ΤΗΣ ΛΙΑΝΑΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ*
(Και μες το πλήθος υπήρχε μεγάλη διχογνωμία γι Αυτόν: Ιω. 7,12)
«Οι άνθρωποι στην Ελλάδα είναι ακόμη ολότελα απροετοίμαστοι να ακούσουνε μια ιδέα και να ταραχτούν. Είναι μικροί, εμποράκοι, άναντροι. Σαν κι εσένα δε ξέρω αν θα υπάρχουνε τρεις στον ελληνισμό όλο να σηκωθούν, κι ας μην είναι απόλυτα σύμφωνοι και να τιμήσουνε μια ιδέα» [1].
Η Ελευθερία ως σκεπτομορφή στον Καζαντζάκη, αποτελεί την άρμοση μεταξύ Απόλυτου και Πεπερασμένου, πνευματικού και ενστικτώδους και την συνυφή του Θεοειδούς με το χοϊκό στοιχείο (ή Στοιχειό) σε ένα κυκλωτικό χορό. Μια ποσοτικά έρρυθμη και αντιστοίχως ανάλογη αναγωγή από τη ζωή στο έργο του, προκλητικά μορφοποιημένα σε μια ανακόλουθη ακολουθία, πρώτα για τον ίδιο, κατόπιν για όλους εμάς που είτε ελεύθερα τον αγαπήσαμε, είτε ιδεοληπτικά τον δαιμονοποιήσαμε.
Γράφει ο Chapellier το 1975 σε επιστολή του[2] προς την Ελένη Καζαντζάκη:
« Θα΄ταν πολύ μακρύ να καταγράψω τι με βοήθησε να ανακαλύψω και να αγαπήσω ο Καζαντζάκης. Την Ασίζη και τον Άγιο Φραγκίσκο, σίγουρα βέβαια την Κρήτη, την αρχαία και την τραγική σημερινή μοίρα της. Μου αποκάλυψε ένα νέο πρόσωπο του Χριστού και του ανθρώπου. Με έκανε να ανακαλύψω το Σινά κι είχα τώρα την ευτυχία να διασχίσω ολομόναχος και πεζός τα φοβερά φαράγγια που ο Γιαχωβάς διάβαινε μουγκρίζοντας. Και τον Νίτσε και τον Μπερξόν και τον Οναμούνο και την Ιστάρτη και πόσους άλλους. Μα πάνω απ΄όλα με έκανε να ανακαλύψω πως ο άνθρωπος είναι κάτι που δεν μπορεί να αξιωθεί να ολοκληρωθεί παρά μόνο αν ξεπερνάει διαρκώς τον εαυτό του σε μια εποχή που ο πολιτισμός βουλιάζει στη λάσπη την καρδιά του ανθρώπου με άνεση ζωική και απογοητευτικές φιλοσοφίες».
AlainChapellier, 8/3/1975, Ashland, Oregon
Ποιοςμπορεί με βεβαιότητα να καταρρίψει το αντιλεγόμενοδίπολο ελευθερίας και ανελευθερίας στην οντολογία του Νίκου Καζαντζάκη; Η ενυπόστατη διαπάλη του έργου του με τη ζωή, τον έρωτα και το θάνατο, μα και τον Τριαδικό Θεό ως τον ενίοτε μετασχηματιζόμενο υπερβατικό Πρωτέα, διαπλέκει με ένα τρόπο εκ-στατικό την Καζαντζακική ανθρωπολογία ως ελευθερία του λόγου, όπως συνειρμικά κατατίθεται στα γραφόμενά του. Τόσο προκλητικά δικαιολογημένα διεκδικεί σε ένα εγκόσμιο πεδίο ορισμών, το χαρακτηρισμό του ως το «Σημείοναντιλεγόμενον»( Λκ. 2, 34-35). Υπήρξε ο ενσαρκωτής της αμφισβήτησης μα και της ανάδειξης –με ένα τρόπο που μόνο ο ίδιος έθετε μεταξύ πέννας και χαρτιού- πότε ειρωνικά πότε λατρευτικά- ποτέ μηδενιστικά- της παραδοσιακής ανελεύθερης δοξασίας, ψυχανεμιζόμενος επί των αρχέγονων καταβολών τους.
