ΤΟΥ ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ*
Η διάσωση της Τράπεζας Κύπρου, η αντιμετώπιση της ανεργίας και η επανεκκίνηση της οικονομίας θεωρούνται γενικώς οι μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα η πολιτεία. Αυτές είναι πράγματι μεγάλες προκλήσεις αλλά ωχριούν μπροστά στη «μητέρα όλων των προκλήσεων», τον εξορθολογισμό και εκσυγχρονισμό του δημόσιου τομέα και ειδικότερα της δημόσιας υπηρεσίας. Οι στρεβλώσεις που μαζεύτηκαν στη πορεία μισού αιώνα είναι «θρύλος».
Τα κεκτημένα δικαιώματα και τα οργανωμένα συμφέροντα έχουν δημιουργήσει τέτοιες δυναμικές διατήρησης του κατεστημένου (status quo) που θα χρειασθούν υπεράνθρωπες προσπάθειες για να επιτευχθεί η ζητούμενη αλλαγή, που σε πολλούς, φαντάζει ανατροπή. Οριακές και σταδιακές βελτιώσεις εδώ και εκεί δύσκολα θα στεριώσουν και οπωσδήποτε δεν θα φέρουν την συστημική αλλαγή που απαιτείται. Τέτοιες προσπάθειες έγιναν και στο παρελθόν, ουκ ολίγες φορές, αλλά η αλλαγή έμεινε στα χαρτιά, κι’ όπου εφαρμόστηκε παλινδρόμησε στο κατεστημένο (status quo).
Οι μεγάλες δυσκολίες και τα εμπόδια που ορθώνονται μπροστά σε μια τέτοια προσπάθεια δεν είναι λόγοι ματαίωσης ή αναβολής ενός τέτοιου εγχειρήματος. Ο εκσυγχρονισμός της δημόσιας υπηρεσίας είναι όρος του μνημονίου που συνοδεύει την δανειακή σύμβαση η οποία χρηματοδοτεί την λειτουργία του κράτους μέχρι το 2016, για να αποφύγουμε την άμεση χρεωκοπία, και να κερδίσουμε χρόνο για να κάνουμε τις απαιτούμενες αλλαγές.
Ο εκσυγχρονισμός του κράτους είναι ειλημμένη υποχρέωση της ένταξης μας στην Ενωμένη Ευρώπη και την Ευρωζώνη. Όμως πέραν των συμβατικών μας υποχρεώσεων έχουμε και κοινωνική και ηθική υποχρέωση να εξορθολογήσουμε τη δημόσιο τομέα, ώστε να είναι λιγότερο δαπανηρός και περισσότερο αποτελεσματικός στη εξυπηρέτηση του πολίτη. Τέλος οι εξελίξεις στη τεχνολογία, και τη διεθνή οικονομία κατέστησαν το παρόν μοντέλο δημόσιας διοίκησης αναχρονιστικό και μη βιώσιμο.
Πως λοιπόν θα μπορέσουμε να αλλάξουμε το σύστημα όταν εμείς και η υπηρεσία μας έχουμε συμφέρον στη διατήρηση του κεκτημένου και από την αλλαγή διακυβεύονται τα δικαιώματα και τα συμφέροντα μας; Ο μόνος τρόπος είναι να αρχίσουμε από μηδενική βάση (blank slate). Ποιο είναι το όραμα για την Κύπρο του 2020 και την επόμενη γενιά; Ποια Κύπρο οραματιζόμαστε να κληροδοτήσουμε στα παιδιά μας; Μια Κύπρο ευνομούμενη και εκσυγχρονισμένη, με εύρωστη και ανταγωνιστική οικονομία που να αντέχει στους κραδασμούς της διεθνών κρίσεων, με ψηλή ποιότητα ζωής και κοινωνική συνοχή; Η μια Κύπρο των στρεβλώσεων, των πελατειακών σχέσεων και του βολέματος, με τυχοδιωκτική οικονομία που να είναι έρμαιο των διεθνών κρίσεων, στην οποία να διακυβεύεται το βιοτικό επίπεδο, η φερεγγυότητα και η κυριαρχία του κράτους από την μια μέρα στην άλλη;
Από το όραμα για το μέλλον του τόπου θα αντλήσουμε το ρόλο του κράτους, του δημόσιου τομέα, και της δημόσιας υπηρεσίας. Για να πετύχουμε την Κύπρο που οραματιζόμαστε ποιος θα πρέπει να είναι ο ρόλος του κράτους στη οικονομία και την κοινωνία; Χρειαζόμαστε μεγάλο και εδραιωμένο η μικρό και ευέλικτο δημόσιο τομέα; Χρειαζόμαστε εγωκεντρική δημόσια υπηρεσία που να φρενάρει την ανάπτυξη με γραφειοκρατίες, δαιδαλώδεις διαδικασίες και αχρείαστα έξοδα και καθυστερήσεις η μια εξορθολογισμένη και ευέλικτη δημόσια υπηρεσία που προωθεί την ανάπτυξη και δημιουργεί δημόσια άξια; Αν σχεδιάζαμε σήμερα το κράτος εξ υπαρχής πως θα το σχεδιάζαμε; Τι υπηρεσίες, τμήματα, αρμοδιότητες και δραστηριότητες θα περιλαμβάναμε και πως θα διατηρούσαμε την ευελιξία και δυναμική της αλλαγής με τις απρόβλεπτες εξελίξεις και νέες ανάγκες.
Θα πρέπει ακολούθως να προσδιορίσουμε τι είναι η δημόσια αξία (public value) και πως την δημιουργούμε και πως άθελα μας την καταστρέφουμε. Πως μετρούμε την παραγωγικότητα (παραγωγή αξίας) και πως την κάνουμε τη βάση της αξιολόγησης αμοιβής των δημοσίων υπαλλήλων. Το όλο θέμα της επανασύνδεσης των μισθών με την παραγωγικότητα είναι στρατηγικής σημασίας στην αναδιάρθρωση και εκσυγχρονισμό του κράτους. Μια άλλη σχετιζόμενη έννοια είναι η καινοτομία στον δημόσιο τομέα (public sector innovation) που αυξάνει την αποτελεσματικότητα της χρήσης των πόρων και κάνει εφικτή την παραγωγή περισσότερης δημόσιας αξίας από λιγότερους πόρους (“doingmorewithless”).
*Καθηγητής Οικονομικής Ανάπτυξης , Επιχειρηματικότητας & Ηθικής και Διευθυντής του Cyprus International Institute of Management (CIIM). Διετέλεσε Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ επί 25 χρόνια και τιμήθηκε για την συνεισφορά του στο Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης 2007. Επικοινωνία: theo@ciim.ac.cy
