ΤΟΥ ΖΗΝΩΝΟΣ ΖΑΝΕΤΤΟΥ*
(Θεατρικό Εργαστήρι Πανεπιστημίου Κύπρου) πρεσβεία - μνήμη και σπονδή πολιτισμού της Αμαθουσίας «θεωρίδος Νηός» στην Ξυλουρέικη Αυλή της γειτονιάς του Δία.
Ο Πλούταρχος, ανάμεσα στα ποικίλα και σημαντικά διασωθέντα κατάλοιπά του, άφησε μιαν ενδιαφέρουσα παραλλαγή του μύθου του Θησέα και της Αριάδνης με αποδέκτες τους Κρήτες και τους Κυπρίους, κυρίως. Με συντομία, ο μύθος του Πλουτάρχου αναφέρει: Ο Θησέας, αφού απήγαγε, με τη δική της συγκατάθεση, την Αριάδνη από την Κρήτη, λόγω του αναφυέντος σφοδρού της Έρωτα γι’ αυτόν, την οδήγησε στην Κύπρο και την αποβίβασε στην Αμαθούντα (σημερινή Λεμεσό). Την εμπιστεύεται σε Αμαθούσιες Γυναίκες για να την νοσηλεύσουν, έγκυον ούσαν και εξασθενημένην από τη ναυτία και τη θαλασσοταραχή. Ο Θησέας επιστρέφει στο καράβι του και οργανώνει την περαιτέρω πορεία του, χωρίς την Αριάδνη. Οι Αμαθούσιες που είχαν υποψιαστεί την ανάλγητη εγκατάλειψη της Αριάδνης από τον Αθηναίο ήρωα, φρόντιζαν να αφαιρέσουν από την ψυχή και τη σκέψη της την υποψία της προδοσίας του Θησέα και για να ανακουφίσουν τον πόνο της συντρόφευαν την εγκυμοσύνη της με τραγούδι και ευχάριστες διηγήσεις, αλλά, κυρίως, με το εξής τέχνασμα:
Έγραφαν παρηγορητικά και υποσχετικά ερωτικά γράμματα για σύντομη επιστροφή, σταλμένα, δήθεν, από τον Θησέα και της τα παρέδιδαν. Όλη αυτή η φενάκη, που, με αγαπητική διάθεση και φιλόξενη συμπόνοια, στήθηκε από τους Αμαθούσιους, δεν απεσόβησε τον θάνατο της Αριάδνης, μετά τη γέννα, θάνατον που προκάλεσε το ασήκωτο ερωτικό μαράζι και ο καημός για τον φυγάδα Θησέα.
Οι Αμαθούσιοι, αφού έθαψαν την Αριάδνη, κατά τη βασιλική τάξη, ανήγειραν μεγαλόπρεπο τύμβο στη μνήμη της και καθιέρωσαν Ταφικές τελετές, με πρωτότυπα επιλόχια δρώμενα.
Ο λόγος του μύθου επιδέχεται διιστορικά κάποιες σημαίνουσες πολιτισμικές αναγνώσεις, που μας φτάνουν στο σήμερα και εκβάλλουν, κατά τελεολογική ερμηνεία, στην παράσταση του Ερωτόκριτου του Θ.Ε.ΠΑ.Κ., που παρουσίασε ο καθηγητής και σκηνοθέτης της παράστασης Μιχάλης Πιερής στα Ανώγεια, τη Δευτέρα, 27 Ιουλίου τ.έ .Το έργο διδάχθηκε στην πλατεία του Περαχωριού Ανωγείων, έξω από το σπίτι του Ψαραντώνη, με σκηνικό φόντο την εκκλησία και τα καφενεία των Σκουλάδων. Από τον μύθο του Πλουτάρχου πληροφορούμεθα πως οι Κρήτες και οι Κύπριοι είχαν ένα δημιουργικό πολιτισμικό διάλογο, με κοινή επικοινωνιακή γλώσσα, προφορική και γραπτή, αυτήν που επιβεβαίωσεν η Αρχαιολογική σκαπάνη – Κυπρομινωϊκή Γραφή, στις οπτές Πινακίδες με τη Γραμμική γραφή Β’.
