ΤΟΥ ΑΝΔΡΕΑ ΦΥΛΑΚΤΟΥ*
ΜΕΡΟΣ ΣΤ΄
Στους σκοπούς της ίδρυσης του Ημιγυμνασίου Πάφου, (στη φωτογραφία τo διδακτικό προσωπικό του Ημιγυμνασίου Πάφου Αγνής Μ. Μιχαηλίδου, Πάφος, το παλιό Κτήμα, Λευκωσία 1989, χ.α.) που διατυπώθηκαν το 1916, στην Επετηρίδα του Ημιγυμνασίου και αναδημοσιεύτηκαν στην εφ. Αιών, 12 Αυγούστου 1916, αναφέρονται και τα ακόλουθα:
σκοπός της ιδρύσεως του Ημιγυμνασίου Πάφου ήτο όχι μόνον η διάδοσις της παιδείας και των γραμμάτων εν τη απομεμακρυσμένη ταύτη γωνία της ημετέρας μεγαλονήσου αλλάσυγχρόνως όπως τούτο χρησιμεύση και ως εθνικόν φυτώριον εκ του οποίου να εξέλθωσιν ημέραν τινά θαλεροί βλαστοί πλήρεις εθνικής ζωής μέλλοντες να μεταδώσωσι το θείον πυρ της φιλοπατρίας και της αγάπης προς την ελευθερίαν καθ’άπασαν την ημετέραν επαρχίαν
Το Γυμνάσιο αναγνωρίστηκε ως πλήρες εξατάξιο Γυμνάσιο, ισότιμο με τα Γυμνάσια της Ελλάδας, με Προεδρικό Διάταγμα της Ελληνικής Κυβέρνησης, με ημερομηνία 25 Νοεμβρίου 1924.52 Τη σχολική χρονιά 1924-1925, με την προσθήκη της έκτης τάξης, συμπληρώθηκε το πλήρες εξατάξιο Γυμνάσιο της Πάφου. Με τις προσπάθειες όλων των φορέων, σχολικής επιτροπείας, Γυμνασιάρχη Πασχάλη Πασχαλίδη, καθηγητικού συλλόγου και κοινωνικού συνόλου, ο αριθμός των μαθητών αυξήθηκε σημαντικά. Από 43 μαθητές και μαθήτριες το 1905, αυξήθηκαν στους 195 το 1929-30. Σημαντική υπήρξε επίσης η αύξηση των μαθητών που προέρχονταν από την ύπαιθρο.
Από 16 που ήταν το 1905 αυξήθηκαν στους 79 τη σχολική χρονιά 1928-1929. Το ίδιο συνέβη και με τις μαθήτριες. Ενώ το 1912 δύο μόνο μαθήτριες φοιτούσαν στο σχολείο, το 1928-1929 ο αριθμός τους αυξήθηκε στις 27. Ο τότε Γυμνασιάρχης Πασχάλης Πασχαλίδης θα υπερηφανευτεί ότι από την ίδρυσή του ως τη σχολική χρονιά 1934- 35, το Ελληνικό Γυμνάσιο Πάφου έδωσε στην κοινωνία 43 επιστήμονες, 82 δασκάλους, 49 ιατρούς, 33 δικηγόρους, 11 φιλολόγους, 12 μαθηματικούς, 6 γεωπόνους, 11 φαρμακοποιούς, 7 φυσικούς. 53 Στη σχολική χρονιά 1943-44, στο Γυμνάσιο φοιτούσαν 325 μαθητές από τους οποίους οι 62 ήταν μαθήτριες,54 ενώ την επόμενη σχολική χρονιά το σύνολο του μαθητικού πληθυσμού ήταν 401. Ο αριθμός των μα θητών αυξήθηκε το 1946-47: σύνολο 489, από τους οποίους 96 μαθήτριες.55 Επίσης, το 1953-54 φοιτούσαν 575 μαθητές και μαθήτριες.56
Σημαντικός σταθμός για το σχολείο υπήρξε η ανέγερση κτηρίου, με δαπάνες του Δήμαρχου του Κτήματος Νικολάου I. Νικολαΐδη,57 που εγκαινιάστηκε το 1928. Ως τη χρονιά εκείνη, το σχολείο στεγαζόταν σε σπίτια ή σε οική ματα ιδιωτών. Για αρκετά χρόνια, το κτήριο του Νηπιαγωγείου χρησιμοποιήθηκε για τις ανάγκες του Γυμνασίου.
