ΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ*
Εργάζομαι στην Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού Κύπρου τα τελευταία 9 χρόνια. Είμαι μέλος μιας δυναμικής ομάδας, που είναι καθαρά προσανατολισμένη στον άνθρωπο, στην υγεία και στη βελτίωση της λειτουργικότητας και του επιπέδου ζωής των συμπολιτών της. Σε μια υπηρεσία που λειτουργεί διατμηματικά, και μάχεται στην πρώτη γραμμή, για την προάσπιση της ψυχικής υγείας καθώς και την προαγωγή της μάθησης στο μαθητικό πληθυσμό. Η Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας (Υ.Ε.Ψ.), αποτελεί την κατ΄ εξοχήν Υπηρεσία του Κράτους, που μεταφέρει σε καθημερινή βάση, τις αρχές της εκπαιδευτικής ψυχολογίας μέσα στα σχολεία (Ιστοσελίδα Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού Κύπρου).
Οι εκπαιδευτικοί ψυχολόγοι, γενικότερα, στοχεύουν στην προώθηση της θετικής συμπεριφοράς των μαθητών και στην υποστήριξη της ακαδημαϊκής επίδοσης (ΝΑSP, 2010). Επιπρόσθετα βοηθούν τους μαθητές να προσαρμοστούν στο εκπαιδευτικό σύστημα, τους κατευθύνουν ώστε να αναπτύξουν τις δυνατότητες τους, αναγνωρίζουν και αποτρέπουν τις ψυχικές δυσκολίες και δρουν όπου εντοπίζουν τον κοινωνικό αποκλεισμό, τις φυλετικές διακρίσεις ή οικογενειακές και προσωπικές δυσκολίες που επηρεάζουν αρνητικά την εξέλιξη του μαθητή.
Σήμερα, παγκύπρια στην Υ.Ε.Ψ., εργάζονται 47 εκπαιδευτικοί ψυχολόγοι με μεταπτυχιακές ή και διδακτορικές σπουδές, στους κλάδους της σχολικής, εκπαιδευτικής ή κλινικής ψυχολογίας. Αυτό σημαίνει ότι η Υ.Ε.Ψ. διαθέτει -αριθμητικά- λίγους, αλλά πολύ καταρτισμένους επιστήμονες, με πολύτιμες γνώσεις, που όμως δεν επαρκούν σε αριθμό για να καλύψουν τις ανάγκες των σχολείων. Ενδεικτικά, να αναφερθεί ότι ο αριθμός των Εκπαιδευτικών Ψυχολόγων στα σχολεία, είναι πολύ μικρότερος σε σχέση με το μέσον όρο διεθνώς (1/1000).Στην Κύπρο, ο κάθε εκπαιδευτικός ψυχολόγος, είναι υπεύθυνος για την προαγωγή της ψυχικής υγείας σε 3140 μαθητές. Αυτό, σημαίνει ότι αντιστοιχεί ένας εκπαιδευτικός ψυχολόγος για κάθε περίπου 21 σχολεία, σεόλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης (Ετήσια Έκθεση Υπουργείου Παιδείας, 2015). Οι εκπαιδευτικοί ψυχολόγοι της Υ.Ε.Ψ, παραδοσιακά, χειρίζονται ατομικές περιπτώσεις με δυσκολίες μάθησης, συμπεριφοράς καθώς και συναισθηματικά προβλήματα, ωστόσο, τα τελευταία χρόνια δίνεται περισσότερο έμφαση, σε παρεμβάσεις καθώς και σε προγράμματα που στοχεύουν στην πρόληψη. Οι δράσεις των εκπαιδευτικών ψυχολόγων απευθύνονται στο σύνολο του μαθητικού πληθυσμού.
Είναι σημαντικό να αποσαφηνιστεί, ότι ρόλος του εκπαιδευτικού ψυχολόγου, δεν είναι μόνο η αξιολόγηση/διάγνωση, ή η διαλεκτική συμβουλευτική, αλλά κυρίως η παρέμβαση στις δυσκολίες ενός μαθητή, καθώς και η επιβεβλημένη πρόληψη στον σχολικό χώρο. Μια πολύ σημαντική διάσταση στο έργο του εκπαιδευτικού ψυχολόγου είναι να σχεδιάζει, να προωθεί, και να αξιολογεί προγράμματα πρωτογενούς, δευτερογενούς και τριτογενούς πρόληψης στα σχολεία. Μαθητοκεντρικά κυρίως προληπτικά προγράμματα, που αφορούν την καλλιέργεια και την ενίσχυση όλων εκείνων των δεξιοτήτων στα παιδιά (π.χ. εκμάθηση κοινωνικών δεξιοτήτων, δεξιοτήτων ενσυναίσθησης, επίλυσης συγκρούσεων, δεξιοτήτων αυτοελέγχου) που στο τέλος της ημέρας θα συμβάλλουν στη διαμόρφωση ενός υγιούς και ψυχικά ανθεκτικού ενήλικα. Οι ψυχολόγοι της Υ.Ε.Ψ., έχοντας τη δυνατότητα να βρίσκονται σε ένα πλαίσιο όπως αυτό του σχολείου, έρχονται να εφαρμόσουν επιστημονικά τεκμηριωμένες προσεγγίσεις, για να προλάβουν ή να παρέμβουν σε καίρια θέματα όπως είναι η σχολική αποτυχία, η σχολική άρνηση, οι κρίσεις, οι μαθησιακές δυσκολίες, το άγχος, η παραβατική συμπεριφορά, ο εκφοβισμός, κ.ο.κ.