Δεύτερη επισήμανση: η σύζευξη των δύο νησιωτικών πολιτισμών στις επιτύμβιες τελετές με τραγούδια και μιμητικά επιλόχια δρώμενα στην Αμαθούντα προς τιμήν της Αριάδνης, της Κρήσσας.
Το σημείωμα αυτό έχει αφορμή και στόχευση την παράσταση του Ερωτόκριτου από το Θ.Ε.ΠΑ.Κ. στα Ανώγεια. Η παρέκβαση από τον μύθο του Πλουτάρχου έγινε για να ανασυρθεί, σημειολογικά, το κρυπτικό φώνημα, το ιστορικό μήνυμα αυτής καθαυτής της παρουσίασης του έργου σε Τόπον, όπου σημαίνει ακόμα ο Ξένιος Δίας και ο Ελληνικός πολιτισμός ζυμώνεται σε άρτο και αντίδωρο.
Ο Μιχάλης Πιερής, καθηγητής του Πανεπιστημίου της Κύπρου, εμπνευστής, ιδρυτής και δημιουργικός επιτελάρχης του Θ.Ε.ΠΑ.Κ., ο σκηνοθέτης και διδάσκαλος της παράστασης, μαθήτευσε πνευματικά στον Ελληνισμό της Περιφέρειας – Αυστραλία, Κρήτη, Κύπρος – και ολοκληρώθηκεν ως άνθρωπος και καλλιτέχνης μέσα στο Ελληνικό ήθος που προσιδιάζει σ’ αυτόν τον Ελληνισμό. Το ίδιο αυτό ήθος, περιουσία περιτίμητη, καθοδήγησε την όρεξη του Τεχνίτη Πιερή ν’ ακροαστεί θεατρικά τα ταυτόλογα φωνήματα του Ερωτόκριτου, να σωματώσει με τη διάχρονη Ελληνική ηθική ματιά και στάση σε ενιαίο θεατρικό σώμα τις πολύφωνες σκηνές του Ποιήματος του Κορνάρου και να διδάξει ως παράσταση το πολύσημο αυτό ήθος με σεμνότητα, με απλότητα, με ειλικρινή αμεσότητα, με ζηλευτή πειστικότητα. Συγκερνώντας αμνιακά στη θεατρική μήτρα τις αρετές του Ποιήματος του Κορνάρου
-το ποιητικό και μουσικό κάλλος του λόγου, τον φρονηματικό θυμόσοφο λόγο, τη μνήμη και τον θαυμασμό του προγονικού Ελληνικού Πνεύματος, τον εξελληνισμό της Δυτικής αύρας, απ’ όπου άντλησεν ο Κορνάρος το υλικό του ποιήματός του, το στέρεο θεμέλιο του Ελληνικώς βιώναι και συμβιώναι,
-αλλά και το μέλος της Κρητικής και Κυπριακής έκφρασης του λόγου
έδωσε αίμα και έλλογη πειθώ στους χαρακτήρες του έργου για να διαλεχθούν, χωρίς εκπτώσεις, με τα πάθη και τα παθήματά τους με τον θεατή της παράστασης ίσαμε τα όρια της ανακούφισης και της κάθαρσης.
