ΤΟΥ ΑΝΔΡΕΑ ΦΥΛΑΚΤΟΥ*
ΜΕΡΟΣ Ε΄
Ως τότε, ωστόσο, οι μισθοί των δασκάλων ήταν πολύ χαμηλοί. Η εφημερίδα Αγών της Πάφου, ήδη από πολύ παλιά, διεκτραγωδεί την άθλια οικονομική κατάσταση των δασκάλων ο μισθός και μετά την νέαν μεταρρύθμισιν του νόμου, όστις ουδέ κατ’ ελάχιστον δύναται να θεωρηθή ως προνοών υπέρ αυτών, παραμένει πάντοτε ανεπαρκέστατος, γλισχρότατος, ελεεινότατος. Ποίος άνθρωπος δύναται να ζήση με είκοσι δύο και μετά της επιχορηγήσεως είκοσι οκτώ λίρας κατ’ έτος - λαμβάνομεν σχε δόν τον ανώτατον όρον - ώστε να ζήση και ο δάσκαλος - εάν μάλιστα λάβωμεν υπ’ όψιν, ότι δυνατόν μερικοί διδάσκαλοι διέπραξαν το μέγα έγκλημα να νυμφευθώσι και συνεπώς να γίνωσιν οικογενειάρχαι ή να διαπρά ξωσι τοιούτον τι εις το μέλλον, ο διδάσκαλος οριστικώς κoταδικάζεται μετά της οικογενείας του ή εις τον διά πείνης θάνατον ή εις βίον πρωτόγονον και αβίωτον
Επίσης, το θέμα της συνταξιοδότησης των δασκάλων παρουσιάζεται στην εβδομαδιαία εφημερίδα της Πάφου Αγών, στα πρώτα χρόνια του 20ού αιώνα. Η εφημερίδα όχι μόνο υποστηρίζει τους δασκά λους στο αίτημά τους αυτό, αλλά και τους προτρέπει να το αντιμετωπίσουν συλλογικά.41 Τρεις δεκαετίες, σχεδόν μετά, την ανάγκη παροχής σύνταξης στους δασκάλους υποστήριξε ο Λ. Φιλίππου42 και το επανέλαβε, πέντε χρόνια υστερότερα, το 1941, σε άρθρο του43 στην εφ. Πάφος.
Ο νόμος του 1933 με τη δωρεάν και υποχρεωτική δημοτική εκπαίδευση, (κάτι που τονιζόταν και στον προηγούμενο νόμο του 1931), και τα δωρεάν βιβλία συνέβαλε σημαντικά στην αύξηση των μαθητών στα δημοτικά σχολεία. Ωστόσο, πρέπει να τονιστεί πως πραγματική υποχρεωτική εκπαίδευση εφαρμόστηκε από το 1959-60 από το Ελληνικό Εκπαιδευτικό Συμβούλιο της Κύπρου, μετά την υπογραφή των Συμφωνιών Ζυρίχης - Λονδίνου. Τα αναγνωστικά των δημοτικών σχολείων, παρά τις αντιδράσεις της κυβέρνησης, έρχονταν από την Ελλάδα. Το αναλυτικό πρόγραμμα των δημοτικών σχολείων της Πάφου, από το 1898 ως το 1935, κάτι που, εξάλλου, ίσχυε και σε όλα τα δημοτικά σχολεία της Κύπρου, ήταν παρόμοιο με εκείνο που εφαρμοζόταν στην Ελλάδα.
Το 1931 θα στεγαστεί και το νηπιαγωγείο Κτήματος, το οποίο άρχισε να λειτουργεί στην πόλη το 1921, σε κτήριο κατάλληλο, δωρεά της Μητρόπολης Πάφου.44 Στην πόλη του Κτήματος λειτούργησε, το 1938 και ιδιωτικό νηπιαγω γείο.45
Στο τέλος του χρόνου, τόσο στα αρρεναγωγεία, όσο και στα παρθε ναγωγεία, από τις αρχές της αγγλοκρατίας ως το 1916, διεξάγονταν δημόσιες εξετάσεις, τις οποίες παρακολουθούσαν τόσο οι γονείς και οι σχολικοί επίτροποι όσο και το κοινό. Εξετάσεις διεξάγονταν στο τέλος της σχολικής χρονιάς ακόμη και στο νηπιαγωγείο.46 Στον απολογισμό του της σχολικής χρονιάς 1915-1916, ο Διευθυντής του Αρρεναγωγείου Λουκάς Δ. Λοϊζίδης, τόνιζε47 το ανώφελο των τελι κών προφορικών εξετάσεων:
(ο Διευθυντής) έδωσε λεπτομερή έκθεσιν των κατά το λήξανσχολικόν έτος πεπραγμένων προτάξας ταύτης πλείστα λαμπράπαραδείγματα εγκρίτων παιδαγωγικών, δι’ ων απε δεικνύετοτε λείως το άσκοπον των προφορικών εξετάσεων
Οι απόφοιτοι των δημοτικών σχολείων της πόλης και επαρχίας Πάφου, για να εισαχθούν στο Ημιγυμνάσιο και, υστερότερα, στο Γυ μνάσιο Πάφου, έπρεπε να δώσουν εισιτήριες προφορικές και γραπτές εξετάσεις στα Ελληνικά και Μαθηματικά.
