Προβληματισμοί για την εκπαιδευτική δομή της προετοιμασίας του/της δημοσιογράφου σαν οργανωτή/τριας πληροφοριών και λειτουργού στη δημόσια σφαίρα
ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΑΣ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗ*
Η Δημοσιογραφία είναι αντιμέτωπη σήμερα με μια εντελώς νέα κατάσταση: οι τεχνολογικές αλλαγές δημιουργούν ένα νέο πλαίσιο/περιβάλλον λειτουργίας, το οποίο όπως θα έλεγε και ο McLuhan, συνεπάγεται και μια αναπόφευκτη αλλαγή του περιεχομένου. Άνκαι η δημοσιογραφία αναδείχθηκε στην εποχή της επικράτησης του τυπογραφικού λόγου και της ανάδυσης της δημόσιας σφαίρας η οποία βασιζόταν στις εφημερίδες και τα περιοδικά, σήμερα σαφώς τα μέσα επικοινωνίας, αλλά και το ίδιο το περιεχόμενό τους, είναι εξ ανάγκης και ντε φάκτο διαφορετικό. Σαν σύμπτωμα αυτών των αλλαγών η ίδια η εικόνα του δημοσιογράφου και των ΜΜΕ αντιμετωπίζεται σήμερα διαφορετικά – με απαιτήσεις αλλά και κριτική από το κοινό. Κάποτε, το «Κατηγορώ» του Zola, ή πιο «πρόσφατα» (τη δεκαετία του 1970), το Watergate, ήταν σύμβολα του γεγονότος ότι ο δημόσιος λόγος των ΜΜΕ μπορούσε να λειτουργήσει σαν «τέταρτη εξουσία» και να ελέγχει τις υπόλοιπες. Σήμερα όμως τα ΜΜΕ αντιμετωπίζουν μια πρωτοφανή για την ιστορία τους κριτική για προκαταλήψεις και εξαρτήσεις – ή, για να το πούμε πιο ουδέτερα, για τις εκδοχές που προβάλλουν σε έναν κόσμο που θεωρεί πια ότι υπάρχουν πολλαπλά πιθανά αφηγήματα. Οι ήττες των μεγάλων συγκροτημάτων ΜΜΕ από εκστρατείες στο ίντερνετ τα τελευταία χρόνια, είναι εκφραστικές των αλλαγών – αλλά δείχνουν και τις προοπτικές αυτού του έου τεχνολογικού, πολιτικού, και πολιτισμικού πλαισίου. Σήμερα, με τη νέα τεχνολογία η δημοσιογραφία επιστρέφει εν μέρει και σε ένα πλαίσιο όπου η δημιουργικότητα και το πάθος του/της δημοσιογράφου μπορεί να αποδώσουν. Αλλά χρειάζεται εμφανώς και ένα νέο πολύ πιο σφαιρικό γνωστικό πλαίσιο καθώς ο/η δημοσιογράφος πρέπει να μπορεί να χειριστεί ένα τεράστιο όγκων ροής πληροφοριών. Αυτό το ρευστό τοπίο και η συνακόλουθη συζήτηση, είναι μέρος της μεταβατικής φάσης που περνά η δημοσιογραφία, η οποία χρειάζεται να κατασκευάσει έναν νέο ρόλο σε ένα επικοινωνιακό περιβάλλον το οποίο χαρακτηρίζεται από την άμεση πληροφορία αλλά και την ενεργή συμμετοχή του κοινού – είτε με σχόλια, είτε με πληροφορίες, είτε με εναλλακτικές εκδοχές.
Η παγκόσμια πια μετάβαση στην «κοινωνία της πληροφορίας» εκφράζεται ανάγλυφα από τη διάχυση της ηλεκτρονικής επικοινωνίας μέσω ίντερνετ και πρόσφατα μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Αυτή η τεχνολογική επέκταση στο χώρο τόσο της πολιτικής (μέσα από την δημιουργία ενός πιο αποκεντρωμένου δικτύου της Δημόσιας Σφαίρας) όσο και της καθημερινότητας (με την ρευστότητα πια του συνόρου ανάμεσα στην ιδιωτική ζωή και τη δημόσια εικόνα) ήταν ένας από τους βασικούς άξονες του προβληματισμού στο τμήμα Δημοσιογραφίας του Πανεπιστημίου Frederick από την πρώτη κιόλας δεκαετία της δημιουργίας του.