Η παράσταση του Ερωτόκριτου, πέρα από την καλλιτεχνική πρόταση που με σεμνότητα, με σχεδόν ψίθυρο τρόπο, χωρίς επίδειξη, μεγαλοφωνίες ή υπέρμετρες χειρονομίες κατέθεσε, λειτούργησε και ως «θεωρίς ναυς», ναυαρχίδα με πλήρωμα θεωρούς νέους της Κύπρου, που αποστολή είχαν να σπονδήσουν με πολιτισμικά καταθέματα στον γενέσιον του Διός Τόπον, στην ιερή περιφέρεια του Ιδαίου Άντρου, στα Ανώγεια. Όπως η Κρήτη, άλλοτε, με ύλη τον χαλκόν της Κύπρου τεχνουργούσε χρηστικά αντικείμενα της καθημερινότητας ή καλλιτεχνήματα γλυπτικά και τα επέστρεφε ως πολιτιστικές προτάσεις στην Κύπρο, έτσι και η παράσταση του Ερωτόκριτου, με τη σκηνοθετική οδηγία και αναπλαστική δημιουργία του Πιερή, πήρε ως πρώτη ύλη τον θείον ποιητικό λόγο της Κρήτης και τον μετέπλασε σε θεατρικό σκηνικό δρώμενο, προκαλώντας τη δραστική σύγκρουση των ανθρωπίνων παθών, τον εσωτερικό διάλογο του θεατή με την παράσταση και τη δόκιμη συνειδησιακή του βάσανο για ηθική κάθαρση και αναμονή της συναισθηματικής κάρπωσης του έαρος της Ζωής.
Η παράσταση, ως Αμαθουσία «Θεωρίς ναύς», έρχεται στην Κρήτη φέρουσα θεωρικό χορό από εφήβους της Κύπρου, κορασίδες και άγγουρους, για να σπονδήσει άδουσα με την Κυπραία φωνή σε επιθαλάμιο άσμα τον Κρητικό δεκαπεντασύλλαβο και σε διθυραμβικόν ύμνον το δοξαστικό της Ελληνικής αντρειάς του Ερωτόκριτου και του Κυπρίδημου, ώστε να φωνήσει ο ηθικός, ο μουσικός και ο κοινοτικός θυμόσοφος λόγος της Αναγέννησης της Περιφέρειας του Ελληνισμού, ως Γενικό, λαϊκό άσμα της ψυχής των Πανελλήνων. Η παράσταση ευφωνεί μουσικά ως σύγκραση της προσωπικής ανάγνωσης του Κύπριου λαϊκού μέλους τονισμένου από τον λόγιο συνθέτη, τον ευαίσθητο Κύπριο της διασποράς Χρήστο Πήττα, με τη δραματική πυρρίχια ιαχή του Ψαραντώνη, ως συναίσθητου σχολιασμού του πόνου και της θλιβής, της χαρμονής και της λυρικής ανακούφισης των υπαρξιακών ταραχών και παθημάτων.
Ως ζωντανό ψηφιδωτό πρόσωπο ενός εγκάρδιου πολιτισμικού χαιρετισμού της μακράν κείμενης αδελφής Κύπρου προς την Κρήτη, η παράσταση αναζωογονεί τον δημιουργικό διάλογο μεταξύ των δύο νησιών, τον διάλογο που αναιτίως έμεινε ανενεργός και νέκρωσε την ανθηρότητα της δημιουργικής αλληλεπίδρασης της Κυπρομινωϊκής εποχής. Τα δύο νησιά, αν συνέχιζαν την πολιτισμική σύμπραξη και σύγκραση, θα έφταναν σε πολιτισμικές επιτεύξεις πρωτοπόρες και ζηλευτές. Τούτο αποδείχθηκε από την παράλληλη πνευματική πρωτοπορία των λογοτεχνικών επιτεύξεων, κατά τους Αναγεννησιακούς χρόνους της Κρητικής και της Κυπριακής λογοτεχνίας.
Με την ιστορική αυτή διαδρόμηση της σκέψης ή παράσταση του Ερωτόκριτου του Θ.Ε.ΠΑ.Κ. πρέπει να ερμηνευθεί ως αγαπητική πρόταση επανέναρξης του πολιτισμικού διαλόγου Κύπρου – Κρήτης με συμπράξεις αναζήτησης και ανάδειξης του παραδοσιακού προσώπου των δύο νησιών για μια πολιτισμική σύγκραση και δημιουργική αναγέννηση. Ας λειτουργήσει ως πρεσβεία πολιτισμικού αρραβώνα για να γίνει με τον χρόνο τοκέας Τέχνης και έλλογης δημιουργίας.
*Φιλόλογος, ποιητής και κριτικός.
