ΤΗΣ ΙΩΑΝΝΑΣ ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗ*
Πριν λίγες μέρες δόθηκε στη δημοσιότητα η έκθεση της επιτροπής με τις εισηγήσεις για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. Η έκθεση αυτή πιθανό να συζητηθεί το λιγότερο από τις άλλες δύο και να προκαλέσει τις λιγότερες αντιδράσεις. Η σημασία της όμως είναι μεγάλη. Η βελτίωση των εκπαιδευτικών αποτελεσμάτων δε θα έρθει ούτε μέσα από το διορισμό μικρού αριθμού εκπαιδευτικών ή από την αξιολόγηση των εκπαιδευτικών με διαφορετικό τρόπο. Η επιμόρφωση των χιλιάδων εκπαιδευτικών που ήδη εργάζονται στα σχολεία είναι η αποτελεσματικότερη μέθοδος για τη βελτίωση της παρεχόμενης εκπαίδευσης και την πρόοδο.
Η έκθεση για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών ή για την ¨Επαγγελματική Μάθηση¨ όπως υπάρχει εισήγηση να αναφέρεται προσφέρει πολλές πληροφορίες σχετικά με τη σημασία και αξία της καθώς και για το πώς επιτυγχάνεται στην παρούσα περίοδο. Γίνονται αναφορές στα σεμινάρια του ΠΙ (προαιρετικά και υποχρεωτικά), στα διάφορα συνέδρια και ημερίδες, στο διήμερο επιμόρφωσης που διεξάγεται κάθε χρόνο, στις συνεδρίες προσωπικού, στην ενδοσχολική επιμόρφωση, στα δίκτυα σχολείων, κ.α.
Το τι φαίνεται να προσπαθεί να κάνει η έκθεση είναι να εντάξει όλες αυτές τις μορφές «επαγγελματικής μάθησης» κάτω από κανόνες που να αφορούν τις ώρες παρακολούθησης, τη δημιουργία αποδεικτικών στοιχείων και την οργάνωσή της κάτω από ατομικούς και συλλογικούς στόχους.
Με άλλα λόγια οι εκπαιδευτικοί θα συνεχίζουν να κάνουν όλα αυτά που έκαναν τόσα χρόνια μόνο που τώρα θα κρατούν αποδείξεις για τα όσα παρακολούθησαν μέσα σε ένα πορτοφόλιο (πράγμα που κάνουν και τώρα με κάποιο τρόπο όταν ενημερώνουν το φάκελο τους στο ΥΠΠ και στην ΕΕΥ). Βέβαια έρευνες έχουν δείξει ότι πολλές φορές τα πορτοφόλιο καταλήγουν να είναι απλή υποχρέωση των εκπαιδευτικών (που προσθέτει στο φόρτο εργασίας τους) χωρίς να προσφέρουν ουσιαστικά στη βελτίωση της διδασκαλίας. Επιπρόσθετα θα οδηγούνται οι προσπάθειες επιμόρφωσης σε ατομικούς στόχους (ανά διετία) και σε στόχους της σχολικής μονάδας με τη βοήθεια ενός σύμβουλου. Δύο θέματα που πρέπει να ληφθούν υπόψη και που θα επηρεάσουν την όλη προσπάθεια είναι (α) οι συχνές μεταθέσεις των εκπαιδευτικών που δυσκολεύουν την ομαλή λειτουργία των σχολικών μονάδων και την επιδίωξη των στόχων που τίθενται πέρα από μία σχολική χρονιά και (β) η ικανότητα των διαφόρων φορέων να ικανοποιήσουν τις ανάγκες του μεγάλου αριθμού σχολείων. Συχνά τα