TOY ΔΡΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΘΕΟΦΙΛΙΔΗ*
Σε έναν πολιτισμό που βρίσκεται σε αποσύνθεση, η επικύρωση της παραφροσύνης και της εγκληματικότητας από τους αριθμούς, τις κάνει ‘φυσιολογικές’. Η προσβολή από την καθολική ασθένεια γίνεται συνεπακόλουθα το κριτήριο της ‘υγείας’. LewisMumford, 1961, “TheCityinHistory”.
Στις 31 Μαΐου του 1962 στην Ιερουσαλήμ, εκτελέστηκε ο Αδόλφος Άιχμαν, αφού βρέθηκε ένοχος για την εγκληματική του συμμετοχή στην «Τελική Λύση του Εβραϊκού Ζητήματος», τη γενοκτονία δηλαδή των Εβραίων κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Γερμανο-Αμερικανίδα πολιτική επιστήμονας Χάνα Άρεντ, η οποία παρακολούθησε τη δίκη του Άιχμαν ως ανταποκριτής για τους New York Times και μελέτησε τις πράξεις του Άιχμαν, τις αγορεύσεις υπεράσπισης και το κοινωνικό περιβάλλον της εποχής που τον δημιούργησε, εξέδωσε το 1963 το βιβλίο «Ο Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ: Μια αναφορά στην κοινοτοπία του κακού».
Η Χάνα Άρεντ στο βιβλίο της υποστηρίζει ότι τα μεγαλύτερα εγκλήματα στην ιστορία, στα οποία συγκαταλέγεται και το Εβραϊκό ολοκαύτωμα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, δεν συντελέστηκαν από φανατικούς κοινωνιοπαθείς ή ψυχοπαθείς εγκληματίες, αλλά από συνηθισμένους ανθρώπους, οι οποίοι αποδέχτηκαν ότι οι οδηγίες του κατεστημένου ήταν φυσιολογικές και τις εκτέλεσαν ή τις ανέκτηκαν. Οι συνέπειες, όμως, των πράξεών τους ήταν με το απόλυτα ανθρώπινο μέτρο πραγματικά εγκληματικές: βασανισμοί, εξευτελισμοί, διωγμοί και έξι εκατομμύρια θάνατοι αθώων ανθρώπων. Η κοινωνική ανοχή των εγκλημάτων, η θεώρηση του εγκλήματος ως φυσιολογικού και η αποκοίμιση της συνείδησης ανέδειξε τους εγκληματίες ως ηγέτες, στελέχη και σημαίνοντα πρόσωπα στη Γερμανία πριν και κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Βέβαια, η φράση «κοινοτοπία του κακού» μπορεί εύκολα να εξειδικευτεί εφόσον προσαρμοστεί το περιεχόμενο της λέξης «κακό» σε φαινόμενα όπως η αθλιότητα, η ανικανότητα, η αδιαφορία, η επιπολαιότητα, η εξαπάτηση, η φυγοπονία, η πλεονεξία, η απληστία, η απαξίωση, η διαφθορά κ.λπ.
Σε κάποια δημοκρατία μπανανικού τύπου (που η πρωτεύουσά της βρίσκεται φυσικά περίπου 32800 χιλιόμετρα μακριά από την Κύπρο) τα πραγματικά εγκλήματα μοιάζουν φυσιολογικός τρόπος λειτουργίας του κράτους, ενώ οι κλεπτοκράτες (οι οποίοι κλέβουν τα πάντα από παντού και όχι μόνο χρήματα) αποκοιμίζοντας και αλλοιώνοντας τη συνείδησή τους –τη δική τους και τη συλλογική, και αιτούμενοι διαζύγιο από κάθε ανθρώπινο μέτρο, αναδεικνύονται σε σημαίνοντα πρόσωπα. Θλιβερά όμως, οι συνέπειες των πράξεών τους, κρινόμενες με το υγιές ανθρώπινο μέτρο, είναι τραγικές και εγκληματικές. Ταυτόχρονα, αυτό που με τα ανθρώπινα μέτρα είναι φυσιολογικό στην υποθετική μπανανία είναι εικονικό ή ανύπαρκτο: Οι συνέπειες, οι οποίες θα έπρεπε να έρχονται φυσιολογικά (και όχι απαραίτητα ποινές, οι οποίες δρουν τιμωρητικά).
