ΤΟΥ ΑΝΔΡΕΑ ΦΥΛΑΚΤΟΥ*
ΜΕΡΟΣ Ζ΄
Αλλά, και ο Μητροπολίτης Πάφου Λεόντιος τόνιζε σε εγκυκλίους του και σε υπομνήματά του τη μεγάλη σημασία των κλασικών γραμμάτων. Καθιέρωσε, το 1933, το «Ιακώβειο Διαγώνισμα», για να τιμήσει τον προκάτοχο του Μητροπολίτη Ιάκωβο, για να βραβεύεται κάθε χρόνο ο άριστος στα ελληνικά μαθήματα τελειόφοιτος του Γυμνασίου.68
Πιο έντονη η τάση για τη δημιουργία αγωνιστών της ελευθερίας και της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα, εκδηλώθηκε στην περίοδο του απελευθερωτικού αγώνα του 1955-59. Την περίοδο αυτή παρατηρείται και η μεγαλύτερη αύξηση μαθητών και μαθητριών στα σχολεία μέσης εκπαίδευσης.
Η Πάφος όχι μόνο παρακολουθούσε, αλλά και ακολουθούσε τις αλλαγές των προγραμμάτων λόγω των μεταρρυθμίσεων στην Ελλάδα (π. χ. μεταρρύθμιση του 1929 και 1930). Κάποιες διαφοροποιήσεις έγιναν με την εισαγωγή των μαθημάτων της Υγιεινής, της Βυζαντινής Μουσικής και των Γεωπονικών. Το τελευταίο αυτό μάθημα εισήχθηκε στο πρόγραμμα του σχολείου για να βοηθηθούν οι μαθητές οι πλείστοι των οποίων προέρχονταν από αγροτικές οικογένειες. Το μάθημα των Εμπορικών διδασκόταν από το 1908 στο Γυμνάσιο. Πιο συστηματικά διδασκόταν στην περίοδο από το 1934 1945. Το 1949 προγραμματίστηκε να λειτουργήσει 7η Εμπορική τάξη με πρόγραμμα παρόμοιο με εκείνο του Παγκυπρίου Γυμνασίου.69 Το 1954-55, δημιουργήθηκε εμπορικό τμήμα,70 που λειτούργησε ως το 1956-57.
Επαναλειτούργησε το 1959-60 πάνω σε μόνιμη βάση. Η διδασκαλία της αγγλικής γλώσσας άρχισε το 1916, ενώ η διδασκαλία της γαλλικής γλώσσας, που βρισκόταν στο πρόγραμμα από την αρχή της ίδρυσης του Γυμνασίου, καταργήθηκε το 1926. Το μάθημα αυτό επανερχόταν και εγκαταλειπόταν ανάλογα με τις οικονομικές δυνατότητες του σχολείου. Τα μαθήματα των Οικοκυρικών, της Τέχνης, της Υγιεινής και της Μουσικής (Ωδικής) δε διδάσκονταν πάνω σε μόνιμη βάση. Σε μερικές περιόδους της ιστορίας του Γυμνασίου, αλλά και των άλλων σχολείων μέσης εκπαίδευσης, ορισμένα από τα μαθήματα που διδάσκονταν στο Παγκύπριο Γυμνάσιο, απουσίαζαν από τα ωρολόγια και αναλυτικά τους προ γράμματα, για καθαρά οικονομικούς λόγους. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, το Γυμνάσιο Πάφου ακολουθούσε το ελλαδικό πρόγραμμα ακόμη και στις εξετάσεις. Οι προαγωγικές εξετάσεις διεξάγονταν στο τέλος Μαΐου ή στις αρχές Ιουνίου. Όπως και στα δημοτικά έτσι και στο Γυμνάσιο, διεξάγονταν δημόσιες προφορικές εξετάσεις στο τέλος της σχολικής χρονιάς,71 οι οποίες καταργήθηκαν το 1919. Η έναρξη των μαθημάτων γινόταν, συνήθως, στο δεύτερο δεκαπενθήμερο του Σεπτέμβρη ή υστερότερα, π. χ. το 1923, τα μαθήματα άρχιζαν την 1η Οκτωβρίου.72