διάφορα σεμινάρια έχουν περιορισμούς στον αριθμό συμμετεχόντων και η επιλογή γίνεται με τη σειρά εγγραφής. Πώς θα μπορέσουν να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις των σχολείων που λογικά, με βάση τις πραγματικότητες που υπάρχουν στην καθημερινή εκπαίδευση, θα θέτουν παρόμοιους στόχους που θα έχουν επίκεντρο τα θέματα συμπεριφοράς των μαθητών, τη διδασκαλία των κύριων μαθημάτων (ελληνικά, μαθηματικά), τη διαφοροποίηση και μερικά άλλα ίσως; Δύσκολα κάποιο σχολείο θα έθετε σαν στόχο, στα αρχικά στάδια εφαρμογής τουλάχιστον, τη διδασκαλία των μαθημάτων που ασχολούνται με τα κοινωνικά και τα τεχνικά θέματα. Η εμπειρία τουλάχιστον από την επιμόρφωση που προσφέρεται στο διήμερο του εκπαιδευτικού είναι αποκαρδιωτική. Ο μεγάλος αριθμός συμμετεχόντων, η αποτυχία να παρακολουθήσει κάποιος αυτό που τον ενδιαφέρει λόγω κορεσμού των θέσεων, η σύντομη διάρκεια και η έλλειψη συνέχειας περιορίζει πολλές φορές την αποτελεσματικότητα της όλης προσπάθειας για επιμόρφωση. Πως θα αλλάξουν όλα αυτά με βάση τις εισηγήσεις της επιτροπής;
Σημαντικότερες μορφές επιμόρφωσης με βάση τη διεθνή βιβλιογραφία είναι η παρακολούθηση και η συνδιδασκαλία σε αυθεντικά περιβάλλοντα. Στην έκθεση οι δύο αυτοί τομείς καταλαμβάνουν πολύ μικρό μερίδιο (4 ώρες από τις 25 σύμφωνα με τις ενδεικτικές επιλογές). Κυρίαρχη θέση έχουν τα διάφορα σεμινάρια που οι διεθνείς έρευνες αμφισβητούν το βαθμό στον οποίο αυτά μπορούν να επηρεάσουν τη διδακτική πράξη. Έρευνες υποστηρίζουν ότι οι εκπαιδευτικοί ακόμη και με τα τέσσερα χρόνια πανεπιστημιακής τους μόρφωσης (το λιγότερο) δεν καταφέρνουν να ξεπεράσουν τα προσωπικά τους βιώματα για το πώς είναι διδασκαλία σύμφωνα με τα όσα έζησαν τα πρώτα δώδεκα χρόνια τους στα θρανία. Στην έρευνα που έγινε στους νεοεισερχόμενους εκπαιδευτικούς τα σεμινάρια κατατάχτηκαν ως η λιγότερο χρήσιμη μορφή επιμόρφωσης και χωρίς καμία προστιθέμενη αξία στα όσα ήδη γνώριζαν μέσα από τις σπουδές τους. Έμφαση πρέπει να δίνεται στην επιμόρφωση μέσα από την ενεργητική συμμετοχή των εκπαιδευτικών σε αυθεντικές δραστηριότητες μέσα από την καθημερινή πράξη στα σχολεία. Οι εκπαιδευτικοί θέλουν να δουν πώς εφαρμόζεται η διαθεματική προσέγγιση, η ομαδική εργασία, η διαφοροποίηση, μέσα σε κανονικές συνθήκες τάξης, με τους καθημερινούς περιορισμούς που αντιμετωπίζουν στην εργασία τους και όχι να ακούσουν θεωρίες που είτε τις ξανάκουσαν είτε είναι τόσο αποστασιοποιημένες από την καθημερινή τους εργασία που φαντάζουν εξωπραγματικές.
