Η Διαφθορά στην Κύπρο


ΤΟΥ ΔΡΟΣ ΑΝΔΡΕΑ Σ. ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ*

Με ιδιαίτερη ικανοποίηση ακούσαμε πρόσφατα από τον Υπουργό Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξης, την ετοιμασία από ειδική επιτροπή που συστάθηκε υπό τον συντονισμό του Υπουργείου Δικαιοσύνης και Δημόσιας Τάξης, σχεδίου ολοκληρωμένης Εθνικής Στρατηγικής κατά της Διαφθοράς για την εκπαίδευση, την αποτροπή και την πρόληψη των φαινομένων διαφθοράς στην κοινωνία, στη δημόσια διοίκηση, καθώς και στον ιδιωτικό τομέα.

Το φαινόμενο της διαφθοράς αποτελεί πλέον ένα πολυσύνθετο κοινωνικό φαινόμενο, με το οποίο είναι αντιμέτωπη όχι μόνο η Κύπρος, αλλά και όλα τα κράτη παγκοσμίως. Ως τέτοιο γίνεται ακόμη πιο μεγάλο λόγω της διαρκούς ύφεσης, των χαμηλών ρυθμών ανάπτυξης, της αυξανόμενης ανεργίας των νέων κυρίως, και γενικά της φτώχειας των λαών, με προοπτικές καθόλου αισιόδοξες. Για να αντιμετωπισθεί χρειάζεται μια ενιαία στρατηγική αντιμετώπισής της και τη συμβολή των πολιτών και των εξουσιών, εκτελεστικής, νομοθετικής και δικαστικής εξουσίας.

Πρέπει να σημειωθεί ότι αναφορικά με τον ορισμό της διαφθοράς δεν υπάρχει ένας γενικά αποδεκτός όρος διεθνώς αλλά αντίθετα επικρατεί ένας έντονος προβληματισμός στον προσδιορισμό μιας κοινά αποδεχτής έννοιας της διαφθοράς, στο τι ακριβώς  συνιστά διαφθορά και τι όχι και ποιες είναι οι συνιστώσες της. Η δυσκολία διατύπωσης ενός κοινά αποδεχτού ορισμού για τη διαφθορά επιβεβαιώνεται και από την απουσία του καθορισμού της στην Παγκόσμια Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών κατά της διαφθοράς (The United Nations Convention against Corruption), εξαιτίας της έλλειψης συναίνεσης μεταξύ των κρατών, αφού εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως οι κοινωνικές, οικονομικές, πολιτιστικές και άλλες παραδοσιακές και ιστορικές αντιλήψεις των διαφόρων κοινωνικών στρωμάτων των λαών.

Η «Διεθνής Διαφάνεια» (Transparency International) ορίζει τη διαφθορά ως «κατάχρηση μιας θέσης εξουσίας απ’ αυτόν που την έχει προς ίδιον όφελος». Η Παγκόσμια Τράπεζα ορίζει ως «διεφθαρμένη πρακτική» το να προσφέρεις, να δίνεις, να λαμβάνεις ή να ζητάς άμεσα ή έμμεσα οτιδήποτε με αξία ώστε να επηρεάσεις με αντικανονικό τρόπο τις πράξεις ενός άλλου μέρους».

Ωστόσο, από τους διάφορους ορισμούς στη διεθνή βιβλιογραφία επιλέγεται ο ορισμός που έδωσε ο C. Friedricks (1989) και έχει ως εξής: «Η Διαφθορά  είναι η αποκλίνουσα συμπεριφορά, συνδεδεμένη με ένα ειδικό κίνητρο, το ιδιωτικό κέρδος σε βάρος του δημοσίου» ή σε μια πιο γενική εκδοχή, «Διαφθορά υπάρχει, όταν ένας κάτοχος εξουσίας, ο οποίος είναι επιφορτισμένος με την εκτέλεση ορισμένων καθηκόντων, δηλαδή ένας λειτουργός ή υπάλληλος, μέσω χρηματικών ή άλλων αμοιβών μη νόμιμα παρεχόμενων, προτρέπεται σε δράσεις που ευνοούν όποιον παρέχει αμοιβές και συνεπώς ζημιώνει το δημόσιο και τα συμφέροντά του».

