ΜΕΡΟΣ ΙΑ' (ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ)
Τα σχολεία, δημοτικά και μέσης εκπαίδευσης συμμετείχαν με ανθοστόλιστες ομάδες ή με άρματα στα ανθεστήρια, που διοργανώνονταν αρχικά από τη Φιλόπτωχο της Πάφου και, υστερότερα, από το Φυσιολατρικό Όμιλο Πάφου.131 Από τα σχολεία γιορτάζονταν η 30ή Ιανουαρίου, Γιορτή των Τριών Ιεραρχών, η 25η Μαρτίου 1821, επέτειος της Ελληνικής Επανάστασης, η 29η Μαΐου 1453, επέτειος της άλωσης της Κωνσταντινούπολης, η 28η Οκτωβρίου 1940, επέτειος του «Όχι».
Παράλληλα, ή μαζί με τις πολιτιστικές, βαδίζουν οι αθλητικές εκδηλώσεις. Οι αθλητικοί αγώνες με τις γυμναστικές και τις προσκοπικές επιδείξεις αποτελούσαν ετήσιο θεσμό για τα σχολεία της Πάφου. Από τις παλαιότερες ήταν εκείνες του 1916, που διοργανώθηκαν από το Γυμναστικό Σύλλογο «Ο Κόροιβος», που ιδρύθηκε από τον πολυτάλαντο εκπαιδευτικό Τηλέμαχο Καλλονά, για τον οποίο έγινε λόγος παραπάνω, και κράτησαν τρεις μέρες. Σ’ αυτές συμμετείχαν όλα τα σχολεία της πόλης: το Αρρεναγωγείο, το Παρθεναγωγείο, το Ημιγυμνάσιο. Οι αθλητικές επιδείξεις και οι επαρχιακοί αγώνες που τελούνταν μέσα στα πλαίσια των εορτασμών της εθνικής επετείου της 25ης Μαρτίου ήταν σημαντικά γεγονότα για την κοινωνία της Πάφου και σε αυτές πρωταγωνιστούσαν πάντοτε τα σχολεία. Οι πρώτοι επαρχιακοί μαθητικοί παιδικοί αγώνες των Δημοτικών σχολείων διεξήχθησαν στη Γεροσκήπου το Μάιο 1939 και συμμετείχαν τα δημοτικά σχολεία της Επαρχίας.132
Το Γυμνάσιο Πάφου133 διέθετε ποδοσφαιρική ομάδα, η οποία διακρίθηκε στις δεκαετίες του ’20, του ’30 και του ’40. Σημαντική ήταν και η προσφορά της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Πάφου στην πολιτιστική κίνηση της Πάφου, που ιδρύθηκε από το Δήμαρχο Πάφου Χρ. Γαλατό πουλο, τα εγκαίνια της οποίας έγιναν το Μάιο του 1946. Αξιοσημείωτο ήταν και το γεγονός ότι στα εγκαίνια εκείνα, εκτός από τον αγιασμό που έγινε από το ιερατείο της πόλης, προσευχή ανέπεμψε και ο θρησκευτικός ηγέτης των Τούρκων της Πάφου Ντανά και χαιρετισμό απηύθυνε εκ μέρους των τουρκικών σχολείων ο Ζιχνή εφέντης.134 Η Βιβλιοθήκη, εκτός από την πλούσια συλλογή βιβλίων, πρόσφερε και τις αίθουσές της για διαλέξεις και άλλες πολιτιστικές εκδηλώσεις. Αρκετές από τις διαλέξεις εκείνες δόθηκαν από εκπαιδευτικούς, ιδι αίτερα από καθηγητές του Γυμνασίου. Διαλέξεις για το έργο του Κ. Παλαμά, στις Παλαμικές Γιορτές που διοργανώνονταν από το Χρ. Γαλατόπουλο ή το Φυσιολατρικό Όμιλο Πάφου, συμμετείχαν επίσης καθηγητές φιλόλογοι του Γυμνασίου. Επίσης, στη δεκαετία του ’50, ανάπτυξε δραστηριότητα και ο Σύλλογος Αποφοίτων Ελληνικού Γυμνασίου Πάφου135 και η Φιλόπτωχος Αδελφότης Ελληνίδων Πάφου, στην οποία συμμετείχαν εκπαιδευτικοί, διοργάνωνε πολιτιστικές εκδηλώσεις. Πολιτιστικοί Όμιλοι δημιουργήθηκαν και λειτούργησαν επίσης, με τη βοήθεια εκπαιδευτικών, σε μεγάλες κοινότητες, όπως η Πόλη Χρυσοχούς, η Πέγεια, η Γεροσκήπου κ.