Η διαστρέβλωση της έννοιας της «ενιαίας εκπαίδευσης»

ΤΗΣ ΣΙΜΩΝΗΣ ΣΥΜΕΩΝΙΔΟΥ*

Η ενιαία εκπαίδευση συζητείται έντονα ως θέμα πολιτικό και εκπαιδευτικό, λόγω της διαδικασίας για ανάπτυξη νέου νομοσχεδίου και κανονισμών. Στο πλαίσιο του δημόσιου διαλόγου παρατηρείται η διαστρέβλωση της έννοιας της ενιαίας εκπαίδευσης (Hodkinson, 2011; Slee, 2018) λόγω αμάθειας ή για σκοπούς εντυπωσιασμού. Παρατηρείται επίσης μια αντιπαράθεση των υποστηρικτών της ειδικής εκπαίδευσης (special educationists) με τους υποστηρικτές της ενιαίας εκπαίδευσης (inclusionists) (Allan, 2014). Τα πιο πάνω οδηγούν σε πόλωση και αποπροσανατολίζουν τον διάλογο, ο οποίος θα έπρεπε να επικεντρωθεί στους παράγοντες που θα οδηγήσουν στη βελτίωση της εκπαίδευσης.

Η ενιαία εκπαίδευση είναι πρώτιστα θέμα ιδεολογικό και ηθικό. Πρεσβεύει το δικαίωμα όλων των παιδιών σε ποιοτική εκπαίδευση μαζί με τους συνομηλίκους τους. Η ιδεολογία αυτή αναπτύχθηκε γιατί όποτε επικράτησαν άλλες ιδεολογίες δεν έχουν συμβάλει στη μαθησιακή και κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών. Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, εκεί όπου επικρατεί η ιδεολογία του διαχωρισμού, μια μερίδα παιδιών δεν λαμβάνει ποιοτική εκπαίδευση γιατί βρίσκεται σε διαχωριστικά περιβάλλοντα, μαζί με παιδιά άλλων ηλικιών, χωρίς πρόσβαση σε παιδαγωγικές που προωθούν τη συμμετοχή και είναι καταδικασμένα σε κοινωνικό αποκλεισμό ακόμα και μετά την απομάκρυνσή τους από το σχολείο (European Agency, 2018).

Ως θέμα πολιτικό, η ενιαία εκπαίδευση μας αγγίζει γιατί η Κύπρος έχει υπογράψει και κυρώσει τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία και με βάση αυτήν, υποχρεούται να εναρμονίσει τη νομοθεσία προς αυτήν την κατεύθυνση. Μας αγγίζει επίσης γιατί και πάλι σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, η αλλαγή της εκπαιδευτικής νομοθεσίας σε κάθε κράτος είναι αποτέλεσμα συμφερόντων και δεν έχει πάντα γνώμονα τη βελτίωση του εκπαιδευτικού συστήματος ή τη βελτίωση της ποιότητας της διδασκαλίας και της μάθησης των παιδιών (Tomlinson, 2017). Τέλος, μας αγγίζει, γιατί μια μεγάλη μερίδα του πληθυσμού που εμπλέκεται στην ανάπτυξη της νομοθεσίας ή τοποθετείται στο δημόσιο διάλογο για το θέμα έχει την εντύπωση ότι η ενιαία εκπαίδευση είναι ένα άλλο όνομα για την ειδική εκπαίδευση ή για την ένταξη, ενώ είναι μια εντελώς διαφορετική έννοια και ιδεολογία.

Ως θέμα εκπαιδευτικό, η ενιαία εκπαίδευση μας αφορά όλους: μαθητές και μαθήτριες, εκπαιδευτικούς (όλων των βαθμίδων και όλων των ειδικοτήτων), γονείς, άτομα με αναπηρίες, φοιτητές και φοιτήτριες των τμημάτων επιστημών της αγωγής και ακαδημαϊκούς. Γιατί αν κατανοήσουμε τι πραγματικά πρεσβεύει, θα συνειδητοποιήσουμε ότι είναι ο τρόπος για να φτιάξουμε από την αρχή το εκπαιδευτικό μας σύστημα και να βρεθούμε μέσα σε τάξεις που δεν θα έχουν τους φραγμούς που έχουν σήμερα. Μερικοί από τους φραγμούς που κατά γενική ομολογία αναφέρονται από διάφορες ομάδες είναι:

