ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Κ. ΠΕΡΣΙΑΝΗ*
Η εμπειρική έρευνα έχει διαπιστώσει από καιρό ότι στις περιπτώσεις που υπάρχει κάτι (φυσικά φαινόμενα, αντικείμενα, προιόντα, ιδέες, τάσεις) άφθονο σε μια χώρα, δημιουργούνται πολλές λέξεις για να αποδώσουν την υπάρχουσα ποικιλία. Αυτό ισχύει, για παράδειγμα, για τους διάφορους τύπους βροχής και χιονόπτωσης. Στις βόρειες ευρωπαϊκές χώρες υπάρχουν δεκάδες λέξεις μ’ αυτή τη σημασία, ενώ εμείς στην Ελλάδα και στην Κύπρο έχουμε τρεις ή τέσσερις. Αντίθετα, για την έφεση και τη μανία για εξουσία και δόξα έχουμε δέκα και πλέον λέξεις: σπουδάρχης, σπουδαρχίδης, φίλαρχος, αρχομανής, δοξομανής, μεγαλομανής, φιλόδοξος, εξουσιομανής, κενόδοξος, ματαιόδοξος, νοσφιστής.
Η αρχομανία μας αυτή βέβαια φαίνεται καθαρότερα μέσα από την ιστορία της Ελλάδας, η οποία από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα είναι γεμάτη από αναφορές σε οξείς πολιτικούς ανταγωνισμούς, αντεγκλήσεις, συγκρούσεις, διαμάχες, δολοπλοκίες, ανταρσίες, στάσεις, αποστασίες, πολιτικές προδοσίες, επαναστάσεις, πραξικοπήματα, δικτατορίες, εμφύλιους πολέμους και πολιτικές δολοφονίες, όλα αποτέλεσμα μιας ακατανίκητης αρχομανίας και εξουσιομανίας.
Στην Κύπρο η μέθη της εξουσίας αυξήθηκε μετά την ανεξαρτησία της Κύπρου με τη δημιουργία πολλών αξιωμάτων, την αύξηση του πλούτου και την επιδίωξη μέσω αυτού εξουσίας και δόξας. Επί τουρκοκρατίας και αγγλοκρατίας το φαινόμενο ήταν μάλλον περιορισμένο, γιατί το ύπατο αξίωμα στο οποίο μπορούσε κανείς να φτάσει ήταν εκείνο του επισκόπου(«έχε την ευχή μου και να σε δω πίσκοπο»). Αλλά και τότε δεν έλειπαν παντελώς οι δολοπλοκίες, οι διαμάχες και οι αφορισμοί μεταξύ των επισκόπων.
Ποια είναι η πραγματική αιτία αυτού του φαινομένου; Ο έμφυτος χαρακτήρας των Ελλήνων ή οι ιστορικές συνθήκες που δημιούργησαν οι περιορισμένοι φυσικοί πόροι;
Παλαιότερα οι επιστήμες της ψυχολογίας και ανθρωπολογίας είχαν την αντίληψη ότι οι άνθρωποι γεννιούνται με έναν ορισμένο χαρακτήρα, ο οποίος στη συνέχεια καθορίζει νομοτελειακά τη ζωή και τη μοίρα του. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, που θεωρείται ότι επιβεβαιώνει αυτή την αντίληψη, ήταν τα έργα και οι ημέρες του πολιτικού Θεμιστοκλή στην αρχαία Αθήνα, όπως τα διηγείται ο Πλούταρχος κι όπως τα αποθανάτισε ο ποιητής Κώστας Καβάφης στο ποίημα του «Σατραπεία».
«Κα συ τα δέχεσαι με απελπισία
αυτά τα πράγματα που δεν τα θέλεις.
Άλλα ζητεί η ψυχή σου, γι’ άλλα κλαίει.
τον έπαινο του Δήμου και των Σοφιστών
τα δύσκολα και τ’ ανεκτίμητα Εύγε.
Την Αγορά, το Θέατρο και τους Στεφάνους.
Αυτά πού θα σ’ τα δώσει ο Αρταξέρξης,
αυτά πού θα τα βρεις στη σατραπεία
και τι ζωή χωρίς αυτά θα κάμεις».