Σήμερα είναι πια μια πραγματικότητα που εκφράζεται και με τον κατακλυσμό της πληροφορίας που μετατρέπει τα πλεονεκτήματα της νέας εποχής σε ένα είδος αδυναμίας κατανόησης σε αυτά τα πρώτα στάδια του νέου επικοινωνιακού πλαισίου της ανθρωπότητας. Στο σημερινό πλαίσιο είναι σαφώς πια απαραίτητη όχι τόσο η «ανακάλυψη» της πληροφορίας όσο η ικανότητα οργάνωσης και επεξεργασίας της μαζικής ροής της πληροφορίας. Αυτό που χρειάζεται είναι η ικανότητα των λειτουργών των ΜΜΕ να μπορούν να κατανοούν με τα εργαλεία της ανθρώπινης γνώσης (των κοινωνικών επιστημών, των ανθρωπιστικών σπουδών) τη σημασία του ουσιαστικού από το εφήμερο, του ασήμαντου από το νευραλγικό, και να μπορούν μετά να το προβάλουν στο πλαίσιο που αρμόζει.
Με αυτήν την έννοια ο/η δημοσιογράφος και ο/η λειτουργός των ΜΜΕ σήμερα χρειάζεται να είναι ο ίδιος/ίδια ένα άτομο με ανοικτές ευαισθησίες και καλλιεργημένες ικανότητες οργάνωσης των πληροφοριών.
Στο πιο πάνω πλαίσιο η εμπειρία και οι μεταμορφώσεις του Τμήματος Δημοσιογραφίας του Πανεπιστήμιου Frederick είναι ίσως ενδεικτικές των υπό συζήτηση ζητημάτων. Το Τμήμα Δημοσιογραφίας του Πανεπιστημίου Frederick ιδρύθηκε το 1991, σε μια περίοδο κατά την οποία ξεκινούσε η διεθνής συζήτηση για την μετάβαση από το τυπογραφικό στο ηλεκτρονικό επικοινωνιακό πλαίσιο και τις συνακόλουθες μεταμοντέρνες πολιτισμικές και πολιτικές μορφές, ενώ η κυπριακή Δημόσια Σφαίρα περνούσε από μια σειρά σημαντικών αναδιαρθρώσεων. Για πρώτη φορά τα ηλεκτρονικά ΜΜΕ δεν ήταν μόνο κρατικά, ενώ σαν περιεχόμενο ο δημόσιος λόγος άρχισε να εμφανίζει επίσης δικές του αλλαγές όπως ήταν λ.χ. η εμφάνιση των ‘lifestyle’ περιοδικών αλλά και η εμφάνιση μιας νέας γενιάς δημοσιογράφων – και ανάλογων ευαισθησιών. Σε εκείνο το πλαίσιο το τμήμα δημοσιογραφίας του Πανεπιστημίου Frederick λειτούργησε σαν ένα κομβικό σημείο εκπαίδευσης αλλά και διαμόρφωσης του νέου προσώπου της δημοσιογραφίας στην Κύπρο.
Το πρόγραμμα του τμήματος, το οποίο διαμορφώθηκε εξελικτικά και με τη συνεργασία ιστορικών μορφών της κυπριακής δημοσιογραφίας αλλά και με τη συμβολή της έρευνας για τη Δημόσια Σφαίρα στην Κύπρο, δομήθηκε πάνω σε 3 άξονες, οι οποίοι κατέγραφαν το επικοινωνιακό πλαίσιο σε εκείνη την μεταβατική περίοδο, έτσι ώστε να προσφέρει μια σφαιρική εκπαίδευση:
1. Την επαγγελματική και τεχνική κατάρτιση στους τρεις, τότε, τομείς της δημοσιογραφίας:
Έντυπα Μέσα/Εφημερίδα-Περιοδικά,
Ραδιοφωνική Παραγωγή/από την ορθοφωνία στην οικοδόμηση προγράμματος,
Τηλεοπτική παραγωγή/από την συγκρότηση τηλεοπτικών ειδήσεων μέχρι την δημιουργία/παραγωγή φιλμ-ντοκιμαντέρ.