Επειδή η αποικιακή κυβέρνηση δεν επέτρεψε τη χρήση του κτηρίου αυτού, η Σχολική Επιτροπεία αποφάσισε να ανε γείρει νέο κτήριο για το Γυμνάσιο. Το 1952 αναγγέλθηκαν οι πρώτες δωρεές για την ανέγερση νέου κτηρίου του Γυμνασίου.58 Το κτήριο αυτό άρχισε να κτίζεται το 195359 και συμπληρώθηκε - χωρίς την οποιαδήποτε βοήθεια της Κυβέρνησης - το 1959, οπότε και άρχισε να στεγάζει τμήματα του Γυμνασίου.
Στο Ημιγυμνάσιο και στο Γυμνάσιο Πάφου φοιτούσαν μαζί μαθητές και μαθήτριες, κάτι που πολύ αργότερα, το 1980, γενικεύτηκε στα Γυμνάσια της Κύπρου. Τα ωρολόγια και τα αναλυτικά προγράμματα τόσο του Ημιγυμνασίου όσο και του Γυμνασίου Πάφου ήταν παρόμοια με εκείνα των σχολείων της Ελλάδας και του Παγκύπριου Γυμνασίου. Μεγαλύτερη σημασία δινόταν στα κλασικά γράμματα, στα οποία αφιερωνόταν και το μεγαλύτερο μέρος του ωρολογίου προγράμματος του σχολείου. Ο Π. Πασχαλίδης60 θα υπογραμμίσει και την πρακτική χρησιμότητα του κλασικού Γυμνασίου:
τουλάχιστον οι απόφοιτοι κλασικών Γυμνασίων έχουσι τοπλεονέκτημα ότι εν δεδομένη ευκαιρία δύνανται να μορφωθώσιν ειςανωτάτας Πανεπιστημιακάς Σχολάς οιασδήποτε χώρας και ναεύρωσι πόρον ζωής εν τη αλλοδαπή. Αλλά και και εις τας εν τηπατρίδι των υπαλληλικάς, αστυνομικάς θέσεις, εις ας κατέφυγον εσχά τως ικανοί εκ των αποφοίτων μας ευδοκίμησαν υπέρτους τροφίμους των λοιπών Σχολών
Σε υπόμνημα που συντάχτηκε από τους Λ. Φιλίππου και Π. Πασχλίδη, και υποβλήθηκε στη Σχολική Εφορεία Πάφου, στις 27 Μαΐου 1936, επαναλαμβάνεται το ίδιο επιχείρημα:
τουλάχιστον οι απόφοιτοι των Γυμνασίων, πλην της ανθρωπιστικής μορφώσεως ην αποκομίζουν, έχουν τοπλεονέκτημα εν δεδομένη ευκαιρία, να συνεχίσουν τας σπουδάς των εις ανωτάταςσχολάς οιασδήποτε χώρας και να εύρουν πόρον ζωής εις άλλακέντρα61
Η πρώτη μεγάλη δυσκολία για τη διατήρηση του κλασικού Γυμνασίου, παρουσιάστηκε το 1936, όταν ο άγγλος Διευθυντής Παιδείας με επιστολή του προς τη Σχολική Επιτροπεία Πάφου, με ημερομηνία 6 Απριλίου 1936, ανέφερε ότι:
έχει την γνώμην, ότι αι εκπαιδευτικαί ανάγκαι της αποικίας πλήρως ικανοποιούνται σχετικώς με την κλασσικήν εκπαίδευσιν την παρεχομένην υπό των Σχολείων, άτινα ακολουθούν το πρόγραμμα των Γυμνασίων δια της διατηρήσεως ενός μόνου τοιούτου σχολείου εις Λευκωσίαν