Η Ομάδα του Συμβουλίου της Ευρώπης για τη διαφθορά, «The Group of States against Corruption», γνωστής ως (GRECO), ορίζει τη διαφθορά ως «αθέμιτη λήψη ή καταβολή ή κάθε άλλη συμπεριφορά έναντι προσώπων επιφορτισμένων με ευθύνες στο δημόσιο (ή ιδιωτικό τομέα), κατά παράβαση των καθηκόντων που έχουν αναλάβει βάσει της ιδιότητας του δημοσίου οργάνου, (του απασχολούμενου στον ιδιωτικό τομέα, του ανεξάρτητου επαγγελματία ή μιας άλλης σχέσης τέτοιας φύσης), η οποία αποσκοπεί να παράσχει αχρεώστητα οφέλη οποιασδήποτε μορφής σ’ αυτούς ή σε έναν τρίτο».

Με την ευκαιρία αναφέρεται ότι στόχος της GRECO είναι να βελτιώσει την ικανότητα των μελών της στην καταπολέμηση της διαφθοράς, παρακολουθώντας τη συμμόρφωσή τους με τα πρότυπα κατά της διαφθοράς που υιοθέτησε το Συμβούλιο της Ευρώπης. Τίθεται, έτσι, ως σκοπός να εντοπιστούν οι αδυναμίες στις εθνικές πολιτικές καταπολέμησης της διαφθοράς, προτρέποντας παράλληλα στις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις του νομοθετικού και θεσμικού τους πλαισίου. Η GRECO παρέχει, επίσης, μια πλατφόρμα για την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών για την πρόληψη και ανίχνευση της διαφθοράς. Η Κύπρος είναι μέλος της GRECO από την 1.5.1999 μαζί με άλλα 48 Ευρωπαϊκά κράτη και τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, (βλέπε http://www.coe.int/en/web/greco/about-greco/what-is-greco).

Η μέτρηση της διαφθοράς γίνεται σύμφωνα και με τη διεθνή βιβλιογραφία με τον πιο διαδεδομένο δείκτη μέτρησης, που είναι ο Δείκτης Αντιλαμβανόμενης Διαφθοράς (Corruption Perceptions Index), γνωστός ως CPI. Τον δείκτη αυτό χρησιμοποιεί η Διεθνής μη Κυβερνητική Οργάνωση «Διεθνής Διαφάνεια» (Transparency International), η οποία κατατάσσει τις χώρες σε παγκόσμια κλίμακα ανάλογα με τον βαθμό αντίληψης της διαφθοράς των δημόσιων αξιωματούχων και των πολιτικών, χρησιμοποιώντας μία κλίμακα από 0-100, όπου 0 σημαίνει ότι οι πολίτες μιας χώρας θεωρούν πως υπάρχει υψηλή διαφθορά και 100 σημαίνει ότι οι πολίτες μιας χώρας  δεν αποδέχονται τη διαφθορά.  Όσον αφορά στην κατάταξη, αυτή δείχνει τη θέση μιας χώρας σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες που περιλαμβάνονται στον Δείκτη Αντίληψης της Διαφθοράς.

Εδώ πρέπει να τονιστεί ότι ο CPI είναι ένας σύνθετος δείκτης, χρησιμοποιώντας διάφορα στοιχεία ερευνών που διεξάγονται από ανεξάρτητους και έγκριτους οργανισμούς, αλλά τα τελικά αποτελέσματα των ερευνών αφορούν το αντιλαμβανόμενο και όχι το πραγματικό επίπεδο διαφθοράς. Συνεπώς, βασίζεται σε αντιλήψεις και όχι σε πραγματικά στοιχεία, όπως δωροδοκίες, ποινικές διώξεις ή καταδίκες για εγκλήματα διαφθοράς. Για το 2016, οι χώρες με τη χαμηλότερη αντίληψη διαφθοράς παγκοσμίως είναι  η Δανία, η Νέα Ζηλανδία και η Φινλανδία, ενώ οι χώρες με την υψηλότερη αντίληψη διαφθοράς είναι η Βόρειος Κορέα, το Νότιο Σουδάν και η Σομαλία.  Στις ευρωπαϊκές χώρες, οι χώρες με τη χαμηλότερη αντίληψη διαφθοράς είναι η Δανία, η Φινλανδία και η Σουηδία, ενώ την υψηλότερη αντίληψη διαφθοράς παρουσιάζουν η Ιταλία, Ελλάδα και Βουλγαρία.