Το 1917 ιδρύθηκε στην Πάφο Επαρχιακός Διδασκαλικός Σύνδεσμος, ο οποίος αντικαταστάθηκε, το 1936, από την επαρχιακή επιτροπή Πάφου της Παγκύπριας Διδασκαλικής Οργάνωσης. Ήδη, από τις αρχές του 20ού αιώνα, οι δάσκαλοι κατέβαλλαν προσπάθειες για τη σύσταση ενός Συνδέσμου, που θα βοηθούσε στην απαλλαγή τους από τις πολλές ταλαιπωρίες τους.48
3. Τα σχολεία μέσης εκπαίδευσης
3.1 Το Ελληνικό Γυμνάσιο Πάφου
Το αρχαιότερο σχολείο μέσης εκπαίδευσης της Πάφου είναι το Ελληνικό Γυμνάσιο, το οποίο στα σπάργανά του λειτούργησε με δύο τάξεις ως «ελληνικό» τμήμα στο δημοτικό σχολείο Κτήματος, το 1888.
Υστερότερα, αυτονομήθηκε ως Ημιγυμνάσιο Πάφου, και μετά ολοκληρώθηκε ως πλήρες Γυμνάσιο. Η ίδρυση και λειτουργία του ανταποκρινόταν σε αιτήματα της εποχής: στη βελτίωση και στην πρόοδο της κοινωνίας της Πάφου, στην ενίσχυση του εθνικού φρονήματος, στην ενδυνάμωση της κοινωνικής συνοχής. Το 1905, το Ημι γυμνάσιο Πάφου, με τέσσερις τάξεις, αναγνωρίστη κε από την Ελλη νική Κυβέρνηση, ως ισότιμο με τα ελλαδικά Ημιγυμνάσια.
Τρία χρόνια, μετά την ίδρυσή του, ωστόσο, το Ημιγυμνάσιο Πάφου κινδύνευσε να τερματίσει τη λειτουργία του, εξαιτίας της έντασης του Αρχιεπισκοπικού προβλήματος, το οποίο ταλάνιζε την παφιακή κοινωνία.49 Χάρη στην επι κράτηση ψυχραιμότερων αποφάσεων, οι οποίες κατέληξαν στη συμμετοχή και των δύο παρατάξεων στην Επιτροπεία των Σχολείων Κτήματος, συνέχισε τη λειτουργία του.50
Τέσσερα χρόνια μετά την ίδρυσή του, η εβδομαδιαία εφημερίδα της Πάφου Αγών, στις 3 Οκτωβρίου 1909, σε άρθρο της, με τον τίτλο «Το Ημιγυμνάσιον Πάφου», προτρέπει τους δασκάλους των χωριών να στέλλουν τα παιδιά τους να φοιτούν στο «ανώτατο» αυτό
εκπαιδευτήριο:
οι διδάσκαλοι της Επαρχίας έχουσιν ηθικήν υποχρέωσιν καιπρος το μέρος ένθα διδάσκουσι και προς την επαρχίαν όλην καιτην Πατρίδα καθόλου να παρακινώσι τους δυναμένους γονείςνα μη αρνώνται ευρυτέραν μόρφωσιν εις τα ικανά τέκνα των
και να προετοιμάζωσι μαθητάς δια το Ημιγυμνάσιον, ακολουθούντες απλώς το Πρόγραμμα, το οποίον η εις το Ημιγυμνάσιον κατά ταξις του μαθητού του απαιτεί, συντελούντες ούτωεις την πύκνωσιν των οσημέραι δυστυχώς αραιουμένων τάξεών
του
Η αναγνώρισή του ανανεώθηκε με βασιλικό διάταγμα, το 1912, όταν προστέθηκε και η πέμπτη τάξη. Ελληνικό σχο λείο, με δύο ανώτερες τάξεις, με μικρό αριθμό μαθητριών, λειτούργησε, την ίδια περίoδο, και στο Παρθεναγωγείο Κτήματος.