Στόχος ενός σχεδίου επαγγελματικής ανάπτυξης θα πρέπει να ήταν η δημιουργία μιας «κοινότητας μάθησης» όπου προσφέρεται βοήθεια στους εκπαιδευτικούς να βγουν από την απομόνωσή τους και να επιδιώξουν αποτελεσματική αλλαγή. Η έμφαση και ο χρόνος θα πρέπει να δοθούν, πέρα από το συντονισμό για την επίτευξη ενός κοινού στόχου, στην ανάπτυξη ενός κλίματος συνεργασίας ανάμεσα στο προσωπικό ενός σχολείου και στην καλλιέργεια δεξιοτήτων για την ανάπτυξη μιας τοπικής σχολικής κοινότητας μάθησης. Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, οι λειτουργοί του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού (επιθεωρητές, σύμβουλοι, αποσπασμένοι σε διάφορες θέσεις) και οι άλλοι εξωτερικοί συνεργάτες (συνεργαζόμενα Πανεπιστήμια και εκπαιδευτικέ οργανώσεις) θα πρέπει να συγκεντρώσουν τις προσπάθειές τους στην ανάπτυξη μιας συνεργαζόμενης κοινότητας στα σχολεία παρά στην παροχή σεμιναρίων σε διάφορα θέματα διδακτικής ή γνωστικών τομέων.
Πώς θα αυξηθεί η ανταλλαγή παρακολουθήσεων και οι συνδιδασκαλίες στο σχολικό χώρο; Ο στόχος αυτός προωθείται την τελευταία εικοσαετία και όμως δυστυχώς τα αποτελέσματα δεν είναι ενθαρρυντικά. Η πολιτική της ανοιχτής πόρτας ποτέ δεν βρήκε εύφορο έδαφος. Η επιβολή της από ένα οποιοδήποτε σχέδιο, χωρίς την αλλαγή της κουλτούρας που υπάρχει, είναι αμφίβολο αν θα φέρει τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Επιπρόσθετα η επιβολή της συμπλήρωσης εντύπων με συγκεκριμένο μάλιστα τρόπο μάλλον θα αποθαρρύνει τους εκπαιδευτικούς που το πιο πιθανό θα το αντιμετωπίσουν σαν αγγαρεία που δεν θα έχει τίποτα να προσφέρει. Παρόμοια εμπειρία υπήρξε και στο πρόγραμμα επιμόρφωσης νεοεισερχομένων που σε έρευνα που διεξήχθητε σχολίασαν ότι ενώ βρήκαν χρήσιμες τις παρακολουθήσεις και συνδιδασκαλίες (το πιο χρήσιμο από όλες τις μορφές επιμόρφωσης), η συμπλήρωση εντύπων δεν τους πρόσφερε τίποτα (ιδιαίτερα τα έτοιμα έντυπα που τους είχαν δοθεί) ενώ η προφορική συζήτηση που είχαν ήταν αρκετή γιατί εστιαζόταν στις δικές τους ανάγκες. Επιπρόσθετα χαρακτήρισαν τα διάφορα έντυπα, που έπρεπε να συμπληρώσουν, σαν γραφειοκρατία που τους πρόσθετε βάρος στο ήδη βεβαρημένο τους πρόγραμμα. Ταυτόχρονα με την ανάπτυξη συνεργασίας οι εκπαιδευτικοί πρέπει να επιμορφωθούν στο πώς να αξιολογούν την ατομική και συλλογική προσπάθεια που καταβάλλεται με ένα ρεπερτόριο μεθόδων που να έχουν πραγματικό νόημα για τους ίδιους.
Στο σημείο αυτό πρέπει να τονιστεί ότι η ενδοσχολική επιμόρφωση με τη συνεργασία των εκπαιδευτικών των σχολικών μονάδων και η συνεργασία γειτονικών σχολείων πέρα από την πιο αποτελεσματική μορφή εκπαιδευτικής ανάπτυξης είναι και η πιο οικονομική. Όλοι οι συνάδελφοι μπορούν να προσφέρουν με την πείρα και τις γνώσεις τους. Χρειάζεται μόνο η εύρεση του τρόπου για αλλαγή της κουλτούρας των σχολείων. Η αναγνώριση της προσπάθειας, το ενδιαφέρον από τους ανωτέρους, η δημοσιοποίηση της προσπάθειας, η επιβράβευση των αποτελεσμάτων έχουν περισσότερο βάρος στην συνείδηση των εκπαιδευτικών παρά το οικονομικό όφελος.
Εκπαιδευτικός
Doctorate in Teacher Development and Professional Learning