Το έτος 1953 υπήρξε το πιο δύσκολο, ίσως, για τη λειτουργία του και γι’ αυτήν την ύπαρξή του και ο πιο σημαντικός σταθμός, κατά την άποψή μου, στην περίοδο της Αγγλοκρατίας. Λόγω των γεγονότων που διαδραματίστηκαν στην Πάφο, εξαιτίας των εορτασμών73 για τη στέψη της βασίλισσας της Αγγλίας, την 1η Ιουνίου 1953, και στα οποία ενεργό ρόλο διαδραμάτισαν μαθητές του Γυμνασίου, οι οποίοι οδηγήθηκαν στα δικαστήρια και στις φυλακές,74 η αποικιακή Κυβέρνηση έπαυσε τη σχολική Εφορεία Πάφου, διόρισε νέα από κυβερνητικούς υπαλλήλους,75 αφαίρεσε την άδεια εξασκήσεως επαγγέλματος από το Γυμνασιάρχη και από άλλους καθηγητές του Γυμνασίου. Στο νέο τροποποιητικό Νόμο 28/53 η αποικιακή Kυβέρνηση καθιστούσε σαφές πως επιθυμούσε να ελέγχει τη λειτουργία και να επιβάλει την πειθαρχία στα σχολεία μέσης εκπαίδευσης, ξεκινώντας από το Γυμνάσιο Πάφου:76
το μέτρον τούτο θα καθιστά δυνατόν εις την Κυβέρνησιν να προ βαίνει εις διαβήματα δια την εξασφάλισιν μεγαλυτέρου ελέγχου εις την διοίκησιν των σχολείων μέσης παιδείας και της εις αυτάς πειθαρχίας, την οποί αν τα πρόσφατα γεγονότα εις Πάφον και αλλαχού κατέστησαν επιτακτικήν προς παρεμπόδισιν απειλών κατά της δημοσίας ασφαλείας και κοινωνικής τάξεως από μη πρεπόντως διευθυνομένας σχολάς
Τελικά, ο Νόμος εκείνος ίσχυσε μόνο για το Γυμνάσιο Πάφου και για κανένα άλλο σχολείο μέσης εκπαίδευσης της Κύπρου. Σύμφωνα με επιστολή της αποικιακής Κυβέρνησης, τερματίστηκαν οι υπηρεσίες και των εννέα μελών της Σχολικής Εφορείας Πάφου.77 Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος Γ΄ στις 9 Ιουλίου 1953, σε δηλώσεις του τόνισε πως ο νέος Νόμος για τη Μέση Παιδεία αποτελεί το πιο φοβερό πλήγμα εναντίον της εθνικής Παιδείας.78 Απέστειλε, επίσης, εγκύκλιο79 για το νέο Νόμο για τη Μέση Παιδεία, στην οποία, ανάμεσα στα άλλα, κατηγορούσε την αποικιακή Κυβέρνηση ότι:
εμηχανεύθη τώρα εξ αφορμής επεισοδίων γενομένων εν Πάφω, εις τα οποία αυθορμήτως έλαβον μέρος μαθηταί τινες υπερασπίζοντες την προσβληθείσαν εθνικήν αυτών αξιοπρέπειαν, να καταστήση τα σχολεία της Κύπρου απολύτως υποχείρια αυτής
Τον Σεπτέμβριο του 1953, η νέα εφορεία διόρισε Γυμνασιάρχη τον πρώην Γυμνασιάρχη Μόρφου Νικόλα Σ. Ηλιάδη, που καταγόταν από την Πάφο, απόφοιτο και πρώην καθηγητή του Γυμνασίου. Ο Ηλιάδης, ωστόσο, δήλωσε πως αναλαμβάνει τη διεύθυνση του σχολείου για ένα μόνο χρόνο, για να επαναδιοριστεί ο Γυμνασιάρχης που παύτηκε.80 Πράγματι, ο Ηλιάδης τήρησε την υπόσχεσή του, αποχώρησε με το τέλος της σχολικής χρονιάς, και η διορισμένη από την Κυβέρνηση σχολική εφορεία τοποθέτησε στη θέση του το φιλόλογο καθηγητή της Αγγλικής Σχολής Λευκωσίας, Χρ. Πηγειώτη.81
