Το Paideia-News αναδημοσιεύει σε συνέχειες το ενδιαφέρον βιβλίο του πρώην Γενικού Διευθυντή του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού κ. Ανδρέα Φυλακτού "Η εκπαίδευση στην Πάφο στα χρόνια της Αγγλοκρατίας". Η αναδημοσίευση γίνεται με την άδεια του συγγραφέα
ΤΟΥ ΑΝΔΡΕΑ ΦΥΛΑΚΤΟΥ*
ΜΕΡΟΣ Β΄
Η Εκκλησία, όπως και ο υπόλοιπος Ελληνισμός, πίστευε πως η Παιδεία έπρεπε να είναι και να παραμείνει καθαρά ελληνική και προσανατολισμένη προς την εκπαιδευτική πολιτική της Ελλάδας, χωρίς ή με ελάχιστες αποκλίσεις. Τα ελληνικά σχολεία, πέρα από τη διαπαιδαγώγηση και τη μόρφωση που θα πρόσφεραν, έπρεπε να προετοιμάζουν τους τροφίμους τους για τον αγώνα για την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Στους σκοπούς της ίδρυσης του Ημιγυμνασίου4 περιλαμβάνονταν και τα ακόλουθα:
τοιούτον ον το ανώτατον τούτο της Πάφου εκπαιδευτήριον, εξυπηρετούν τουτέστι σκοπόν διττόν, μορφωτικόν άμα και εθνικόν... Τούτο δε όπως συν τη παιδεία προάγει το φρόνημα των φοιτώντων και καταρτίζει τού τους ικανούς, ώστε να ανταποδώσωσι τας προς την πατρίδα υποχρεώσεις των
Οι κατά καιρούς Μητροπολίτες Πάφου, εκτός από την άμεση ανάμιξή τους στα θέματα της Παιδείας και την οικο νομική στήριξη των σχολείων, παρακολουθούσαν στενά την εύρυθμη και ομαλή λειτουργία των εκπαιδευτηρίων της Μητρόπολής τους. Συχνά τα επισκέπτονταν και παρακολουθούσαν, ιδιαίτερα στο Ημιγυμνάσιο και το Γυμνάσιο, μαθήματα.5 Παράλληλα, οι δεσμοί της εκπαίδευσης της διδακτικών βιβλίων. Τόσο η Επιτροπή αυτή όσο και οι εκπαιδευτικοί, αλλά και οι τοπικές εφημερίδες παρακολουθούσαν όλα όσα συνέβαι ναν και είχαν σχέση με την εκπαίδευση στην Ελλάδα.8 Επίσης, εκπαιδευτικοί από την Πάφο έπαιρναν σύνταξη από την Ελληνική Κυβέρνηση. Όλες οι σχολικές τελετές τόσο στα δημοτικά σχολεία όσο και στα Γυμνάσια έκλειναν με ζητωκραυγές υπέρ της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα και υπέρ του βασιλιά των Ελλήνων.9
Μαθητές ή απόφοιτοι των σχολείων της Πάφου συμμετείχαν σε όλους τους εθνικούς αγώνες της Ελλάδας, από τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 ίσαμε το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Δεν έλειψαν, επίσης, από τους αγώνες της Κύπρου για ελευθερία και ένωση με την Ελλάδα. Στους Βαλκανικούς πολέμους έπεσε ηρωικά, ο Πέτρος Δ. Χα τζηαργυρού από την Ίννια της Πάφου, ο οποίος φοίτησε στο τετρα τάξιο Ημιγυμνάσιο και ήταν δευτεροετής φοιτητής της φυσικομαθηματικής του Πανεπιστημίου Αθηνών,10 όταν ξέσπασε ο πόλεμος του 1912. Έντεκα από τους τροφίμους του συμμετεί χαν ως εθελοντές στους Βαλκανικούς Πολέμους και άλλοι στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Πολλοί από αυτούς τραυμα τίστηκαν πολεμώντας. Αρκετοί πολέμησαν στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Καθηγητές και μαθητές του Γυμνασίου πρωταγωνίστησαν11 στην εξέγερση του Οκτώβρη του 1931 και στον ένοπλο απελευθερωτικό αγώνα του 1955-59. Πρώτος νεκρός που έπεσε σε μάχη, στους Σόλους το Δεκέμβρη του 1956, ήταν ο Χαράλαμπος Μούσκος από την Παναγιά, ανεψιός του Εθνάρχη Μακαρίου Γ΄. Ηρωικά θυσιάστηκαν οι μαθητές του Γυμνασίου Γιώργος Παπαβερκίου, Τάκης Σοφοκλέους και, βέβαια, ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης, που απαγχονίστηκε στις Κεντρικές Φυλακές, στις 14 Μαρτίου του 1957. Σημαντική υπήρξε, επίσης, η συμβολή των σχολείων της Πάφου στους εράνους για τους εθνικούς αγώνες.12