Έτσι, υποθετικά ομιλούντες, πάντοτε, τα παρακάτω πιθανά (μη εξαντλητικά) σενάρια, στα οποία η διαφθορά μοιάζει κοινότοπη και, άρα, φυσιολογική, θα μπορούσαν να συμβαίνουν σε μια δημοκρατία μπανανικού τύπου ως απλά κοινότοπα:
Αναξιοκρατική δημόσια πρόσληψη με κατάφωρη αδικία έναντι άλλων πολιτών και με πλήρη αδιαφορία για τις αποφάσεις των δικαστηρίων: «Η κοινοτοπία της αθλιότητας» ή «Η κοινοτοπία της ανικανότητας»; - Η επιλογή δική σας, ανάλογα με το αν διαλέγετε ότι η αναξιοκρατική παράνομη πρόσληψη έγινε σκόπιμα (αθλιότητα) ή μη-σκόπιμα (ανικανότητα).
Αναξιοκρατική δημόσια προαγωγή με παραγνώριση των πραγματικά άξιων, ισοπέδωση της αξιολόγησης, ανάδειξη του εμπειρισμού, διαμόρφωση των κριτηρίων με απώτερο σκοπό το βόλεμα, με τις τραγικές συνέπειες της επακόλουθης αναποτελεσματικότητας: «Η κοινοτοπία του εμπειρισμού, του βολέματος, της αθλιότητας, της ανεντιμότητας και της στασιμότητας».
Επιπόλαια ή σκόπιμη (κακο) διαχείριση των χρημάτων των τραπεζών, με συνέπειες το σημαντικό κούρεμα καταθέσεων και την οικονομική καταστροφή σκληρά εργαζόμενων τίμιων ανθρώπων: «Η κοινοτοπία της επιπόλαιας ή εγκληματικής διαχείρισης των σοβαρών».
Ανεπάρκεια στην εκτέλεση της εργασίας-οκνηρία, αναζήτηση του εύκολου κέρδους, του μισθού ή της προαγωγής χωρίς ουσιαστική προσπάθεια, με συνέπειες π.χ. τις σοβαρές κακοτεχνίες στις οικοδομές, την ταλαιπωρία αυτών που δέχονται δημόσιες ή ιδιωτικές υπηρεσίες, μόνιμες επιπτώσεις στη ζωή, την υγεία και την εκπαίδευση των αυριανών ανθρώπων: «Η κοινοτοπία της εξαπάτησης».
Φοροδιαφυγή, με συνέπειες την ανισότιμη κατανομή των βαρών και κατά συνέπεια ανισότητες στην αμοιβή μεταξύ δημοσίων υπαλλήλων-ιδιωτικών υπαλλήλων-αυτοεργοδοτουμένων-μικροεπιχειρηματιών: «Η κοινοτοπία της πλεονεξίας».
Παράνομη κατακύρωση προσφορών, παρανομίες και απάτες, με συνέπειες τη διαθεσιμότητα λιγότερων πόρων για αυτούς που έχουν πραγματικά ανάγκη (άποροι, ανάπηροι, πρόσφυγες και δυσπραγούντες): «Η κοινοτοπία της απληστίας».
Αδιαφορία για τις ακυρωτικές αποφάσεις των δικαστηρίων, χρέωση του δημοσίου με επιπλέον έξοδα, διαχείριση των δημοσίων θέσεων ως κληρονομικό αμπελοχώραφο: «Η κοινοτοπία της αλαζονείας».
Άλλο δικό σας σενάριο με πραγματικά τραγικές συνέπειες: «Η κοινοτοπία της .......................» (συμπληρώστε).
Πολιτική κάλυψη ή ενίσχυση των πιο πάνω με συνέπειες την αναξιοκρατία, τα αισθήματα αδικίας, την ανεπάρκεια των πόρων, την ταλαιπωρία, τις χρηματιστηριακές κλοπές, τις εκρήξεις, τους θανάτους, τις τραπεζικές κλοπές, τα κουρέματα και τελικά την απαξίωση της πολιτικής από τους πολίτες: «Η κοινοτοπία της απαξίωσης».
Στην υποθετική αυτή δημοκρατία της μπανανίας, οι λύσεις είναι απλές -αλλά όχι εύκολες- και συνοψίζονται σε τρεις μόνο λέξεις: Διαφάνεια – Λογοδοσία - Συνέπειες.