Εξέφραζε, επίσης, τη λύπη του, γιατί η Κυβέρνηση από το επόμενο σχολικό έτος θα έπαυε να επιχορηγεί το Γυμνάσιο Πάφου.62 Θα έπαυε, επίσης, να παρέχει χορήγημα για τη διδασκαλία της Αγγλικής εφόσον το σχολείο της μορφής κλασικού Γυμνασίου δε θεωρείται αναγκαίο. Τον Απρίλιο της ίδιας χρονιάς, ο Λ. Φιλίππου έγραφε63 πως η Κυβέρνηση δεν έπρεπε να πάρει βεβιασμένες αποφάσεις για τη λειτουργία των κλασικών γυμνασίων, αλλά ο άγγλος Διευθυντής Παιδείας να συγκαλέσει σε σύσκεψη όλες τις σχολικές επιτροπείες των πόλεων για να ανταλλάξουν σκέψεις για το σοβαρότατο αυτό ζήτημα και να ληφθούν οι καλύτερες αποφάσεις. Το Νοέμβριο του 1936, ο Μητροπολίτης Πάφου Λεόντιος (1896-1947) συγκάλεσε Γενική Συνέλευση στη Μητρόπολη Πάφου στην οποία παρευρέθηκαν, εκτός από τον ίδιο, ο Ηγούμενος Αγίου Νεοφύτου Λαυρέντιος,64 όλα τα μέλη της σχολικής και θρονικής επιτροπείας και πολλοί γονείς και κηδεμόνες των μαθητών του σχολείου. Ύστερα από ανταλλαγή απόψεων, αποφασίστηκε, λόγω της απoκοπής της κυβερνητικής χορηγίας, να αυξηθούν οι συνδρομές της Μητρόπολης, του Δήμου, της Μονής Αγ. Νεοφύτου, της Μονής Κύκκου. Οι γονείς δέχτηκαν επίσης να πληρώνουν αυξημένα κατά 20% δίδακτρα των παιδιών τους. Με τον τρόπο αυτόν εξασφαλίστηκε η λειτουργία του Γυμνασίου. Η εφ. Πάφος, που δημοσιεύει τη σχετική είδηση (17 Νοεμβρίου 1936) σημειώνει πως:
οι παρευρεθέντες γονείς και κηδεμόνες έμειναν τελείως ικανοποιημένοι
Σημειώνεται πως τα έσοδα από τα δίδακτρα που πλήρωναν οι γονείς ήταν πολύ περισσότερα από το σύνολο όλων των εισφορών. Οι καθηγητές, σύμφωνα με μαρτυρία του μετέπειτα Γυμνασιάρχη Παύλου Σ. Παυλίδη, δέχτηκαν επίσης μείωση του μισθού τους65. Ο Πασχάλης Πασχαλίδης, η μεγάλη μορφή της Ελληνικής Παιδείας, δήλωνε το 1936:
έχομεν την απόφασιν το Γυμνάσιόν μας να το κρατήσωμενανεξάρτητον, κλασσικόν. Είμεθα αποφασισμέ νοι να πεινάσωμεν,αλλά θα το κρατήσωμεν. Θα εργασθώμεν εν ανάγκη και δωρεάν
Επαναλάμβαναν, Π. Πασχαλίδης και Π. Σ. Παυλίδης, στην πραγματικότητα, αυτό που για χρόνια πολλά πίστευε ο κυπριακός Ελληνισμός66:
αλλ’ έχομεν αίσθημα εθνισμού και δεν πρέπει να καταρρίψωμεν αυτό έστω και αν εκ λιμού αποθάνομεν εν ταις ρύμαις
Στη λογοδοσία του για το σχολικό έτος 1947-48, ο Γυμνασιάρχης Παύλος Παυλίδης θα τονίσει:67
η εθνική δράσις του Γυμνασίου το φέρει πρώτον μεταξύ των εν Κύπρω Ελληνικών Γυμνασίων εις τους εθνικούς αγώνας εις εθνικάς συνεισφοράς και εθνικούς παλμούς. Οι καθηγηταί του ωδηγήθησαν εις τα δικαστήρια και κατεδικάσθησαν δια πράξεις καθαρώς πατριωτικάς. Δεν εφοβήθησαν την εξορίαν και την φυλάκισιν και εδέχθησαν την πείναν αυτών και των οικογενειών των δια να το κρατήσουν καθαρώς ελληνικόν Γυμνάσιον
……………………………………………………………………………………………………………….
52 Βλ. Κ. Γ. Ιεροκηπιώτης, Η Ελληνική Εκπαίδευση στην επαρχίa Πάφου (1878-1960), Λευκωσία 2004, σ. 148.