Στην αντίπερα όχθη, βρισκόταν η αποικιακή κυβέρνηση, η οποία, από τα πρώτα χρόνια της διακυβέρνησης του νησιού, προσπάθησε να θέσει κάτω από τον έλεγχό της τόσο τη δημοτική όσο και τη μέση εκπαίδευση. Επιδίωξη της αγγλικής κυβέρνησης ήταν ο αφελληνισμός του εκπαιδευτικού συστήματος και η μετατροπή του σε αγγλικό. Η προσο χή των Ελλήνων της Κύπρου, σύμφωνα με την αγγλική κυβέρνηση, έπρεπε να ήταν στραμμένη προς το Λονδίνο και όχι προς την Αθήνα. Οι νόμοι του 1923, του 1929, του 1933, του 1935-1936 και του 1952 της αποικιοκρατίας για την εκπαίδευση στόχευαν στην πλήρη εξάρτηση της δημοτικής και της μέσης εκπαίδευσης από τους Άγγλους.13
Το σχολείο της δημοτικής, αλλά και της μέσης εκπαίδευσης, σύμφωνα με την Κυβέρνηση, έπρεπε να προετοιμάζει τους αυριανούς πολίτες της βρετανικής αυτοκρατορίας. Απώτερος, βέβαια, σκοπός των αποικιοκρατών ήταν η κατά πνιξη του αιτήματος των κατοίκων του νησιού για ένωση με την Ελλάδα, για την ανενόχλητη μόνιμη παραμονή τους στο νησί. Η προσπάθεια της αποικιακής κυβέρνησης για την καταπολέμηση του εθνικού φρονήματος των μαθητών εντάθηκε μετά την εξέγερση του 1931. Ο νόμος του 1933, έδινε στον Άγγλο Κυβερνήτη της Κύπρου όλες τις εξουσίες: να διαβαθμίζει τα σχολεία, να μισθοδοτεί, να διορίζει, να μεταθέτει, να απολύει δασκάλους, να καθορίζει τα αναλυτικά προγράμματα και τα διδακτικά βιβλία, τις επιχορηγήσεις για την εκπαίδευση, τη λειτουργία και την επιθεώρηση των σχολείων, τις σχολικές αργίες. Τα καθήκοντα των σχολικών επιτροπειών του Κτήματος και των χωριών περιορίστηκαν στην εξεύρεση και συντήρηση των κτηρίων και των εξοπλισμών τους, και στη γενική εποπτεία της λειτουργίας των σχολείων, σύμφωνα με τους κανονισμούς του Διευθυντή Παιδείας. Ο Λ. Φιλίππου, για τον οποίο γίνεται λόγος και παρακάτω, εκπαιδευτικός σύμβουλος στο Ελληνικό Εκπαιδευτικό Συμβούλιο, θα γράψει στην εφημερίδα Πάφο, στις 24 Μαρτίου 1933:
εις την Κύπρον υπάρχει εν Σώμα αποτελούμενον εξ ιθαγενών καιδιοριζόμενον υπό της Κυβερνήσεως προς επιτέλεσιν ωρι σμένων εκπαιδευτικών λειτουργιών. Άμα το σώμα αυτό χάση τας εξουσίας του και γίνη συμβουλευτικόν τότε θα εφαρμο σθή η αρχή της διαχειρίσεως της Παιδείας υπό της Κυβερνήσεως Τα ίδια υποστήριξε μερικά χρόνια αργότερα σε κύριο άρθρο τουστην εφ. Πάφο, στις 8 Οκτωβρίου 1942: τι κερδίζει η υπόθεσις της Μ. Βρετανίας εν Κύπρω εάν παρά την θέλησιν των κατοίκων ονομάζει «ορθοδόξους» τους Έλληνας και «μουσουλμάνους» τους Τούρκους εξερεθίζουσα και προσβάλλου σα αυτούς χωρίς κανένα λόγον; Τι έχει δε να χάση η Μ. Βρετανία, αν διδάσκεται εις τα Ελληνικά σχολεία η Ελληνική ιστορία και εις τα Τουρκικά η Τουρκική και αν κο σμούν τα σχολεία των δύο κοινοτήτων οι εθνικοί ήρωες της Φυλής των; Ημείς φρονούμεν ασφαλώς τίποτε...
Στα δημοτικά σχολεία υποβαθμίστηκε η ελληνική ιστορία και εισήχθηκε η διδασκαλία της αγγλικής γλώσσας στις δυο τελευταίες τάξεις.
Όλες αυτές οι προσπάθειες της αποικιακής κυβέρνησης έπεσαν στο κενό, λόγω της σθεναρής αντίδρασης της Μητρόπολης Πάφου, των άλλων παραγόντων της πόλης και του απλού λαού. Ιδιαίτερα, ο αγώνας του Γυμνασίου για να κρατηθεί ελληνικό εντάθηκε μετά την εξέγερση του 1931 και στα χρόνια που ακολούθησαν, κορυφώθηκε με τά τα γεγονότα της στέψης της βασίλισσας της Αγγλίας, το 1953, και, συνεχίστηκε μετά την έναρξη του απελευθερωτικού αγώνα του 1955-59. Η κατάσταση που δημιουργήθηκε στην Πάφο, μετά τα γεγονότα της Στέψης ήταν από τις πιο δύσκολες, ίσως η δυσκολότερη, στην περίοδο της Αγγλοκρατίας.