Για την εξυγίανση της μπανανίας και την μετατροπή της σε μη-φρουτοειδές κράτος, όπου οι ρίζες του δέντρου δεν θα εκτρέφουν πλέον σάπια φρούτα στα ψηλά κλαδιά, η μεταρρύθμιση του κράτους δεν θα πρέπει να αφήνει κανένα παράθυρο διαφθοράς. Με άλλα λόγια, θα πρέπει να ορίζει τη διαφθορά στην κάθε της μορφή ως απόλυτο μέγεθος και όχι ως σχετικό και εξαρτώμενο από τη στήριξη των αριθμών των οπαδών της. Πρέπει να προδιαγράφει και να υποχρεώνει τη διαφάνεια και τη λογοδοσία και να επιφέρει συνέπειες.
Όσοι πίστεψαν ότι οι μπανανίες μετατρέπονται σε πραγματικά κράτη αναμένουν και απαιτούν να δουν την ουσιαστική μεταμόρφωση, ώστε να μην μείνουν και πάλιν με τις φλούδες. Για μας στην Κύπρο, που είμαστε μακριά από την μπανανία, η μεγαλύτερή μας αγωνία είναι ότι στην υποτιθέμενη μπανανία υπάρχει πιθανότητα να μεταναστεύσουν χρονικά σύντομα τα παιδιά μας.
Η θέση της Χάνα Άρεντ σχετικά με την «κοινοτοπία του κακού» έτυχε, φυσικά, κριτικής και για το γεγονός ότι δεν λαμβάνει υπόψη τις ατομικές διαφορές, ότι δηλαδή η διάπραξη (ή η ανοχή) του «κακού», όπως και των προαναφερόμενων κοινότοπων, προϋποθέτει συνειδητή επιλογή του καθενός. Με άλλα λόγια, ο καθένας επιλέγει να γίνει συμμέτοχος στην «κοινοτοπία της ανοχής» ή συμμέτοχος στην αλλαγή.
Οι διαδικασίες μεταμόρφωσης κάθε δημοκρατίας μπανανικού τύπου σε δημοκρατία σύγχρονου τύπου, υλοποιούνται σταδιακά μόνο εάν και εφόσον οι διαδικασίες ελέγχου αναληφθούν συμμετοχικά από τον κάθε ένα πολίτη της. Στην υποτιθέμενη μπανανία οφείλουν όλοι να παρακολουθούν στενά τη μεταρρύθμιση του κράτους, από οποιονδήποτε πολιτικό χώρο και αν ανήκουν, έτσι ώστε να πιέσουν τους εκλελεγμένους μπανανάρχες τους να πραγματοποιήσουν τη μεταμόρφωση εκ βαθέων και όχι επιφανειακά, έτσι ώστε να μετατραπούν και οι ίδιοι οι πολιτικοί από μπανανάρχες-φύλαρχοι σε πραγματικούς πολιτικούς. Μόνο έτσι θα αποκτήσουν και οι ίδιοι οι πολίτες κύρος και αξιοπρέπεια, με τη δική τους συμμετοχή και δράση.
Έχω την άποψη ότι η πραγματική δημοκρατία δεν θα πρέπει να στήνει αγχόνες, όπως στην περίπτωση του Άιχμαν. Ούτε και να εκτρέφει ανθρώπους εκδικητικούς και εκτελεστές. Μπορεί, όμως, να στήνει κάλπες και να εκτρέφει σκεπτόμενους ψηφοφόρους, που να κρατούν ονομαστικό αρχείο και να έχουν μνήμη για τις πράξεις και παραλείψεις του καθενός (βλ. άντληση πληροφοριών από δημοσιευμένες αποφάσεις δικαστηρίων, δημόσια αρχεία και έγγραφα, εκθέσεις της Γενικής Ελέγκτριας και της Επιτρόπου Διοικήσεως, παρακολούθηση του κοινοβουλευτικού έργου της Βουλής και της ετήσιας έκθεσης κάθε Υπουργείου), να απαιτούν δράσεις από όλους τους πολιτικούς που γράφουν και ψηφίζουν νομοθεσίες. Οι πολίτες, μπορούν αυτό να το πετύχουν υποβάλλοντας γραπτώς εισηγήσεις για βελτιώσεις, διαφάνεια, λογοδοσία και συνέπειες. Εξάλλου, τα γραπτά μένουν και μπορούν να εμπλουτίζουν το ονομαστικό μας αρχείο και τη μνήμη μας.
*Εκπαιδευτικός