• εκπαιδευτική νομοθεσία που δεν συμπεριλαμβάνει όλα τα παιδιά
• αναλυτικό πρόγραμμα που δεν συμπεριλαμβάνει με τους στόχους και το περιεχόμενό του όλα τα παιδιά (π.χ. στόχοι που αναφέρονται σε προφορική έκφραση και δεν αναφέρουν την εναλλακτική επικοινωνία, στόχοι που απαιτούν την «ευαισθητοποίηση» ή τον «θαυμασμό» των παιδιών για άτομα/παιδιά που θεωρούνται «διαφορετικά» κ.λπ.)
• σχολικά εγχειρίδια που δεν είναι φτιαγμένα για όλα τα παιδιά, που περιέχουν πληροφορίες και εικόνες που είναι καταπιεστικές για μια μερίδα παιδιών και ωθούν μια άλλη μερίδα παιδιών στο συμπέρασμα ότι υπάρχουν ομάδες παιδιών που πρέπει να λυπούμαστε, που χρειάζονται μόνο αγάπη και όχι μάθηση, που ο μόνος τους στόχος είναι να «γίνουν καλά» (αν έχουν αναπηρία), να γίνουν Κύπριοι (αν δεν είναι), να έχουν την τυπική οικογένεια (αν δεν την έχουν), κ.λπ.
• απουσία κώδικα πρακτικής με τις υποχρεώσεις όλων των εμπλεκομένων στην εκπαίδευση όλων των παιδιών
• επιμόρφωση εκπαιδευτικών σε μαζικά σεμινάρια της μιας μέρας και απουσία στοχευμένης και μακροχρόνιας επιμόρφωσης εκπαιδευτικών στη σχολική μονάδα
• απουσία μηχανισμών στήριξης εκπαιδευτικών και γονιών
• απουσία κοινής κατανόησης όλων των εμπλεκομένων για το τι είναι διαφοροποίηση και πώς εφαρμόζεται
• παραδοσιακή διδασκαλία (ένας εκπαιδευτικός-πολλοί μαθητές, ένας ειδικός δάσκαλός-πολλοί μαθητές για εξατομικευμένη στήριξη)
• μεταφορά της ευθύνης της διδασκαλίας στους συνοδούς
• πολλά παιδιά χωρίς στήριξη, παρά τη θέληση που υπάρχει για να στηριχθούν
• χαμηλά μαθησιακά αποτελέσματα για μια μεγάλη μερίδα μαθητών
• μαθητές/μαθήτριες που έχουν εξοπλισμό υποστηρικτικής τεχνολογίας, ο οποίος δεν αξιοποιείται για τη διδασκαλία και τη μάθηση
• τεράστιος όγκος ύλης για λόγο χρόνο και χωρίς σεβασμό στην ηλικία των μαθητών/τριών
• παιδιά που αρχίζουν το σχολείο χαρούμενα και το τελειώνουν δυστυχισμένα

Είναι όλα αυτά και πολλά άλλα που προσπαθεί να αλλάξει η ενιαία εκπαίδευση. 

Είναι σίγουρο ότι κάποιοι/ες περπατούν μόνοι τους αυτό το μονοπάτι:

• μαθητές και μαθήτριες που «επιβιώνουν» με προσωπικό αγώνα που είναι πολύ πιο δύσκολος από αυτόν άλλων μαθητών/τριών
• εκπαιδευτικοί που προσπαθούν να κατανοήσουν, να μάθουν, να αλλάξουν, να στηρίξουν όλα τα παιδιά
• γονείς που προσπαθούν να διεκδικήσουν το δικαίωμα των παιδιών τους στη μάθηση και στην κοινωνικοποίηση
• φοιτητές/τριες και αδιόριστοι απόφοιτοι τμημάτων επιστημών της αγωγής που όταν βρεθούν στη σχολική εμπειρία, στο ολοήμερο σχολείο, στο θερινό σχολείο ή στα σχολεία ΔΡΑ.Σ.Ε., βάζουν προσωπικό στόχο να μην αφήσουν πίσω κανένα παιδί και να προωθήσουν στάσεις σεβασμού από όλα τα παιδιά προς όλα τα παιδιά
• ακαδημαϊκοί που διδάσκουν, κάνουν έρευνα και δημοσιεύουν με στόχο να μεταδώσουν το μήνυμα ότι όλοι μπορούμε να δράσουμε προς αυτήν την κατεύθυνση

Αν και υπάρχουν καλές προθέσεις και διάθεση για αλλαγή από πολλούς εμπλεκομένους, φαίνεται να απουσιάζει μια κοινή αντίληψη ως προς την έννοια της ενιαίας εκπαίδευσης. Γι’ αυτό και ο διάλογος για την ενιαία εκπαίδευση αποπροσανατολίζει αντί να θέτει μια βάση για εποικοδομητική ανταλλαγή απόψεων που να οδηγεί στην αλλαγή. Αυτό που χρειάζεται είναι κάθε φορά που προτείνεται/σχεδιάζεται οτιδήποτε, να συμπεριλαμβάνει όλα τα παιδιά εξαρχής ώστε να μην απαιτούνται ξεχωριστές εισηγήσεις/ενέργειες/πολιτικές για μια μερίδα παιδιών (π.χ. ξεχωριστή πολιτική για παιδιά με αναπηρία, ξεχωριστή πολιτική για παιδιά με μεταναστευτική βιογραφία, κ.λπ.).

Αναφορές

Allan, J. (2014). Inclusive education and the arts. Cambridge Journal of Education, 44 (4): 511-523

European Agency for Special Needs and Inclusive Education, 2018. Evidence of the Link Between Inclusive Education and Social Inclusion: A Review of the Literature. (S. Symeonidou, ed.). Odense, Denmark. www.european-agency.org/resources/publications/evidence-literature-review

Hodkinson, A. (2011).Inclusion: a defining definition? Power and Education, 3 (2):179-185.

Slee, R. (2018). Inclusive Education isn’t dead. It just smells funny. Oxon: Routledge.

Tomlinson, S. (2017). A sociology of special and inclusive education. Exploring the manufacture of inability. Oxon: Routledge.

*Επίκουρη Καθηγήτρια Ενιαίας Εκπαίδευσης, Πανεπιστήμιο Κύπρου