Αυτό δεν είναι άσχετο με το γεγονός ότι στην Ελλάδα γεννήθηκαν οι πρώτοι φιλόσοφοι και σοφιστές που ασχολήθηκαν με την πολιτεία και τα πολιτεύματα και αναζήτησαν θεωρητικά τους νόμους που θα οδηγούσαν στην καλύτερη διακυβέρνηση και ευημερία της χώρας τους.
Σήμερα η αντίληψη αυτή εγκαταλείφθηκε σε μεγάλο βαθμό και η ψυχολογία δίνει περισσότερη βαρύτητα στο περιβάλλον, στις περιστάσεις, στις συνθήκες ζωής και στα δεδομένα, τα οποία διαμορφώνουν μια κουλτούρα μεγάλης φιλοδοξίας, διαρκούς επιδίωξης του καινούργιου, του καλύτερου και του πρωτόγνωρου,
Με βάση αυτή τη θεωρία τίποτε δεν μας εμποδίζει να δεχθούμε ότι ένας μεγάλος αριθμός αυτών που αποφασίζουν να μπουν στον πολιτικό στίβο ξεκινούν με πολύ καλές προθέσεις και ίσως από ευγενή φιλοδοξία να προσφέρουν στη χώρα τους και να συμβάλουν στη λύση των προβλημάτων της εφαρμόζοντας μια προσέγγιση καινούργια που πιστεύουν ότι θα επιτύχει εκεί που οι προηγούμενες απέτυχαν.
Αυτό συμβαίνει και στην Κύπρο. Υπάρχουν πολλοί που ξεκινούν μ’ αυτή την ευγενική φιλοδοξία. Στην πορεία ωστόσο διαπιστώνουν το πολύ ευχάριστο συναίσθημα της γεύσης των αγαθών της εξουσίας, τη γοητεία της δόξας που τους παρέχουν απλόχερα τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας και η κολακεία των αυλικών. Μετά από αυτά ο έλεγχος χάνεται και τα παραπέρα τα αναλαμβάνει ο ναρκισσισμός και η ψευδαίσθηση ότι είναι μοναδικοί, απαραίτητοι, μεγάλοι, προορισμένοι να μείνουν στην ιστορία ως οι πιο πετυχεμένοι πολιτικοί της χώρας. Γι αυτό και γαντζώνονται σφικτά στην εξουσία και με τίποτε δεν θέλουν να φύγουν Αυτό γίνεται πλέον το κύριο μέλημά τους..
Θα πρέπει να έχει κανείς μεγάλη φαντασία για να μπορέσει να συλλάβει το ψυχικό σοκ που δοκιμάζει ένας τέτοιος πολιτικός, όταν σε κάποια στιγμή κάποιοι «θρασείς» του ζητήσουν να παραιτηθεί. Θα το βλέπει τόσο αποτρόπαιο και εξωφρενικό όσο και το να του ζητούν να αυτοκτονήσει. Γι’ αυτό όχι μόνο δεν παραιτείται, αλλά το εκλαμβάνει ως «συνωμοσία» των ευτελών εχθρών του, ως πολιτικό «πραξικόπημα» και ως πολιτικό «κανιβαλισμό».
Μετά από αυτό αρχίζει η απέλπιδα προσπάθεια της πολιτικής επιβίωσης, η σύγχυση φρενών, η «άτη», η οποία οδηγεί νομοτελειακά σε πράξεις που ο ίδιος κατηγορούσε προηγουμένως έντονα και ποτέ δεν φανταζόταν ότι θα τολμούσε να κάνει πριν μπει στην πολιτική. Απ’ εκεί και πέρα αρχίζει η ελεύθερη πτώση. Είναι η ώρα που ακούει κανείς από το στόμα τους απίστευτα πράγματα. Αλίμονο στη χώρα ή στην κοινότητα που θα βρεθεί σε κάποια στιγμή να κυβερνιέται από έναν πολιτικό που βρίσκεται σ’ αυτή την κοινωνική και ψυχολογική κατρακύλα. Και τρισαλίμονό της, αν δεν έχει μηχανισμούς με τους οποίους να μπορεί να απαλλαγεί εύκολα από το θανάσιμο εναγκαλισμό του.
*Πρώην αναπληρωτής καθηγητής του Πανεπιστημίου Κύπρου