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Η Μαντολινάτα του Γυμνασίου. 1926. (Αγνής Μ. Μιχαηλίδου, Πάφος, το παλιό Κτήμα, Λευκωσία)
…………………………………………………
68. Το 1948, σε έκκλησή του, για ενίσχυση του Ταμείου Προνοίας των μαθητών του, το Γυμνάσιο Πάφου αναφέρει και τα ακόλουθα: «Και αν άλλοτε η κλασσική ελληνική παιδεία ήτο αναγκαία δια τους νέους μας, σήμερον, υπό τας εξαιρετικάς συνθήκας, υφ’ ας διάγομεν, και την γναστήν αθλίαν κατάστασιν της κατωτέρας παιδείας μας, αποτελεί καθήκον απαραίτητον δια τα ελληνόπαιδα της πατρίδος μας», Βλ. εφ. Πάφος, 11 Νοεμβρίου 1948. Βλ., επίσης, Υπόμνημα Λεοντίου Α΄, Μητροπολίτου Πάφου και Τοποτηρητή, προς τον άγγλο Κυβερνήτη, στις 18/11/1935: «αναθεωρήσατε πάντας τους τελευταίους περί Παιδείας αστόχους και τυραννικούς νόμους και αποδώσατε εις τον πολυπαθή λαόν ημών, τον τοσαύτας υφ’ υμάς στηρίξαντα ελπίδας, τα εκπαιδευτικά αυτού και τ’ άλλα πολιτικά δίκαια, άτινα διεκδικεί και αείποτε θα διεκδική», εφ. Πάφος 27 Ιουλίου 1950.
69. Βλ. «Ίδρυσις και Ζης, εμπορικής, τάξεως εν τω Ελληνικώ Γυμνασίω Πάφου», εφ. Πάφος 4 Αυγούστου 1949.
70. Βλ. εφ. Έθνος, 5 Ιουλίου 1955.
71. Βλ. εφ. Αγών 7 και 28 Ιουνίου 1908: «Αι ενιαύσιοι δε του εκπαιδευτηρίου τούτου εξετάσεις είναι επισφράγισις της ανάγκης της συντηρήσεως του πάση θυσία είτε χάριν των προοριζομένων δι’ ευρυτέρας σπουδάς, είτε χάριν των εκζητούντων μόρφωσιν αυτάρκη προς ανώτερον βιοπορισμόν.
72. Βλ. «Ημιγυμνάσιον Πάφου», εφ. Πάφος, 27 Σεπτεμβρίου 1923. Την ίδια χρονιά, ο αριθμός των μαθητών στα σχολεία της πόλης ήταν: Ημιγυμνάσιο 120, Αρρεναγωγείο 192, Παρθεναγωγείο 154, Νηπιαγωγείο 70, βλ. «Σχολικά», εφ. Πάφος, 15 Νοεμβρίου 1923.
73. Σημειώνεται ότι η Εθναρχία με ανακοινωθέν της, της 30ής Μαΐου 1952, υπενθύμιζε ότι «η συμμετοχή του Λαού ή και απλή παρακολούθησις υπ’ αυτού Κυβερνητικών Τελετών και η αποδοχή προσκλήσεων εις δεξιώσεις Κυβερνητικών Λειτουργών απάδει προς την Εθνικήν ημών αξιοπρέπειαν και δεν συμβιβάζεται προς τον εθνικόν ημών αγώνα...».
74. «Απεφυλακίσθησαν χθες οι 13 μαθηταί του Γυμνασίου Πάφου», εφ. Έθνος 11 Αυγ. 1953 και «Απεφυλακίσθησαν χθες οι εκ Πάφου 13 μαθηταί», εφ. Ελευθερία, 19 Αυγούστου 1953. Επίσης, βλ. επιστολή του Ζήνωνα Χρ. Σώζου, με ημερ. 18.8.53: «Η θέσις του Γυμνασιάρχου Πάφου να παραμείνη κενή μέχρι του επαναδιορισμού του παυθέντος Γυμνασιάρχου», εφ. Έθνος, 19 Αυγούστου 1953.