Σημείο αντιλεγόμενο η κριτική του προς ό,τι ιδεοληπτικά καταστρατηγεί την ελευθερία του Προσώπου. Αναιδής, ασυμβίβαστος, ωμός, προκλητικός και ανοργασμικός προς το σκηνοθετημένο πιετισμό των κακοφορμισμένων στερεοτύπων. Ιστορικός δραπέτης από τον «Ιεροεξεταστή» των «Αδελφών Καραμαζώφ» του Ντοστογιέφκι, ως ένας δεύτερος Μέγας Ιεροεξεταστής στην «Αναφορά στον Γκρέκο»,ομολογεί: « Συνωμότησα με όλες τις σκοτεινές και φωτεινές δυνάμεις που είχα στη διάθεσή μου για να σε ρίξω από το θρόνο σου, να καθίσω εγώ και να βάλω καινούρια τάξη στον κόσμο, λιγότερη αδικία και πείνα, πιο γλυκομίλητη αρετή, πιο στρατευόμενη αγάπη» (σελ.575).
Το άτομο στη φιλοσοφία του Πολιτικού Φιλελευθερισμού -όχι όπως τον καταντήσαμε σήμερα -προηγείται του συμφυρόμενου ιδεολογικά συνόλου. Επαγωγικά, πέραν από την κοινωνικοπολιτική θεώρηση των πραγμάτων φαίνεται να κινείται σε θεολογικό επίπεδο η σκέψη του Καζαντζάκη κόντρα σε μια θρησκευτικά γκετοποιημένη ηθικιστική ατμόσφαιρα που συντηρούσε από το 19ο αιώνα στον Ελλαδικό χώρο η οργανοσιο-κρατία του Προτεσταντισμού. Δεν είναι διόλου αβάσιμη η διαπάλη του Καζαντζάκη με την Καλβινιστική θεωρία της διατήρησης της αγάπης ενός Θεού- τυράννου την ίδια στιγμή που παραμένει βαθύτατος μύστης της ορθόδοξης θεώρησης της έννοιας του κακού.
Στο γράμμα του με αριθμό 76 γράφει: « Βλαστημάς, φωνάζεις, αρνιέσαι, γιατί δεν ανέχεσαι το Θεό σου να ξεπέφτει.[…]. Δύσκολος, φοβερός κι ατελείωτος ανήφορος. Εγώ είμαι ο Κύριος ο Θεός σου, φωνάζει ελεύθερα μέσα μου η κραυγή Του. Δεν είμαι καταφύγι, δεν είμαι σπίτι και φοβική ελπίδα. Δε γιατρεύω, δε σπλαχνίζομαι και δεν είμαι καλός. Δεν είσαι δούλος μου, ούτε το παιγνίδι στα χέρια μου. Δεν είσαι φίλος μου, δεν είσαι παιδί μου. Είσαι ο σύντροφός μου στη μάχη». Το απόσπασμα δεν εμπεριέχει, θεωρώ, κανένα στοιχείο Φωυερμπαχικής αθεΐας. Ο άνθρωπος αυτονομημένα δεν δύναται να καταστεί «σύντροφος». Λαμβάνει την ενδελέχεια ως ελεύθερη εικόνα πορευμένη προς την ομοίωση. Η πορεία τούτη δεν περνά μέσα από τη φάση δουλικών ή άλλων μορφών εξαρτήσεων, αλλά ανάγεται εξαρχής σε επίπεδο ελευθερίας με όργανο έκφρασής της την ελευθερία του λόγου.
Η ελευθερία του λόγου αποτελεί ηχηρό χαστούκι κατά της αίρεσης του Μονοθελητισμού και της όποιας εκκοσμικευμένης έκφρασής του στο σήμερα, ως κοινωνική συνενοχή.
*Θεολόγος