ά. Ιδιαίτερα, στη δεκαετία του ’40, ο αριθμός των ομίλων αυτών σημείωσε σημαντική άνοδο. Επιτυχημένες ήταν και οι εκδηλώσεις του πολιτιστικού σωματείου «Ακάμας» της Πόλης Χρυσοχούς.136
Επιπρόσθετα, δάσκαλοι και καθηγητές έγραφαν άρθρα, κυρίως εκπαιδευτικού, πολιτιστικού και λογοτεχνικού περιεχομένου στις τοπικές εβδομαδιαίες εφημερίδες και στο πανελλήνιας εμβέλειας αξιόλογο λογοτεχνικό περιοδικό Πάφος, του Λοΐζου Φιλίππου, επίσης εκπαιδευτικού και του ιδίου. Οι εκπαιδευτικοί της Πάφου, και ιδιαίτερα οι καθηγητές του Γυμνασίου, αλλά και του Κολεγίου, έδιναν συχνά διαλέξεις και ομιλίες για θέματα που ενδιέφεραν την κυπριακή κοινωνία.
5. Συμπεράσματα
Η ίδρυση και λειτουργία των σχολείων της πόλης και επαρχίας Πάφου ανταποκρινόταν στα αιτήματα της εποχής, που ήταν, κυρίως, η μόρφωση των νέων για τη βελτίωση και την πρόοδο της κοινωνίας της Πάφου, η ενδυνάμωση του εθνικού φρονήματος και η ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής. Ήταν, ακόμη, η γνωριμία των νεαρών τροφίμων του σχολείου με τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του πολίτη. Η Εκκλησία, ιδιαίτερα η Μητρόπολη Πάφου, έπαιζε καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της εκπαιδευτικής πολιτικής. Η ανάπτυξη της εκπαίδευσης της Πάφου, η οποία ευδοκίμησε και έφτασε σε ιδιαίτερα ψηλά επίπεδα, οφείλεται, σε μεγάλο βαθμό, στην πολύπλευρη υποστήριξή της από τους ίδι ους τους γονείς των μαθητών. Η αποικιακή Κυβέρνηση όχι μόνο δεν ενίσχυε την προσπάθεια των γονιών για δημιουργία σχολών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης με ελληνικό προσανατολισμό, αλλά και την πολεμούσε με κάθε τρόπο. Πολιτική της ήταν ο αφελληνισμός και η εκπαιδευτική, παράλληλα με την πολιτική, υποδούλωση του νησιού. Τα αποτελέσματα αυτής της πολιτικής ήταν ακριβώς τα αντίθετα από τα επιδιωκόμενα. Σημαντική ήταν η συμβολή των εκπαιδευτηρίων της Πάφου σε όλους τους εθνικούς αγώνες και ιδιαίτερα στον ένοπλο απελευθερωτικό αγώνα του 1955-59, όπως επίσης και στην πολιτιστική κίνηση της πόλης και της επαρχίας Πάφου.
………………………………………………………………………….
131. Βλ. «Πρόγραμμα εορτής Ανθεστηρίων», εφ. Νέα Πολιτική Επιθεώρησις, 10
Μαΐου 1952.
132. Βλ. εφ. Πάφος, 25 Μαΐου 1939.
