ΤΗΣ ΙΦΙΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ*
Ο εκφοβισμός αποτελεί μια ευρέως γνωστή έννοια η οποία αναφέρεται στη σωματική και ψυχολογική κακοποίηση ή μείωση των πιο αδύνατων ατόμων σε μια ομάδα, με βασικά χαρακτηριστικά την ανισορροπία της δύναμης ανάμεσα στο θύτη και το θύμα και το σκοπό πρόκλησης βλάβης (σωματικής ή ψυχικής) προς το θύμα. Αποτελεί ένα φαινόμενο που εμφανίζεται σε όλες τις ηλικίες, τις κοινωνικές ομάδες και πλαίσια, όπως αυτό της εργασίας (Georgiou & Stavrinides, 2012; Olweus, 1993). Ο εργασιακός εκφοβισμός χαρακτηρίζεται ως μια μακροχρόνια διαδικασία, στην οποία ένας εργαζόμενος συστηματικά αποτελεί το στόχο άδικων συμπεριφορών που εξελίσσονται με διάφορους τρόπους εναντίον του, οι οποίες έχουν σημαντικό αρνητικό αντίκτυπο σε διάφορους τομείς της ζωής του (εργασιακό, κοινωνικό, οικογενειακό και ατομικό επίπεδο) (Brande, Baillien, Witte, Elst, & Godderis, 2016).
Τα τελευταία χρόνια ένας σημαντικός αριθμός ερευνητών ασχολούνται με το θέμα του εργασιακού εκφοβισμού, μελετώντας τόσο τις συνέπειές του όσο και τους παράγοντες που οδηγούν σε αυτόν (Einarsen, Hoel & Notelaers, 2009). Αναζητώντας τα αίτια που μπορούν να εξηγήσουν τις πιο πάνω συμπεριφορές, εντοπίζουμε πλήθος παραγόντων να έχουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη αυτού του φαινομένου.
Ενώ ο εργασιακός εκφοβισμός χαρακτηρίζεται από αρκετούς ερευνητές ως διατομικό πρόβλημα μεταξύ του θύματος και του θύτη, πρόσφατες έρευνες αναφέρουν τη σημαντικότητα του ρόλου του εργασιακού περιβάλλοντος στην ανάπτυξή του (Hole & Beale, 2006; Johnson, 2011). Έτσι, οι κακές συνθήκες εργασίας, οι υψηλές απαιτήσεις και η πίεση στην εργασία, η ασάφεια ρόλων, οι φτωχές σχέσεις με τους συναδέλφους και η χαμηλή κοινωνική στήριξη, αποτελούν μερικούς παράγοντες που φαίνεται να επηρεάζουν και να επιδρούν στην ανάπτυξη του εργασιακού εκφοβισμού (Baillien, Neyens, De Witte, & De Cuyper, 2009; Magerøy, Lau, Riise, & Moen, 2009). Παράλληλα, χαρακτηριστικά των εργαζομένων όπως: φύλο, ηλικία, μορφωτικό επίπεδο, επίπεδο αυτοεκτίμησης, συναισθηματική κατάσταση, ικανότητες διαπραγμάτευσης και επίλυσης συγκρούσεων, προσωπικότητα θύματος (επίπεδα νευρωτισμού, εξωστρέφειας, δεκτικότητας στις εμπειρίες, ευχάριστης προσωπικότητας, ευσυνειδησίας), σχετίζονται με την ανάπτυξη του εκφοβισμού στο εργασιακό περιβάλλον, αφού αποτελούν στοιχεία τα οποία καθιστούν ορισμένα άτομα πιο ευάλωτα προς τη θυματοποίηση (Glaso, Matthiesen, Nielsen, & Einarsen, 2007; Gross & Henle, 2013; Johnson & Rea, 2009).
Μελετώντας τα ήδη υπάρχοντα προγράμματα πρόληψης και παρέμβασης στο φαινόμενο τόσο του σχολικού, όσο και του εργασιακού εκφοβισμού, εντοπίζουμε πως ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην αντιμετώπιση του φαινομένου μέσα από την τροποποίηση των συμπεριφορών των θυτών. Ωστόσο, στρέφοντας την προσοχή μας στα διαθέσιμα προγράμματα που προσφέρονται στην Κύπρο, τα οποία αποσκοπούν στην αντιμετώπιση του εργασιακού εκφοβισμού, φαίνεται να είναι περιορισμένα, και να έχουν κυρίως τον χαρακτήρα σύντομων εκπαιδευτικών ενημερώσεων. Αν και αρκετά από τα προγράμματα σημειώνουν θετικά αποτελέσματα στη μείωση της εκδήλωσης του εκφοβισμού, φαίνεται πως είναι απαραίτητος ο σχεδιασμός και η εφαρμογή αντίστοιχων προγραμμάτων που θα δίνουν έμφαση στην ανάπτυξη δεξιοτήτων και ενδυνάμωσης των θυμάτων, όσο και στην αντιμετώπιση των πολλαπλών αρνητικών συνεπειών που φέρει ο εκφοβισμός στη γενικότερη λειτουργία τους (Berthelsen, Skogstad, Lau & Einarsen, 2011).
*Σχολική Ψυχολόγος
Κέντρο Κλινικής Ψυχολογίας και Μελετών Ψυχικής Υγείας
Διδακτορική Φοιτήτρια Κλινικής Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο Κύπρου