Στον πιο κάτω συνοπτικό πίνακα παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της Κύπρου τα τελευταία πέντε χρόνια:

Έτος

Βαθμολογία

0: υψηλή αποδοχή διαφθοράς

100: μη αποδοχή διαφθοράς

Παγκόσμια Κατάταξη

2012

66

29

2013

63

31

2014

63

31

2015

61

32

2016

55

47

(βλέπε http://transparencycyprus.org/archives/4890).

Άξια σχολιασμού είναι και τα αποτελέσματα της ετήσιας έρευνας 2014-2015 της οργάνωσης Διεθνής Διαφάνεια-Κύπρος για τις αντιλήψεις των Κυπρίων για τη διαφθορά (διαθέσιμο στο http://transparencycyprus.org) όπου συμμετείχαν μέσω διαδικτύου καθώς και μέσω ερωτηματολογίων συνολικά 867 Κύπριοι πολίτες των οποίων η πλειοψηφία ήταν από τον ιδιωτικό τομέα.

Σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας, ένας στους δύο συμμετέχοντες στην έρευνα δήλωσε ότι είχε βιώσει περιστατικό διαφθοράς ενώ 4 από τους 5 συμμετέχοντες δήλωσαν ότι θα ήταν πρόθυμοι να αναφέρουν ένα τέτοιο περιστατικό. Το ένα τρίτο των συμμετεχόντων θα κατάγγελλε το περιστατικό διαφθοράς αναφέροντας το όνομα του ενώ οι υπόλοιποι θα το έπρατταν ανώνυμα.

Ποσοστό 83%, τόσο το 2014 όσο και το 2015, πιστεύει ότι η διαφθορά αποτελεί μείζον πρόβλημα. Μετά τα πρόσφατα σκάνδαλα που είδαν το φως της δημοσιότητας και αφορούσαν ειδικότερα θέματα τοπικής αυτοδιοίκησης προκύπτει με σαφήνεια η ανάγκη λήψης θετικών μέτρων προστασίας και αντιμετώπισης.

Το Ευρωβαρόμετρο που δημοσιοποιήθηκε τον Δεκέμβριο 2015 πραγματοποιήθηκε μέσω τηλεφωνικών συνεντεύξεων με δείγμα 7.996 άτομα από όλες τις χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εκ των οποίων οι 180 συμμετέχοντες ήταν από την Κύπρο. Τα κυριότερα αποτελέσματα είναι τα ακόλουθα:   

Επτά στις δέκα εταιρείες (71%) δήλωσαν ότι η διαφθορά είναι ευρέως διαδεδομένη στη χώρα

τους. Στην Κύπρο το ποσοστό ανέρχεται στο 93%.

52% των εταιρειών στην Κύπρο δήλωσαν ότι οι μίζες είναι το πιο ευρέως διαδεδομένο

πρόβλημα. Σε σύγκριση με το 2013 υπάρχει αυξητική τάση στην αναφορά αυτή.

87% των εταιρειών στην Κύπρο συμφωνούν ότι η ευνοιοκρατία και η διαφθορά παρεμποδίζουν τον ανταγωνισμό στις επιχειρήσεις.

9 στις 10 εταιρείες θεωρούν ότι η δωροδοκία ή η κατάχρηση εξουσίας για προσωπικό όφελος μεταξύ των πολιτικών, των εκπροσώπων κομμάτων ή ανώτερων αξιωματούχων σε εθνικό επίπεδο είναι ευρέως διαδεδομένο. Πρώτη παρουσιάζεται η Ελλάδα με ποσοστό 91%, ακολουθεί η Κύπρος με ποσοστό 89% και η Ιταλία με 88%. Ακολουθώντας τη Βουλγαρία και την Ελλάδα, στην Κύπρο το 85% συμφωνεί ότι η δωροδοκία και οι διασυνδέσεις είναι συχνά ο πιο εύκολος τρόπος για να αποκτήσουν συγκεκριμένες υπηρεσίες από τον δημόσιο τομέα.

Σε 25 κράτη μέλη, εταιρείες τείνουν να πιστεύουν ότι τα χρήματα ή δώρα που αξίζουν από €1 μέχρι €50 αποτελούν δωροδοκία. Το 54% των εταιρειών στην Κύπρο συμμερίζεται την άποψη αυτή. Το 78% των εταιρειών στην Κύπρο αναφέρουν ότι η διαφθορά στις δημόσιες συμβάσεις που διαχειρίζονται από τις εθνικές ή τοπικές αρχές είναι ευρέως διαδεδομένη. Σε σύγκριση με το 2013, οι εταιρείες τείνουν να υποστηρίζουν περισσότερο αυτή την άποψη.