Οι μαθητές που αποφοιτούσαν από το Ημιγυμνάσιο Πάφου και ήθελαν να συνεχίσουν τις σπουδές τους σε ανώτε ρο εκπαιδευτικό ίδρυμα στην Ελλάδα, φοιτούσαν στο Παγκύπριο Γυμνάσιο ή στο Λανίτειο Γυμνάσιο Λεμεσού. Με το απολυτήριο που θα αποκτούσαν από τα δυο αυτά αναγνωρισμένα από την Ελληνική Κυβέρνηση Γυμνάσια, θα μπο ρούσαν να εγγραφούν στα ελληνικά πανεπιστήμια.51
Δέκα χρόνια μετά την ίδρυσή του, η εβδομαδιαία εφημερίδα της Πάφου Αιών, της 20ής Δεκεμβρίου 1915, σε άρθρο της με τον τίτλο «Το Ημιγυμνάσιόν μας. Η πρόοδος του. Αι ανάγκαι του», θα γράψει:
η ίδρυσις του Εκπαιδευτηρίου τούτου εθεωρήθη από πολλούςως μία επιχείρησις δυσκατόρθωτος και ως μη δυναμένη να υποστηριχθή και ευδοκιμήση· εν τούτοις χάρις εις την επιμονήν τωνπρωτεργατών, την υλικήν αρωγήν των φιλομούσων και εις τηνγενναιοδωρίαν των γονέων, επιθυμούνων να δίδωσιν εις τα τέκνα των μίαν μόρφωσιν ανωτέραν και αυτάρκη, το Ημιγυμνάσιον ηνδρώθη τώρα, επεβλήθη και χωρεί εις την εκπλήρωσιντου προορισμού του· έχει προσωπικόν φιλότιμον και φιλόπονονκαι μαθητάς αρκετούς και επιμελείς
………………………………………………………………………………………………………………………………..
41. «Το μέτρον είναι συνετώτατον και ευχής έργον θα ήτο, εάν οι διδάσκαλοι
απάσης της Κύπρου ήρχοντο εις συνεννόησιν, όπως δια του μεγαλυτέρου αριθμούεπιβληθώσιν αποτελεσματικότερον. Ο τύπος θα ήτο εις το πλευρόν των», εφ. Αγών,
9 Δεκεμβρίου 1906. Η εφημερίδα θα επανέλθει και στις 6 Ιανουαρίου 1907, επιχει -
ρηματολογώντας υπέρ της παροχής σύνταξης στους δασκάλους, επαναλαμβά νοντας την προτροπή της για συνένωση των δυνάμεων όλων των δασκάλων: «Ο όγκος του αριθμού επιβάλλεται πάντοτε και η Κυβέρνησις περισσότερον θα ελάμβανε υπ’ όψιν μίαν ολόκληρον τάξιν αποτελουμένην εκ τοσούτων προσώπων ζητούσαν να εύρη το δίκαιόν της». Τρεις δεκαετίες, σχεδόν μετά, την ανάγκη παροχής σύνταξης στους δασκάλους υποστήριξε ο Λ. Φιλίππου (Βλ. εφ. Πάφο, 12 Νοεμβρίου 1936) και το επανέλαβε, πέντε χρόνια υστερότερα, το 1941, σε άρθρο του στην εφ. Πάφο (Βλ. «Διδάσκαλοι άνευ συντάξεως», εφ. Πάφος, 17 Ιουλίου 1941).
42. Βλ. εφ. Πάφος, 12 Νοεμβρίου 1936.
43. Βλ. «Διδάσκαλοι άνευ συντάξεως», εφ. Πάφος, 17 Ιουλίου 1941.
44. Βλ. εφ. Πάφος, 15 Σεπτεμβρίου 1921.
45. Βλ. «Νηπιαγωγείον εις Πάφον», εφ. Πάφος, 6 Οκτωβρίου 1938.