4. Βλ. «Το Ημιγυμνάσιον Πάφου», εφ. Αγών, 3 Οκτ. 1909.
5. Βλ. «Επίσκεψις Μητροπολίτου εις το Ημιγυμνάσιον», εφ. Αιών, 16 Δεκεμβρίου 1916 και εφ. Πάφος, 6 Δεκεμβρίου 1923. Το σχολείο επισκέφθηκε και ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Κύριλλος ο Γ΄,1916-1933, βλ. εφ. Αιών, 7 Ιουλίου 1917 και Μάγδα Μ. Κιτρομηλίδου, Τα Ελληνικά Γράμματα στον Αλύτρωτο Ελληνισμό. Μεταξύ Μικράς Ασίας και Κύπρου, Λευκωσία 1998, σ. 103.
6. Βλ. «Η εορτή της σημαίας εν τοις ημ. Σχολείοις»: «Σήμερον έγινεν εν τη Δημοτική Σχολή των αρρένων η δια του Ελληνικού Βασιλικού δια τάγματος επιβληθείσα εορτή της Σημαίας εν οις Σχολείοις», εφ. Αγών, 1 Νοεμβρίου 1908 και: «οι κύριοι κα θηγηταί συνεπλήρωσαν σχεδόν απάσας τας εργασίμους ώρας της εβδομάδος υπερ - βά ντας κατά πολύ το ανώτατον όριον διδασκαλίας, όπερ ορίζεται δια τους λειτουργούς της μέσης εκπαιδεύσεως εν τοις βασιλικοίς διατάγμασιν ως προς την εργασίαν εν τοις Γυμνασίοις». Βλ. και Μάγδα Μ. Κιτρομηλίδου, Τα Ελληνικά Γράμματα, ό. π., σ. 86.
7. «Η Επιτροπεία του Ημιγυμνασίου Πάφου... απετάθη αρμοδίως εις Αθήνας προς αποστολήν μαθηματικού, όστις όσον ούπω αφικνείται...» Βλ. «Ημιγυμνάσιον Πάφου» εφ. Αγών, 1 Σεπτ. 1907, «Διά την πλήρωσιν κενής έδρας φιλολόγου ανέλαβε ο έντιμος Πρόξενος της Ελλάδος κ. Α. Κουντουριώτης», εφ. Πάφος, 20 Ιουλίου 1944.
8. Βλ.: «Κανονισμοί Σχολείων Μέσης Εκπαίδευσης στην Ελλάδα», εφ. Πάφος, 12 Μαρτίου 1936: «Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση στην Ελλάδα», 23 Νοεμβρίου 1944, κύριο άρθρο κ. α.
9. Βλ. π. χ. «Εθνική εορτή», Αγών, 24 Μαρτίου 1907, κ. α.
10. Βλ. εφ. Αιών, 25 Ιαν. 1916, Π. Παπαπολυβίου, Φαεινόν σημείον ατυχούς πολέμου: Η συμμετοχή της Κύπρου στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, Λευκωσία 2001, Π. Παπαπολυβίου, Σπινθήρ γλυκυτάτων ελπίδων. Ο απόηχος του Μακεδονικού αγώνα (1904-1908) στην Κύπρο, Λευκωσία 1996, Π. Παπαπολυβίου (επιμ.), Υπόδουλοι ελευθερωταί αδελφών αλυτρώτων, Λευκωσία 1999, σσ. 379-381 και Μάγδα Μ. Κιτρομηλίδου, Τα Ελληνικά Γράμματα στον αλύτρωτο Ελληνισμό. Μεταξύ Μικράς Ασίας και Κύπρου, Λευκωσία 1998, σσ. 336-338.
11. Βλ. Π. Μ. Κιτρομηλίδη, «Το χρονικό Π. Πασχαλίδη για τα Οκτωβριανά στην Πάφο», περ. Κυπριακαί Σπουδαί, τ. ΛΕ΄, 1971, σσ. 196-200.
12. Βλ. Π. Παπαπολυβίου, «Οι μαθητικοί έρανοι για τα “Παιδιά των ηρώων” στην επαρχία Πάφου, 1940-1941», περ. Περγαμηνή, Λευκωσία 2009, σσ. 132-153.
13. Βλ. Πάφος, 20 Δεκεμβρίου 1945, κύριο άρθρο: «Το εκπαιδευτικόν μας πρόβλημα», στο οποίο υποστηρίζεται η πλήρης εκπαιδευτική αυτοδιοίκηση
ΑΥΡΙΟ ΤΟ Γ ΜΕΡΟΣ
