάννη), στίχοι 40-45:

“Μηδ’ ύπνον μαλακοίσιν επ’ όμμασι προσδέξασθαι. Πριν των ημερινών έργων λογίσασθαι έκαστον·΄Πη παρέβην; Τι δ’ έρεξα; Τι μοι δέον ούκ ετελέσθη; Αρξάμενος δ’ από πρώτου επέξιθι και μετέπειτα. Δεινά μεν εκπρήξας επιπλήσσεο· χρηστά δε τέρπου. Ταύτα πόνει· ταύτ’ εκμελέτα· τούτων χρη εράν σε”.

Μετάφραση: Μη δεχθείς ποτέ στα μάτια σου τον ύπνο πριν εξετάσεις προσεκτικά ένα ένα τα έργα της ημέρας εκείνης ρωτώντας τον εαυτό σου: Σε ποια έσφαλα; Τι καλό έκανα; Τι έπρεπε να κάνω και το παρέλειψα;

Τα τρία αυτά ερωτήματα: Σε ποια (έργα της ημέρας) έσφαλα; Τι καλό έκανα (σήμερα); Τι έπρεπε να κάνω (σήμερα) και το παρέλειψα; είναι η πεμπτουσία της πυθαγόρειας φιλοσοφίας γύρω από το κεφαλαιώδες ζήτημα της αυτογνωσίας. Για τον μεγάλο φιλόσοφο ο άνθρωπος δεν πρέπει να αφήνεται στην αγκαλιά του ύπνου, αν προηγουμένως δεν υποβάλει ένα προς ένα τα τρία αυτά ερωτήματα στον εαυτό του. Και φυσικά να τα απαντήσει φέρνοντας στο νου του μία προς μία τις πράξεις ή τις παραλείψεις της ημέρας. Μετά τον έλεγχο σε κάθε ερώτημα ο άνθρωπος θα πρέπει να επιπλήττει τον εαυτό του για τις κακές του πράξεις και να τον επαινεί για τις καλές. Να βρίσκει δε μέσα από τα λάθη και τις παραλείψεις του το σθένος της διόρθωσης και της αλλαγής ρότας την επόμενη μέρα, το επόμενο διάστημα.

Αν βάλουμε στο μικροσκόπιο της αξιολόγησης την πρακτική αυτή του Πυθαγόρα, θα δούμε πως είναι μια μέθοδος που όντος βοηθά τον άνθρωπο στην αυτοβελτίωση και στην τιθάσευση της παρορμητικότητάς και της οργής. Οδηγεί τον άνθρωπο  στη χρήση ενός «εσωτερικού παρατηρητή» που κάθε άνθρωπος διαθέτει και που βοηθά το άτομο να αυξάνει την κυριαρχία και τον έλεγχο στην καθημερινότητά του, να ενισχύει την αυτογνωσία του και να μαθαίνει να αντιμετωπίζει τις καθημερινές προκλήσεις. Τα τρία πυθαγόρεια ερωτήματα αποτελούν στην ουσία ένα παράδειγμα νοητικών μεθόδων που οδηγούν στην ενίσχυση της αυτογνωσίας και βοηθούν τον άνθρωπο να πετύχει μια εσωτερική αρμονία. Αναπτύσσουν μια εσωτερική συνείδηση που εξελίσσεται σε ροοστάτη της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Αν αυτό το μεταφέρουμε στη σύγχρονη εποχή της τρεχάλας, των εντάσεων και του στρες θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς πως η μέθοδος του Πυθαγόρα προσφέρει στον άνθρωπο μιαν εναλλακτική θεώρηση της ζωής και οδηγεί στην αντιμετώπιση του στρες, κάτι πολύ σημαντικό για τον άνθρωπο της ψηφιακής εποχής.

Αν δούμε τώρα το θέμα της ενίσχυσης της αυτογνωσίας του ανθρώπου μέσα στα Αναλυτικά Προγράμματα των σχολείων μας θα διαπιστώσουμε πως στην πραγματικότητα, η έγνοια της εκπαίδευσης είναι η ανάπτυξη δεξιοτήτων και η απόκτηση γνώσεων που σχετίζονται με την ετερογνωσία και βοηθούν τον άνθρωπο και την κοινωνία να  εφευρίσκουν νέες τεχνικές και μεθόδους σε πλείστα όσα θέματα της καθημερινότητας αλλά και της ικανοποίησης των  καταναλωτικών αναγκών του ανθρώπου. Έτσι, φτάνουμε στο σημείο να δημιουργείται στον άνθρωπο που διαμορφώνει το σχολικό περιβάλλον μια ανισορροπία. Και τούτο γιατί η ικανότητα του ατόμου να προσαρμόζεται σε ένα κινούμενο οικονομικό περιβάλλον δεν συνάδει με την ικανότητά του να διαχειρίζεται τον εαυτό του, να δαμάζει τα πάθη του, να ενισχύει τις σχέσεις του. Η έλλειψη ικανότητας αυτογνωσίας είναι εμφανής. Για τούτο διδαχές όπως αυτές του Πυθαγόρα, αλλά και του Σωκράτη με επίκεντρο το επίγραμμα «Γνώθι σαυτόν», δεν πρέπει να υποτιμούνται και να μαθαίνονται απλώς σαν στείρα γνώση. Στο χώρο της Δημοτικής Εκπαίδευσης γίνεται μια πολύ καλή προσπάθεια τα τελευταία χρόνια μέσα από το μάθημα της Αγωγής Ζωής, αλλά και μέσα από διάφορα εθελοντικά προγράμματα που αναπτύχθηκαν και εφαρμόζονται σε αρκετά σχολεία. Ωστόσο, αυτό είναι μόνο μια καλή κι ελπιδοφόρα αρχή που πρέπει να ενισχυθεί. Πάντως, αν εγκύψουμε στις διδαχές των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων θα ανακαλύψουμε ότι μας άφησαν ένα θησαυρό σκέψεων και νουθεσιών που θα μας βοηθούσαν σημαντικά στην προσωπική μας ανάπτυξη και που αρκετές από αυτές θα μπορούσαν να διαποτίσουν το Αναλυτικό μας Πρόγραμμα ως μέρος μιας εκπαίδευσης για τον Άνθρωπο.    

*Εκπαιδευτικός




Comments (0)


This thread has been closed from taking new comments.





Newsletter










730