46. Βλ. εφ. Αγών, 7 Ιουνίου 1908, και εφ. Πάφος, 2 Ιουνίου 1922.
47. Βλ. «Η σχολική εορτή και αι προφορικαί εξετάσεις του Δημοτικού και Παρθεναγωγείου», εφ. Αιών, 1 Ιουλίου 1916.
48. Βλ. «Ο ταλαίπωρος διδάσκαλος»: «...ενταύθα μίαν μόνον σύστασιν θα κάμωμεν εις τους Δημοδιδασκάλους, εάν θέλουν να επιβάλλωνται εις τους αρμοδίους και να ζητούν παρ’ αυτών την βελτίωσιν της θέσεώς των - και αύτη είναι να προσπαθήσουν πάση δυνάμει και ιδρύσουν ένα Διδασκαλικόν Σύνδεσμον· το τι δύνανται να επιτύχουν δι’ ενός τοιούτου καλώς κατηρτισμένου Συνδέσμου είναι εις θέσιν να εννοήσουν οι ίδιοι». εφ. Αγών, 18 Ιουλίου 1909. Η εφ. επανέρχεται με άρθρο με τον τίτλο: «Οι Βουλευταί μας προστάται της Παιδείας», στην έκδοσή της της 25ης Ιουλίου 1909: «ανάγκη να ιδρυθώσιν Επαρχ. Διδασκαλικοί Σύνδεσμοι και εις κεντρικός εν Λευκωσία χωρίς το παράπαν να μεσολαβήση πλέον η αναβολή και ο όκνος, διότι μόνον δια των τοιούτων ιδρυμάτων το διδασκαλικόν στοιχείον θα υψωθή εις την πρέπουσαν αξίαν αυτού».
49. Εκτός από τις δύο λέσχες του Κτήματος, για τις οποίες έγινε λόγος πα ρα πάνω, και εκπαιδευτικοί ήταν ενταγμένοι είτε στη μια είτε στην άλλη παράταξη, π. χ. ο πολύ σημαντικός φιλόλογος Νίκος Θ. Αντωνιάδης υποστήριζε τους «Κυρηνειακούς» και ο διαπρεπής εκπαιδευτικός Τηλέμαχος Καλλονάς, τους «Κιτιακούς»
50. «Αλλά, προκειμένου περί ενός τόσον ιερού και τόσον υψηλού σκοπού νομίζομεν, ότι τα κομματικά πάθη πρέπει να τεθώσι κατά μέρος, άπασα δε η Επιτροπείανα σκεφθή μετριοπαθώς και λελογισμένως περί της εξακολουθήσεως της λειτουργίας του», βλ. εφ. Αγών, 21 Ιουνίου 1908, «Δια των άρτι τελεσθεισών εξετάσεωνσυνεπληρώθη τριετία, αφ’ ης φιλόμουσος της πόλεώς μας μερίς, υπέρ ευρυτέρας καιυψηλοτέρας μορφώσε ως της μαθητιώσης νεολαίας μεριμνώσα, ίδρυσε το Ημιγυμνάσιον, κατά μυρίων προσκομμάτων παλαίσασα»», εφ. Αγών, 28 Ιουνίου 1908 και 5,19 Ιουλίου και 2 Αυγούστου 1908.
51. Βλ. «Το Ημιγυμνάσιον Πάφου. Οι αριστεύοντες τρόφιμοι του»: «Είναι αναμφιβόλως άξιον της ευφημοτέρας μνείας το γεγονός, ότι οι μαθηταί του Ημιγυμνασίουμας και εφέτος εκ των Γυμνασίων Λευκωσίας και Λεμεσού απολυθέντες κατά ταςεπισήμους πληροφορίας ηρίστευσαν ή διεκρίθησαν μεταξύ των συμμαθητών των. Ηδιακριτική αυτή τιμή αντανακλά βεβαίως εις αμφότερα, εις τε το εκπαιδευτήριοντούτο και εις τους φιλοτίμους και επιμελείς τροφίμους του. Είναι άξιοι των θερμοτέρων συγχαρητηρίων οι ευέλπιδες αυτοί νέοι, διότι αποδίδουν ούτω γενναίως τατρoφεία ειςτο εκθρέψαν πνευματικώς αυτούς ίδρυμα τούτο.», εφ. Αιών, 1 Ιουλίου1916.
ΑΥΡΙΟ ΤΟ ΣΤ΄ ΜΕΡΟΣ΄