Ωστόσο, για να ‘επιτρέπεται’ στο σχολείο να συνεργάζεται με τους εκπαιδευτικούς ψυχολόγους στο βαθμό που απαιτείται, θα πρέπει πέραν από τη γνωσιολογική κατάκτηση και την προσαρμογή των παιδιών στη μελλοντική αγορά εργασίας, να δίνουμε περισσότερη έμφαση στη δημιουργία ευτυχισμένων και ψυχικά ανθεκτικών πολιτών. Αναντίλεκτα, στις πλείστες των περιπτώσεων, τα παιδιά για να μπορέσουν να μάθουν, να παράξουν, να δημιουργήσουν νέα πράγματα είναι απαραίτητο να είναι πάνω από όλα ψυχολογικά υγιή.
Οι έρευνες δείχνουν ότι σε όλες τις χώρες, ένα υψηλό ποσοστό παιδιών με ηπιότερες ή σοβαρότερες ψυχοκοινωνικές και μαθησιακές δυσκολίες, έχουν την ανάγκη εξειδικευμένων ψυχοθεραπευτικών και εκπαιδευτικών παρεμβάσεων, οι οποίες όταν δεν εξασφαλιστούν εγκαίρως, μπορεί να θέσουν σε κίνδυνο αυτά τα παιδιά (Kourkoutas, E & Caldin, 2010). Επιπλέον, οι πολυεπίπεδες παρεμβάσεις των εκπαιδευτικών ψυχολόγων μέσα στα σχολεία, σε αρκετές περιπτώσεις, χρειάζεται να είναι συστηματικές (βασισμένες σε συγκεκριμένα πρωτόκολλα) και σε μερικές άλλες περιπτώσεις να έχουν και μεγάλη διάρκεια. Υποθέτω, πως αν στη χώρα μας γινόταν μια μακροχρόνια έρευνα, αναφορικά με τις κοινωνικοπολιτικές και οικονομικές συνέπειες της παραγνώρισης της ψυχικής υγείας των παιδιών -έτσι όπως την βιώνουμε στις καθημερινές μας πραγματικότητες - ενδέχεται τα δεδομένα για τους εκπαιδευτικούς ψυχολόγους στον τόπο μας να ήταν διαφορετικά από τα σημερινά.
Χρειάζεται λοιπόν να διεκδικήσουμε περισσότερους εκπαιδευτικούς ψυχολόγους στα σχολεία μας, ούτως ώστε η πρόσβαση σε βοήθεια να είναι άμεση, να μπορούν να είναι συχνά στο σχολείο, δίπλα στους μαθητές, τους εκπαιδευτικούς , τους γονείς και τους άλλους ειδικούς. Χρειάζεται να διεκδικήσουμε εκπαιδευτικούς ψυχολόγους που θα έχουν ξεπεράσει το στενό ρόλο του εξεταστή και θα έχουν φτάσει σε ένα μοντέλο παροχής υπηρεσιών στο οποίο θα περιλαμβάνεται σε πολύ μεγαλύτερη συχνότητα η παρέμβαση και η πρόληψη στους μαθητές.
Είναι ανάγκη η πολιτεία, να ενισχύσει την Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας με πρόσληψη νέων εκπαιδευτικών ψυχολόγων στις θέσεις εισδοχής. Το προφίλ της σύγχρονης κοινωνίας, απαιτεί συστηματική συνεργασία των εκπαιδευτικών ψυχολόγων με το σχολείο, τους άλλους ειδικούς, την οικογένεια και γενικότερα την κοινότητα. Οι υφιστάμενες κοινωνικό οικονομικές συνθήκες, είναι συνθήκες κρίσιμες για την ψυχική υγεία των παιδιών, ώστε να μας αναγκάζουν να πρέπει να σκεφτούμε και να πράξουμε διαφορετικά. Ιδιαίτερα σε περιόδους οικονομικής στενότητας η πολιτεία χρειάζεται να βοηθάει το σχολείο εντονότερα ώστε να προστατεύει τους μαθητές του.
Μολονότι ο αριθμός των εκπαιδευτικών ψυχολόγων στα σχολεία έχει αυξηθεί σε ένα μικρό βαθμό τα τελευταία χρόνια, είναι αναγκαίο να αυξηθεί ακόμη περισσότερο. Υπάρχει ανάγκη να φτάσει σε τέτοιο σημείο, ώστε στο μέλλον ο εκπαιδευτικός ψυχολόγος να έχει ένα σημαντικά μικρότερο αριθμό σχολείων υπό την ευθύνη του, για να μπορεί με γνώμονα τις γνώσεις του και τον κώδικα δεοντολογίας του, να προσφέρει περισσότερες υπηρεσίες σε όλο τον πληθυσμό του σχολείου.
Ο παγκόσμιος οργανισμός υγείας, διακηρύττει ότι δεν μπορεί να υπάρξει υγεία χωρίς να υπάρχει ψυχική υγεία. Συνεπώς, έχω την άποψη ότι ως κοινωνία, έχουμε ευθύνη να επιδιώκουμε να υποστηρίζουμε και να ενισχύουμε όταν χρειάζεται, όλα εκείνα τα μέτρα και πολιτικές που προστατεύουν και προάγουν την ψυχική υγεία στα παιδιά.
*Εκπαιδευτικός Ψυχολόγος
Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας
Υπουργείο Παιδείας