53. Βλ. «Η σχολική εορτή του Γυμνασίου. Η τριακονταετηρίς από της ιδρύσεως του Γυμνασίου», εφ. Πάφος, 27 Ιουνίου 1935 και Μ. Μ. Κιτρομηλίδου, Τα Ελληνικά γράμματα στον αλύτρωτο Ελληνισμό, ό. π., σ. 216. Για τα επαγγέλματα των αποφοίτων βλ., επίσης, «Το Ελλην. Γυμνάσιον Πάφου και αι υπηρεσίαι του προς την Επαρχίαν μας», εφ. Πάφος, 9 Ιουλίου 1942.
54. Βλ. «Η σχολική εορτή του Γυμνασίου μας», εφ. Πάφος, 29 Ιουνίου 1944.
55. Βλ. «Η λογοδοσία του Γυμνασιάρχου Πάφου», εφ. Πάφος, 3 Ιουλίου 1947.
56. Βλ. «Η εορτή του Γυμνασίου Πάφου», εφ. Έθνος 6 Ιουλίου 1954.
57. Νικόλαος Νικολαΐδης, 1884-1964. Γεννήθηκε στο Κτήμα και σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας. Διατέλεσε Δήμαρχος της Πάφου, 1920-1943, Πρό εδρος των Ελληνικών Εκπαιδευτηρίων Πάφου, 1920-1960. Ιδρυτής του Νικολαΐδειου Γυμνασίου, 1928. Βλ. και Α. Λ. Κουδουνάρης, ό. π., σσ. 411-412.
58. Βλ. Νέα Πολιτική Επιθεώρησις, 5 Ιουλίου 1952.
59. Κατάθεση του θεμέλιου λίθου: 29 Μαρτίου 1953, βλ. Έθνος 31 Μαρτίου 1953.
60. Βλ. «Η λογοδοσία του κ. Γυμνασιάρχου», εφ. Πάφος 25 Ιουνίου 1936 και Μάγδα Μ. Κιτρομηλίδου, Τα Ελληνικά Γράμματα, ό. π., σ. 225.
61. Βλ. «Το ζήτημα της λειτουργίας του Γυμνασίου μας», εφ. Πάφος,18 Μαρτίου
1943. Σε διαφήμισή της στην εφ. Πάφο, 30 Σεπτεμβρίου 1943, η Σχολική Εφορεία Πάφου αναφέρει, ανάμεσα στα άλλα, και τα ακόλουθα για την προβολή του Γυμνασίου: «Το Ελληνικόν Γυμνάσιον Πάφου, ανεγνωρισμένον υπό της Κυπριακής Κυβερνήσεως ως ΣχολήΜέσης Παιδείας (Γυμνάσιον) και υπό της Ελληνικής Κυβερνήσεως ως πλήρες Γυμνάσιον ισότιμον με τα εν Ελλάδι τοιαύταδιατηρήσαν τον καθαρώς κλασσικόν αυτού τύπον, παρέχει την αρίστην μόρφωσιν ηθικήν και πνευματικήν εις τους τροφίμουςαυτού, δια της αθανάτου Ελληνικής σοφίας»» Το ίδιο θα επαναληφθεί, πέντε χρόνια υστερότερα, στην ίδια εφημερίδα, 19 Αυγούστου 1948.
62. Βλ. «Το ζήτημα του Γυμνασίου», εφ. Πάφος, 9 Απριλίου 1936.
63. Βλ. «Το ζήτημα της Μέσης Παιδείας», εφ. Πάφος, 16 Απριλίου 1936.
64. Σημαντική ήταν η προσφορά στην παιδεία της Πάφου του Ηγουμένου Αγίου Νεοφύτου Λαυρεντίου Μιχαηλίδη, 1933-1962, ο οποίος δίδαξε το μάθημα των Θρησκευτικών στο Ημιγυμνάσιο και στο Γυμνάσιο. Διορίστηκε το 1921, όταν ήταν διάκονος, βλ. Πάφος, 22 Σεπτεμβρίου 1921, και 6 Οκτωβρίου 1921.
65. Βλ. Π. Σ. Παυλίδης, «Το Ελληνικόν Γυμνάσιον Πάφου μόνον...», εφ. Ελευθερία,18 Νοεμβρίου 1960.
66. Βλ. εφ. Αιών, 25 Ιουλίου 1909.
67. Βλ. «Η σχολική εορτή του Γυμνασίου μας», εφ. Πάφος, 1 Ιουλίου 1948.
ΑΥΡΙΟ ΤΟ Ζ΄ ΜΕΡΟΣ