133. Βλ. Α. Κ. Φυλακτού, «Πάφος», στον τόμο του Πολιτιστικού Κέντρου της Τράπεζας Marfin Laiki (εκδ.), Εν χορδαίς και οργάνοις, Λευκωσία 2006, σ. 433.
134. Βλ. «Εγκαίνια Δημοτικής Βιβλιοθήκης», εφ. Πάφος, 23 Μαΐου 1946.
135. Το 1953, ο Σύλλογος διοργάνωσε Εβδομάδα Πολιτιστικών εκδηλώσεων, τέλος Μαΐου 1953, βλ. εφ. Έθνος, 23 και 30 Μαΐου 1953.
136. Βλ. «Η Παιδεία», εφ. Πάφος, 4 Απριλίου 1940.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ημιγυμνασίου Πάφου, Επετηρίς Ημιγυμνασίου Πάφου, Κτήμα 1916. Κλεόβουλος Ι. Μυριανθόπουλος, Η παιδεία εν Κύπρω επί Αγγλοκρατίας 1878-1946, Λεμεσός 1946.
Κωνσταντίνος Σπυριδάκις, Η εκπαιδευτική πολιτική της εν Κύπρω Αγγλικής Κυβερνήσεως (1878-1952), Λευκωσία 1952.
Γεώργιος Χατζηκωστης, Ώρες της Πάφου, Λευκωσία 1969.
Ιωάννης Π. Τσικνόπουλλος, Ιστορία της Εκκλησίας Πάφου, Λευκωσία 1971.
Α. Κ. Φυλακτού, Λοΐζος Φιλίππου, ανάτυπο από την Κυπριολογική Βιβλιοθήκη, αρ. 3, Λευκωσία 1975, σσ. α-κδ.
Panayiotis K. Persianis, Church and State in Cyprus education, Nicosia 1978.
Αντρέας Κ. Φυλακτού, (επιμ.), Πάφος 1924-1984, μέσα από το φακό του Σπύρου Χαρίτου, Λευκωσία 1989.
Μιχαλάκης Ι. Μαραθεύτης, Το Κυπριακό Εκπαιδευτικό Σύστημα. Σταθμοί και Θέματα, Λευκωσία 1992.
Αντρέας Κ. Φυλακτού, (επιμ.), Ημερολόγιο Προσκόπων Πάφου, Λευκωσία 1992.
Μάγδα Μ. Κιτρομηλίδου, Τα Ελληνικά Γράμματα στον Αλύτρωτο Ελληνισμό. Μεταξύ Μικράς Ασίας και Κύπρου, Λευκωσία 1998.Κώστας Γ. Ιεροκηπιώτης, Η Ελληνική εκπαίδευση στην επαρχία Πάφου (1878-1960). Συμβολή στην Ιστορία της Εκπαίδευσης της Κύπρου, Λευκωσία 2004.
Επιτροπή Εορτασμού 100 χρόνων, Ελληνικό Γυμνάσιο - Λύκειο Α΄ Εθνάρχη Μακαρίου Γ΄ Πάφου. Εκατό φωτεινά χρόνια 1905- 2005, Λευκωσία2008.
Αντρέας Κ. Φυλακτού, «Πάφος», στον τόμο του Πολιτιστικού Κέντρου Τράπεζας Marfin Laiki, Εν χορδαίς και οργάνοις, σσ. 415 -449, Λευκωσία 2008.
Αριστείδης Λ. Κουδουνάρης, Βιογραφικόν Λεξικόν Κυπρίων, 1800-1920, Λευκωσία 2010.
Εφημερίδες
Αγών (Πάφου), 1906-1907, 1909-1910.
Αιών (Πάφου), 1913-1914, 1915-1918.
Εθνος, 1950-1955.
Ελευθερία, 1906-1960.
Νέα Πολιτική Επιθεώρηση, 1944-1952.
Πάφος, 1921-1926, 1931-1950.