75. Βλ. «Διωρίσθη η νέα Σχολική Εφορεία Πάφου... Δ. Κακαθύμην, M.B.E., επαρχιακόν δικαστήν ως πρόεδρον, Δρα Σ. Παστίδην, κυβερνητικόν ιατρόν, ως αντιπρόε δρον και Χ. Παπαχαραλάμπους, βοηθόν επιθεωρητήν των δημοτικών σχολείων ως μέλος»», εφ. Έθνος, 14 Ιουλίου 1953.
76. Βλ. «Νέαι εξουσίαι της Κυβερνήσεως επί της Εθνικής Παιδείας της Νήσου. Προς το παρόν τα μέτρα θα εφαρμοσθούν μόνον εις Πάφον», εφ. Έθνος, 5 Ιουλίου
1953.
77. Ν. Ι. Νικολαΐδη, Προέδρου, Μενελάου Σταύρου, Αντιπροέδρου, Στέφανου Ιωαννίδη, Σωκράτη Ι. Νικολαΐδη, Μιχαλάκη Γερολεμή, Χαράλαμπου Ν. Νικολαΐδη, Νίκου Σ. Νικολαΐδη, Επαμεινώνδα Κωμοδρόμου, Χαράλαμπου Χατζημάρκου, μελών. Βλ. και κύριο άρθρο: «Δεινοτέρα η απειλή»: «Υπό τας ολίγας παραγράφους του νέου νόμου κρύπτεται η σοβαρωτέρα μέχρι τούδε κατά της Παιδείας απειλή... ευτυχώς όμως υπάρχει η Ουνέσκο», εφ. Έθνος, 7 Ιουλίου 1953.
78. «Δηλώσεις του Αρχιεπισκόπου»: «Είναι βέβαιον ότι η Κυβέρνησις εύρεν ως πρόφασιν τα τελευταία επεισόδια εν Πάφω δια να επισείση την δαμόκλειον σπάθην κατά της εθνικής Παιδείας ίνα τρομοκρατήση τας Σχολικάς Εφορείας, τους εκπαιδευτικούς λειτουργούς, τους μαθητάς και τους γονείς των ώστε να παύσωσιν να ενδιαφέρωνται δια την εθνικήν υπόθεσιν της Νήσου και να κύψωσι τον αυχένα, αποβάλλοντες πάσαν εθνικήν συνείδησιν καιφρόνημα», εφ. Ελευθερία, 10 Ιουλίου 1953.
80. Βλ. «Ο κ. Νικόλαος Ηλιάδης διωρίσθη Γυμνασιάρχης Πάφου» εφ. Ελευθερία, 6 Σεπτεμβρίου 1953, και: «Διορισμός Νικ. Σ. Ηλιάδη, πρώην Γυμνασιάρχου Μόρφου,«δια περίοδον ενός σχολικού έτους», εφ. Έθνος, 6 Σεπτ. 1953 και «Δηλώσεις του νέουΓυμνασιάρχου»: «Θα θέσω τον εαυ τόν μου εις την διάθεσιν της Σχολικής Εφορείας προ του τέλους του σχολικού έτους και προκειμένου να επαναδιορισθή ως Γυμνασιάρχης Πάφου κατά το επόμενον σχολικόν έτος ο κ. Παύλος Σ. Παυλίδης», εφ. Έθνος, 8 Σεπτ. 1953.}|
81. Βλ., επίσης, και: «Δηλώσεις του Μακαριωτάτου», εφ. Έθνος, 11 Ιουλίου 1953 και «Διωρίσθη η νέα Σχολική Εφορεία Πάφου». Επίσης: «Ανδρική στάσις των καθηγητών του Παγκυπρίου Γυμνασίου», Έθνος, 3 Οκτ. 1953 και «Άδικος η αναστολή της αδείας του Γυμνασιάρχου Πάφου», εφ. Έθνος, 1 Αυγ. 1953.
