ΤΗΣ ΜΑΙΡΗΣ ΚΟΥΤΣΕΛΙΝΗ*
Το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού όρισε ως ένα από τους στόχους του Έτους την Καλλιέργεια της Ενεργού Πολιτότητας με έμφαση στην Κοινωνική Αλληλεγγύη. Εξηγώντας το σκεπτικό αναφέρεται ότι ο στόχος είναι η ανάπτυξη συνειδητοποιημένων πολιτών που νοιάζονται για τα όσα συμβαίνουν γύρω τους, αναλαμβάνουν ενεργό δράση, ενισχύοντας τις προσπάθειες όλων για σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και εκδήλωση κοινωνικής αλληλεγγύης.
Το πρώτο ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί είναι ποιος είναι ο Ενεργός πολίτης και πώς αναπτύσσεται ούτως ώστε να συμμετέχει στην κοινότητα καινα αναλαμβάνει πρωτοβουλίες και ευθύνη σε θέματα δημόσιου κοινωνικού ενδιαφέροντος. Η ενεργός πολιτότητα είναι τρισδιάστατη τόσο στην καλλιέργειά της όσο και ως εκδήλωση. Είναι στάση ενδιαφέροντος, ενημερότητας και υπευθυνότητας , είναι αντίληψη ζωής σύμφωνα με την οποία ό, τι συμβαίνει γύρω μας αφορά τον καθένα από μας και το σύνολο και είναι πράξη και δράση για έλεγχο, συμμετοχή και παρέμβαση.
Η εκπαίδευση για την πολιτότητα αναπτύσσει την αυτοπεποίθηση για υπεύθυνη δράση και αποτελέσματα και θεμελιώνεται σε βασικές αρχές αλληλεγγύης, οι οποίες διαμορφώνονται σε δράσεις και αντιλήψεις που καθοδηγούν τη δράση. Βασική αρχή αλληλεγγύης η οποία πρέπει να συνειδητοποιηθεί, αλλά και να βιωθεί μέσα από εμπειρίες είναι ότι το δικαίωμα δεν έχει σχέση μόνο με τον εαυτό μας αλλά και με τον άλλο:Όταν βλέπεις τον άλλο να γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης/ περιθωριοποίησης/ κοινωνικής αδικίας και δεν διαμαρτύρεσαι, δεν συμμετέχεις, δεν διεκδικείς το δικαίωμά του, τότε αμφισβητείς και το δικό σου δικαίωμα.
Επομένως, η κοινωνική αλληλεγγύη καταπολεμά την αδράνεια, τον εφησυχασμό, την κοινωνική αδιαφορία, τον ατομισμό και θεμελιώνει την Κοινωνική Συνοχή, την πίστη στις κοινές αξίες και τους σκοπούς μιας κοινωνίας οι οποίοι προωθούν αλληλεπίδραση και την αίσθηση του ανήκειν (Edwards,2004).
Ως γνώση η ενεργός πολιτότητα αναπτύσσεται μέσα από συναίσθηση και γνωριμία με το τι συμβαίνει γύρω μας, ποιος είναι ο άλλος και πώς τα δικαιώματά του και το επίπεδο ζωής του επηρεάζονται. Οι συνθήκες σήμερα δεν μας επιτρέπουν να μην βιώνουμε την αλλαγή της καθημερινότητάς μας: 12000 μαθητές καταφεύγουν στα συσσίτια των σχολικών μονάδων στην Κύπρο, 44000 άποροι με αυξητική τάση και μεγάλο ποσοστό οικογενειών που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας, σχεδόν το 1/3 του πληθυσμού με βάση τα στοιχεία της Eurostatτου 2013. Πιο ευάλωτες οι γυναίκες και οι μονογονικές οικογένειες.
Χρειάζεται ακόμη η γνώση της ευρύτερης κοινωνικής πραγματικότητας με έμφαση στο γεγονός ότι καταρρέει σε ολόκληρη την Ευρώπη το κοινωνική κράτος, με την κρατική πρόνοια να αδυνατεί να υποστηρίξει επαρκώς τους πολίτες, που πράγματι έχουν ανάγκη υποστήριξης και όχι τους ευκαιριακούς κρατοδίαιτους, που εκμεταλλεύονταν την κρατική πρόνοια, ένδειξη και αυτή της έλλειψης υγιούς πολιτότητας εκ μέρους τους. Αποτέλεσμα η υποβάθμιση της ποιότητας ζωής ευάλωτων ομάδων εκεί όπου τα κονδύλια και επιδόματα μειώνονται και καταργούνται, για την υγεία, περίθαλψη, στήριξη των ανέργων, των πολύτεκνων οικογενειών, των απόρων, των ΑΜΕΑ κοκ. Αυξάνονται οι περικοπές και η λιτότητα σε ολόκληρη την Ευρώπη και τον κόσμο, καλπάζει η ανεργία και ιδιαίτερα μεταξύ των νέων και αυξάνεται η (λαθρο)μετανάστευση με συνέπειεςτην περαιτέρω εξαθλίωσή τους και την όξυνση αισθημάτων ξενοφοβίας και ρατσισμού.