Στην ερώτηση ποιες πρακτικές θεωρούν ότι είναι περισσότερο διαδεδομένες, οι επικρατέστερες είναι:

  • μίζες
  • ευνοιοκρατία σε δημόσιους οργανισμούς
  • φοροδιαφυγή ή μη πληρωμή του ΦΠΑ
  • χρηματοδότηση πολιτικών κομμάτων με αντάλλαγμα δημόσιες συμβάσεις ή επιρροή στη χάραξη πολιτικής
  • ευνοιοκρατία στις επιχειρήσεις
  • δωροδοκία

(βλέπε: Εθνική Στρατηγική κατά της διαφθοράς (2017) – Υπουργείο Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως).

Το μεγάλο ερώτημα είναι πώς μπορεί ένα κράτος να αντιμετωπίσει τη διαφθορά; Η απάντηση δυστυχώς είναι ότι η πλήρης εξάλειψη της διαφθοράς δεν μπορεί να γίνει με κανένα τρόπο, πάντα υπήρχε από καταβολής κόσμου. Από τους πρωτόπλαστους να παρανομούν και να γεύονται τον απαγορευμένο καρπό, για να ζήσουν σε ένα περιβάλλον καλύτερο από τον Παράδεισο, το παράδειγμα του Ιούδα με την προδοσία του Θεανθρώπου για 30 δηνάρια μέχρι και σήμερα, όπου εκατοντάδες τέτοιες περιπτώσεις βλέπουμε καθημερινά από τα ΜΜΕ να συμβαίνουν και να αυξάνονται ραγδαία, με αποτέλεσμα να θέτουν σε κίνδυνο τη Δημοκρατία, να υπονομεύουν τη χρηστή διοίκηση, να μην σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα, να υποσκάπτουν την εμπιστοσύνη του πολίτη απέναντι στο κράτος και τους θεσμούς του.

Ωστόσο, με τα ενδεδειγμένα μέτρα καταστολής από μέρους της Πολιτείας, αλλά και με σειρά άλλων μέτρων ευαισθητοποίησης των πολιτών, και, κυρίως, μέσω της ορθής αγωγής και παιδείας, από τα νηπιαγωγεία, τα Γυμνάσια, τα Λύκεια και τα Πανεπιστήμια, με την ανάδειξη των αξιών της χρηστής διοίκησης, υπάρχει ελπίδα να αντιμετωπιστεί και να περιοριστεί το φαινόμενο της διαφθοράς. 

Στις σύγχρονες κοινωνίες παρατηρείται μια συνεχής απαξίωση από τους πολίτες για τον δημόσιο τομέα και ειδικότερα απέναντι στους λειτουργούς του δημοσίου που διαχειρίζονται νευραλγικές υποθέσεις λόγω της θέσης τους, με αποτέλεσμα να διαβρώνεται η εμπιστοσύνη προς αυτούς και να αμφισβητείται έντονα η ηθική και η εντιμότητά τους όσον αφορά στην αμερόληπτη διαχείριση των υποθέσεων αυτών.

Η πρόσληψη των καταλληλότερων, ικανότερων και τιμιότερων υπαλλήλων στο δημόσιο τομέα με διαφανή και αξιοκρατικά μέτρα και διαδικασίες θα αποτελέσει έναν αποτρεπτικό παράγοντα αλλαγής της στάσης των πολιτών απέναντι στους λειτουργούς και στους θεσμούς του κράτους.

Η ενδυνάμωση των ελεγκτικών υπηρεσιών του κράτους, των μονάδων εσωτερικού ελέγχου των υπουργείων και η υιοθέτηση ικανοποιητικών συστημάτων ελέγχου, θα βοηθήσει σημαντικά στην προσπάθεια για περιορισμό και ελαχιστοποίηση της διαφθοράς στον δημόσιο τομέα.

*Phd (Edu), ΜΑ (Edu), Bsc (Econ), FFA.

Επικεφαλής Μονάδας Εσωτερικού Ελέγχου

Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού

(http://www.moec.gov.cy/monada_esoterikou_elenchou/)




Comments (0)


This thread has been closed from taking new comments.





Newsletter










634