ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ*
Μεγάλο «παραλήρημα» έχει ξεσπάσει τα τελευταία 24ωρα σχετικά με την κατάργηση ή μη της διδασκαλίας των Αρχαίων Ελληνικών από το πρωτότυπο στο Γυμνάσιο, στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Ο εκπαιδευτικός και ακαδημαϊκός κόσμος έχει χωριστεί σε δύο στρατόπεδα.
Θα επιθυμούσα να θέσω καθαρά παιδαγωγικά και γλωσσολογικά κριτήρια ως προς το προαναφερθέν ζήτημα χωρίς ανυπόστατες γενικολογίες, αοριστολογίες και αντι-επιστημονικά επιχειρήματα.
Ποιότητα ή ποσότητα;
Είναι αμφίβολο το κατά πόσο θα μπορέσει η αύξηση των ωρών διδασκαλίας των Νέων Ελληνικών – και η παράλληλη μείωση των ωρών στα Αρχαία Ελληνικά – θα επιλύσει τις όποιες αδυναμίες των μαθητών στο μάθημα των νέων. Αυτό που επιζητείται, πρώτιστα, είναι η ποιότητα, η οποία ελλείπει όσον αφορά στην υφιστάμενη διδασκαλία του γλωσσικού μαθήματος, τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Κύπρο.
Μπορεί η γνώση της αρχαίας ελληνικής γλώσσας να βελτιώσει τις επιδόσεις στο μάθημα των Νέων Ελληνικών;
Αν και η νέα ελληνική αποτελεί μετεξέλιξη της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, εντούτοις πρόκειται για δύο διαφορετικά γλωσσικά συστήματα. Υπάρχουν σημαντικές διαφορές στη φωνητική/φωνολογία, στη μορφολογία, στη σύνταξη και στη σημασιολογία. Ένας μη φυσικός ομιλητής της νέας ελληνικής εύλογα θα μπορούσε να χαρακτηρίσει την αρχαία και τη νέα ως «δύο γλώσσες με κοινό αλφάβητο». Ωστόσο, η γνώση της αρχαίας ελληνικής μπορεί να βοηθήσει σημαντικά στην ορθή χρήση της ιστορικής ορθογραφίας.
Αρχαία γραμματεία και μετάφραση
Κάποιοι θα απαντούσαν ότι η διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών από το πρωτότυπο βοηθά στη μεταλαμπάδευση αξιών και ιδανικών των προγόνων μας και μας συνδέουν με το ένδοξο παρελθόν μας. Επίσης, θα υποστήριζαν ότι οι μαθητές θα είναι σε θέση να διαβάζουν και να κατανοούν αρχαίες επιγραφές. Πόσο ισχυρό είναι το παραπάνω επιχείρημα; Καθόλου. Η άλλη πλευρά θα μπορούσε να επισημάνει – ορθά – ότι η μεταβίβαση των προγονικών αξιών είναι δυνατό να επιτευχθεί και με τη νεοελληνική μετάφραση, διότι μιλάμε για αξίες που διαδίδονται μέσω της γλώσσας και όχι για τη γλώσσα καθεαυτή.
Η αξία των Αρχαίων Ελληνικών ως σύστημα με γλωσσικές συμβάσεις
Ωστόσο, θα απομόνωνα το αξιακό πλαίσιο της αρχαίας ελληνικής – το οποίο είναι αδιαμφισβήτητο – και θα παρέθετα καθαρά γλωσσολογικά και παιδαγωγικά κριτήρια για τη σημαντικότητά της.
Παρά το γεγονός ότι πρόκειται για μία γλώσσα που δεν μιλιέται σήμερα, εντούτοις δεν παύει να είναι μία γλώσσα που διέπεται από τους δικούς της κανόνες και τις δικές της συμβάσεις. Το να μάθει κανείς μία γλώσσα μόνο θετικό μπορεί να αποβεί. Πρώτιστα, η σκέψη ωθείται σε μια διαρκή εγρήγορση και μέσα από τις κατάλληλες διεργασίες αναπτύσσονταιμεταγνωστικές δεξιότητες και έτσι ο μαθητής δεν μαθαίνει απλά κάτι αλλά αντιλαμβάνεται και τον τρόπο που το μαθαίνει. Μέσα από τη γλωσσική γνώση εξασκείται παράλληλα η μνήμη.