Ως στάση η κοινωνική αλληλεγγύη είναι στάση απέναντι στον άλλο, στο εαυτό μας και στην κοινωνία και θεμελιώνεται σε θετικές αντιλήψεις . Είναι γι’ αυτό το λόγο που η κοινωνική αλληλεγγύη στα πλαίσια της ενεργού πολιτότητας υποστηρίζει ν δράσεις με σκοπό την εξάλειψη κάθε μορφής στερεοτύπου και, ειδικότερα, την εξάλειψη του χάσματος μεταξύ ανδρών και γυναικών και τα στερεότυπα κατά των μεταναστών.
Μέσα σε αυτά τα πλαίσια, η εξάλειψη των στερεοτύπων αποτελεί βασικό πυλώνα των στοιχείων και ενεργειών που χαρακτηρίζουν τον ενεργό πολίτη. Και εδώ η έρευνα έχει εντοπίσει βασικά ελλείμματα στην κυπριακή κοινωνία και ιδιαίτερα μεταξύ των νέων. Η έρευνα ICCS-2009 (Διεθνής Έρευνα για την Πολιτική Αγωγή και την Εκπαίδευση για Πολιτότητα) στην οποία συμμετείχαν όλα τα Γυμνάσια της Κύπρου, φάνηκε ότι οι μαθητές μας αμφισβητούν τα ίσα δικαιώματα σε μετανάστες και γυναίκες, το δικαίωμα συμμετοχής τους στα κοινωνικά δρώμενα και τις ίσες ευκαιρίες.Η ίδια έρευνα έδειξε ότι οι μαθητές του γυμνασίου βρίσκονται σημαντικά κάτω από το Διεθνή Μέσο Όρο σε θετικές στάσεις και αξίες αλλά και σε διάθεση συμμετοχής.
Ο πολίτης είναι το αποτέλεσμα της σχέσης «εγώ και ο άλλος». Προϋποθέτει τη συμμετοχή αλλά και την απόσυρση και αποχή, εφόσον έχουμε συναίσθηση τι σημαίνει η αποχή μας. Βασικός πυλώνας ανάπτυξης δράσης και σύμπραξης στα πλαίσια της κοινωνικής αλληλεγγύης είναι ο Εθελοντισμός. Ο Εθελοντισμός προσφέρει μοναδικές μαθησιακές εμπειρίες, αποκαλύπτει συναισθήματα και δημιουργικές δυνάμεις, καλλιεργεί επικοινωνιακές και κοινωνικές δεξιότητες και λειτουργεί ως ο τρίτος πόλος κοινωνικής δύναμης για αλλαγή και συνοχή, δίπλα στον δημόσιο και ιδιωτικό.
Ο οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) δίνει τον εξής ορισμό για τον εθελοντισμό: «Υπό την ευρεία έννοια καθορίζεται ως η συνεισφορά ατόμων στο πλαίσιο μίας μη κερδοσκοπικής, μη αμειβόμενης δράσης που δεν προβλέπει επαγγελματική εξέλιξη. Σκοπό έχει την ευημερία τον συνανθρώπου, της κοινότητας ή της κοινωνίας γενικότερα»
Άρα ο εθελοντισμός επικεντρώνεται στην παροχή ανιδιοτελούς κοινωνικού έργου και παρακινείται από μια ιδιαίτερη στάση ζωής με αξίες, όπως η φιλανθρωπία, η αλληλεγγύη, η κοινωνική δικαιοσύνη και η κοινωνική ευημερία. Σχολικές, διασχολικές και ομαδικές δραστηριότητες οι οποίες μπορούν να καλλιεργήσουν τις αξίες αυτές και να δραστηριοποιήσουν τους μαθητές υπάρχουν πάρα πολλές και οι πιο σπουδαίες έχουν προταθεί από τους ίδιους τους μαθητές: Σχολικά παντοπωλεία σε συμβατική και ηλεκτρονική μορφή, ανταλλαγή προϊόντων μέσω ιστοσελίδων και ιστοσελίδων κοινωνικής δικτύωσης, ομαδικά και ατομικά φροντιστήρια για άπορους μαθητές, παρατήρηση και παρέμβαση στα προβλήματα της κοινότητας και της γειτονιάς , είναι μόνο κάποια από αυτά, πέρα από τη συμμετοχή στις εκδηλώσεις εθελοντικών οργανώσεων.
Είναι γεγονός ότι ηανάπτυξη του ενεργού πολίτη αρχίζει με παρατήρηση από το εγγύς στο ευρύτερο περιβάλλον, περνά στη συναίσθηση και συνειδητοποίηση των προβλημάτων, τι γίνεται δηλαδή στην τάξη, στην αυλή του σχολείου, στην κοινότητα γύρω από το σχολείο, στην κοινότητά μας, τι προβάλλουν τα ΜΜΕ και σε ποιο βαθμό προωθούν ή καταπολεμούν ρατσιστικές τάσεις.
Εν κατακλείδι πρέπει να λεχθεί ότι η ανάπτυξη της πολιτότητας δεν είναι μόνο έργο του σχολείου, αλλά έργο μιας ευρύτερης παιδαγωγούσας ή μη πολιτείας. Το παράδειγμα της επίσημης πολιτείας, της οικογένειας, του νομικού συστήματος, των ΜΜΕ είναι σημαντικά για την καλλιέργεια ενεργού πολιτότητας και αλληλεγγύης. Αν δεν έχουμε μια παιδαγωγούσα πολιτεία, έργο του σχολείου είναι να βοηθήσει τους μαθητές να το παρατηρήσουν και να καλλιεργήσουν στάσεις παρέμβασης.
*Από την "Εκπαιδευτική Αλλαγή"
