ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΒΟΣΚΑΡΙΔΗ*
Η Βιολογία σαν επιστημονικός κλάδος, ήταν για πολλά χρόνια στη σκιά άλλων εξεχουσών και ραγδαία εξελισσόμενων θετικών επιστημών, όπως η Φυσική και η Χημεία. Αυτός ίσως είναι και ο λόγος που παραδοσιακά στα σχολεία και γενικά στα εκπαιδευτικά ιδρύματα δινόταν και ακόμη δίνεται μεγάλη έμφαση στις εν λόγω επιστήμες, οι οποίες έχουν και τη μερίδα του λέοντος σε ώρες διδασκαλίας και εργαστηριακής εξάσκησης. Φυσικά, η κατανόηση των σύγχρονων Βιολογικών εννοιών, αρχίζει από βασικές έννοιες Χημείας και Φυσικής, κάτι που δεν αμφισβητεί κανείς.
Παρόλα αυτά, από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα, άρχισε μια μεγάλη επανάσταση στη Βιολογία, με απαρχή την ανακάλυψη της δομής του γενετικού υλικού της ζωής, του DNA. Αυτό, αντέστρεψε τις ισορροπίες στην ακαδημαϊκή έρευνα, αφού σταδιακά τα επιτεύγματα της Βιολογίας άρχισαν αυτή τη φορά να επισκιάζουν αυτά άλλων επιστημών, φθάνοντας στη σημερινή εποχή όπου η πρόοδος στους διάφορους τομείς της Μοριακής Βιολογίας γίνεται με ασύλληπτους ρυθμούς. Άγνωστες λέξεις άρχισαν να εμφανίζονται στο προσκήνιο όπως Μοριακή Γενετική, Βιοτεχνολογία, Μοριακή Ιατρική και άλλες. Η πρόοδος σε αυτούς τους τομείς επηρεάζει ήδη σημαντικά την καθημερινότητα όλων μας. Να αναφέρω ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του δικού μου τομέα, τη Μοριακή Γενετική. Το πρόγραμμα του ανθρώπινου γονιδιώματος κόστισε περίπου 3 δισεκατομμύρια δολάρια, αρχίζοντας το 1990 και τελειώνοντας επίσημα το 2003, για την αποκωδικοποίηση ενός ανθρώπινου γονιδιώματος. Σήμερα, με μια καινούργια επαναστατική τεχνολογία, μπορούμε να γνωρίζουμε το γονιδίωμα ενός ανθρώπου σε μια εβδομάδα με κόστος μόλις 1000 δολάρια. Σε λίγα χρόνια, όλοι θα γνωρίζουμε με ακρίβεια το γενετικό μας υπόβαθρο, με λεπτομέρειες που καθορίζουν τον χαρακτήρα μας, την υγεία μας, τη συμπεριφορά μας κτλ. Το ερώτημα είναι: Έχουμε το απαραίτητο εκπαιδευτικό υπόβαθρο για να αντιμετωπίσουμε όλα αυτά που θα επηρεάζουν σύντομα κάθε πτυχή της ζωής μας;
Η Κύπρος δε θα μείνει ανεπηρέαστη από αυτές τις ραγδαίες εξελίξεις. Όλοι θα πρέπει να αντιλαμβανόμαστε, στοιχειωδώς τουλάχιστον, τις προεκτάσεις της Μοριακής Βιολογίας στην υγεία μας, στη διατροφή μας, στη διαφύλαξη των προσωπικών μας γενετικών δεδομένων και αλλού. Με λύπη όμως διαπιστώνω μέσα από επτά χρόνια ακαδημαϊκής διδακτικής εμπειρίας, με μαθήματα σχετικά με τη Βιολογία, ότι η εργαστηριακή εκπαίδευση των μαθητών στο μάθημα της Βιολογίας είναι πολύ ανεπαρκής. Είναι απαράδεκτο φοιτητές να εισέρχονται στα Πανεπιστήμια και πολλοί να μην έχουν δει κύτταρα ή ιστούς σε κοινό οπτικό μικροσκόπιο ή ακόμη ούτε καν μικροσκόπιο! Είναι γνωστό ότι σε πολλές χώρες σήμερα, το μάθημα της Βιολογίας γίνεται σε μεγάλο βαθμό μόνο μέσα από το εργαστήριο, όπου οι μαθητές έχουν την ευκαιρία να διεκπεραιώσουν ατομικά ή σε μικρές ομάδες διάφορες πειραματικές διαδικασίες. Δεν θεωρείται παράξενο σήμερα, οι μαθητές να έχουν την εμπειρία της ενίσχυσης του DNA με την αλυσιδωτή αντίδραση της πολυμεράσης (PCR) ή ακόμη και αυτή της κλωνοποίησης γονιδίου.
Καταλαβαίνω φυσικά τις δυσκολίες να φτάσουμε σε τέτοιο επίπεδο στην Κύπρο και φυσικά δεν θα καταφέρουμε κάτι τέτοιο από τη μια μέρα στην άλλη. Πρέπει όμως σε πρώτη φάση να εργαστηριοποιηθεί το μάθημα της Βιολογίας στα σχολεία, όπως εξάλλου έγινε με τη Φυσική, Χημεία αλλά και άλλα μαθήματα, ώστε να υπάρχει ο απαραίτητος χρόνος να εκπαιδευτούν τα παιδιά σε βασικές πειραματικές διαδικασίες και να δουν με τα μάτια τους πχ πώς μοιάζει το DNA ή μια απλή ηλεκτροφόρηση. Ειδάλλως, δεν υπάρχει κανένα νόημα να μαθαίνονται όλα αυτά μόνο σε θεωρητικό επίπεδο μέσα από τα κείμενα των βιβλίων, όσο καλές εικόνες και σχήματα να έχουν αυτά τα συγγράμματα. Εξάλλου, το πείραμα είναι κάτι που ζητούν αγωνιωδώς οι ίδιοι οι μαθητές για να βιώσουν αυτή την ενδιαφέρουσα και χρήσιμη εμπειρία. Δεν πιστώνω το Υπουργείο Παιδείας με μη αναγκαία θέληση, απλώς κάποιος πρέπει να πάρει την πρωτοβουλία για να μπει επιτέλους το εργαστήριο της Βιολογίας στη ζωή των μαθητών. Αν ζητηθεί η ακαδημαϊκή συμβολή σε αυτό το εγχείρημα, πιστεύω ότι θα είναι δεδομένη.
*Γενετιστής
Συντονιστής Βιοτράπεζας Κέντρου Ερευνών Μοριακής Ιατρικής
Πανεπιστήμιο Κύπρου