Η μεταφραστική δεξιότητα κρίνεται επίσης σημαντική. Ο μαθητής θα κριθεί να αξιολογήσει κατάλληλα το σημασιολογικό και πραγματολογικό πλαίσιο των λέξεων για να μπορέσει να τις αντικαταστήσει. Θα πρέπει, ταυτόχρονα, να φτιάξει ορθές μορφολογικές και συντακτικές δομές που να μην αλλοιώνουν το νόημα.
Επιπρόσθετα, υπάρχουν παρόμοια γλωσσικά φαινόμενα ανάμεσα στην αρχαία ελληνική γλώσσα και σε πολλές άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες. Για παράδειγμα η γνωριμία και εξοικείωση του μαθητή με το απαρέμφατο της αρχαίας συνεισφέρει στην ευκολότερη κατανόηση του τύπου αυτού στις λατινογενείς γλώσσες (γαλλικά, ιταλικά, ισπανικά κ.α.). Άλλο παράδειγμα είναι αυτό της δοτικής που υπάρχει τόσο στην αρχαία ελληνική όσο και στη γερμανική γλώσσα.
Όλες αυτές οι δεξιότητες μπορούν να αναπτυχθούν με την εκμάθηση της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, μιας παλαιάς μορφής της νέας ελληνικής.
Γλωσσική εξέλιξη
Θα ήταν προτιμότερο οι μαθητές να έρχονται σε επαφή με κείμενα από όλες τις σημαντικές περιόδους της ελληνικής γλώσσας – και όχι μόνο της αρχαίας (π.χ. βυζαντινή κ.α.) για να μπορέσουν να γνωρίσουν τις αλλαγές που έχει υποστεί η γλώσσα στο πέρασμα των αιώνων και ότι πρόκειται για ένα εξελίξιμο – και όχι στάσιμο – σύστημα. Έτσι, θα αλλάξει η θεώρησή τους για το τι εστί γλώσσα και θα καταστούν πιο δεκτικοί σε γλωσσικές αλλαγές.
Συνοψίζοντας, η κατάργηση των Αρχαίων Ελληνικών του πρωτοτύπου από το Γυμνάσιο δεν αποτελεί πανάκεια για την αντιμετώπιση των προβλημάτων των μαθητών τόσο στα Αρχαία όσο και στα Νέα Ελληνικά. Μπορεί η διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών να μην συνεισφέρει τόσο στη βελτίωση των δυνατοτήτων στα Νέα Ελληνικά και μπορεί οι μαθητές να διευκολυνθούν με τη νεοελληνική μετάφραση, όμως, δεν πρέπει να παραγκωνίζεται η γλωσσική αξία του μαθήματος των Αρχαίων Ελληνικών. Η μελέτη, επίσης, της διαδρομής της γλώσσας και η έρευνα γύρω από την εξέλιξή της αποτελεί μία δημιουργική διεργασία που θα κέντριζε το ενδιαφέρον των μαθητών.
Εκείνο που πρέπει να προσεχθεί είναι η πολυπλοκότητα των διδασκόμενων γλωσσικών φαινομένων και τα πολυσύνθετα κείμενα τα οποία οδηγούν στην ακατανοησία και εν τέλει στην ανία και στην αρνητική αποτίμηση του μαθήματος. Αρχικά, η διδασκαλία οφείλει να είναι απλή και κατανοητή, το περιεχόμενο να είναι ευφάνταστο και απολαυστικό, οι μέθοδοι διδασκαλίας καθαρά μαθητοκεντρικές και η τεχνολογία να αξιοποιηθεί στο έπακρο. Η διδασκαλία της «κουραστικής» γραμματικής θα πρέπει να γίνει με μέτρο και όχι κατ’ επανάληψη με τον γνωστό τρόπο.
Η απλούστερη και μη συμβατή λύση θα ήταν η αποκοπή των αρχαίων ελληνικών από το εκπαιδευτικό σύστημα ως αποδιοπομπαίος τράγος, μα πράγματι, όταν κάποιος είναι άρρωστος, τον θανατώνουμε;
*Υποψήφιος Διδάκτωρ Επιστημών Αγωγής/Γλωσσολογίας
georgiou.georgos@ucy.ac.cy