2. Την ενίσχυση των τεχνικών/επαγγελματικών γνώσεων με την καλλιέργεια της ανάπτυξης της κατανόησης σε σχετικούς τομείς των κοινωνικών επιστημών-ανθρωπιστικών σπουδών (Πολιτική Επιστήμη, Πολιτική Οικονομία, Κοινωνιολογία, Ψυχολογία, Ανθρωπολογία, Σπουδές Επικοινωνίας, Δημόσιες Σχέσεις) έτσι ώστε οι φοιτητές/τριες να μπορούν να αντλούν γνώσεις και για τη δημιουργική τους εργασία αλλά και να αναπτύσσουν την κριτική τους σκέψη τοποθετώντας τα τοπικά ή καθημερινά γεγονότα στο ευρύτερο ιστορικό και παγκόσμιο πλαίσιο.
3. Την ανάπτυξη της έρευνας εκ μέρους των φοιτητών/τριών η οποία συνδυάζει τόσο τη δημοσιογραφική δεξιοτεχνία όσο και τη γνώση του πλαισίου των κοινωνικών επιστημών. Έτσι οι φοιτητές/τριες όχι μόνο μαθαίνουν να διερευνούν αντί απλά να αναπαράγουν, αλλά επίσης μαθαίνουν να τοποθετούν τους προβληματισμούς στους σε ένα ευρύτερο γνωστικό και ιστορικό πλαίσιο διερευνώντας και την κυπριακή πολιτισμική, πολιτική και κοινωνική εμπειρία ιδιαίτερα μέσα από την καταγραφή της στη Δημόσια Σφαίρα.
Αυτή η σφαιρική εκπαιδευτική εμπειρία και η σε βάθος εμπλοκή των φοιτητών/τριών με τους καθηγητές/τριες τους τόσο στην πρακτική παραγωγή μορφών μαζικής επικοινωνίας (από την παραγωγή εφημερίδων/περιοδικών μέχρι ραδιοφωνικών, τηλεοπτικών προγραμμάτων, όπως και ερευνητικών εργασιών) έχει προσφέρει σημαντικά, όπως φαίνεται και από την εργασία και την προσφορά των φοιτητών/τριών μας αλλά και από το αρχείο έρευνας του τμήματος, στη διαμόρφωση του κυπριακού δημόσιου λόγου.
Σήμερα, σχεδόν τρεις δεκαετίες μετά, το Τμήμα Δημοσιογραφίας, Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Frederick φιλοδοξεί να ενσωματώσει τις δυναμικές της εποχής, και πάλι, και να εκφράσει το νέο πρόσωπο της κυπριακής δημοσιογραφίας, του ερευνητικού λόγου μέσα από την μαζική επικοινωνία και τη δημιουργία στο σύνορο των κοινωνικών επιστημών, της δημοσιογραφίας και της τέχνης.
Σε αυτό το πλαίσιο το Τμήμα Δημοσιογραφίας έχει προχωρήσει τα τελευταία χρόνια σε μια σταδιακή αναδόμηση του προγράμματος του Πτυχίου Δημοσιογραφίας έτσι ώστε, από τη μια, να εντάξει και τον τομέα του ίντερνετ και των κοινωνικών δικτύων σαν ένα τέταρτο τομέα επαγγελματικής/τεχνικής εκπαίδευσης, ενώ από την άλλη, στον ερευνητικό τομέα έχει προστεθεί επίσης και η δημιουργική σύνθεση μέσα από αισθητικές μορφές με ιδιαίτερη έμφαση στην κινηματογραφική παραγωγή – τόσο για την τηλεόραση, όσο και για τον κινηματογράφο και το διαδίκτυο.
Επιπλέον, η συμπύκνωση που διαμορφώθηκε (με βάση την εκπαιδευτική εμπειρία σχεδόν 30 χρόνων αλλά και την ερευνητική κατανόηση των δυναμικών της εποχής και της τεχνολογίας) οδήγησε και στη διαμόρφωση τομέων εξειδίκευσης σε διάφορα μέσα επικοινωνίας με εστίαση στις τάσεις και τις δυναμικές της εποχής, όπως λ.χ. τη μελέτη της διαφήμισης, των δημοσίων σχέσεων και των αναπαραστάσεων δημοσίων θεαμάτων (όπως η αθλητικογραφία) σαν πρακτικών αλλά και ιστορικών φαινόμενων, ή/και τη διασταύρωση του πολιτικού λόγου και της καλλιτεχνικής έκφρασης με τη μαζική επικοινωνία.
*PhD Media & Cultural Studies
Department of Journalism
School of Arts, Communication & Cultural Studies
