Κατ΄οίκον Εκπαίδευση

ΤΗΣ ΕLENA CORDERO KAI ΤΟΥ PETER BIRCH*

«…έχουμε συνειδητοποιήσει ότι για τους περισσότερους ανθρώπους το δικαίωμα μάθησης περιορίζεται από την υποχρέωση φοίτησης στο σχολείο» IvanIllich [i].

Εάν είστε νεαρός Ευρωπαίος ενήλικας, έχετε πιθανώς ξοδέψει ένα μεγάλο μέρος του χρόνου σας σε κάποιο σχολείο, και αν είστε πολύ μικρός, θα περάσετε πιθανότατα ακόμη περισσότερο χρόνο στο σχολείο. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σχεδόν όλα τα παιδιά από την ηλικία των 4 συμμετέχουν τώρα σε κάποιο είδος προσχολικής εκπαίδευσης και φροντίδας, πολύ κοντά στο στόχο του 95% για την Εκπαίδευση και Κατάρτιση 2020. Το Δίκτυο Ευρυδίκη αναφέρει μάλιστα, ότι πολλές ευρωπαϊκές χώρες έχουν επεκτείνει τον αριθμό των ετών της υποχρεωτικής εκπαίδευσης από το 1980.

Ωστόσο, ενώ οι εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις στην Ευρώπη ωθούν προς επεκταμένη εκπαίδευση, μερικοί άνθρωποι επιλέγουν συνειδητά να μορφώσουν τα παιδιά τους στο σπίτι. Τέτοιες περιπτώσεις υπήρξαν οι γονείς της Βιρτζίνια Γουλφ, Αγκάθα Κρίστι, Τόμας Έντισον, και Πιέρ Κιουρί, μεταξύ πολλών παγκοσμίου φήμης προσωπικοτήτων, που μαρτυρούν ότι η μάθηση στο σπίτι μπορεί να είναι εξίσουευεργετική με τη μάθηση στο σχολείο.  Πρόσφατες έρευνες, κυρίως από τις ΗΠΑ, δείχνουν επίσης ότι τα παιδιά που εκπαιδεύονται σήμερα στο σπίτι, αποδίδουν το ίδιο καλά, αν όχι καλύτερα από τα παιδιά που φοιτούν στο σχολείο. 

Παρά το γεγονός ότι σε πολλές χώρες δεν συλλέγονται συστηματικά αξιόπιστα στοιχεία, υπάρχουν ενδείξεις ότι το φαινόμενο της κατ’ οίκον εκπαίδευσης ή εκπαίδευσης στο σπίτι αυξάνεται. Στις ΗΠΑ, εκτιμάται ότι περίπου 1,8 εκατομμύρια παιδιά - 3% του πληθυσμού σχολικής ηλικίας –εκπαιδεύτηκαν στο σπίτι κατά το 2012, σε σύγκριση με μόλις πάνω από 1 εκατομμύριο το 2003. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, υπήρξε μια αύξηση της τάξης του 65% - περισσότερα από 10 000 νέαπεριστατικά - τα τελευταία 6 χρόνια. Πέραν όμως από τους αριθμούς, τι γνωρίζουμε για την εκπαίδευση στο σπίτι;

Καταρχάς, υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί λόγοι για τους οποίους οι γονείς μπορούν να κάνουν αυτή την επιλογή. Κάποιοι επιλέγουν την κατ΄οίκον εκπαίδευση επειδή πιστεύουν ότι στα σχολεία υπονομεύεται η δημιουργικότητα και η ελευθερία των παιδιών τους, ενώ άλλοι θεωρούν ότι τα σχολεία δεν είναι αρκετάαυστηρά, ειδικά στο θέμα θρησκείας. Μερικοί γονείς ανησυχούν για εκφοβισμό στα σχολεία, ενώ άλλοι θεωρούν ότι τα σχολεία αναστέλλουν τη γνήσια, αυθόρμητη και βαθιά μάθηση. Άλλοι πάλι, όπως π.χ. οι μετακινούμενες κοινότητες, μπορεί απλά να πιστεύουν ότι η εκπαίδευση στο σχολείο δεν ταιριάζει στον τρόπο ζωής τους. Πολλοί θερμοί υποστηρικτές της εκπαίδευσης στο σπίτι ανησυχούνγια την κοσμική τάση της δημόσιας εκπαίδευσης, ενώ γνωστοί ακτιβιστές, όπως ο John Holt ii] [και ο ακόμα πιο ριζοσπαστικός IvanIlich, βλέπουν την εκπαίδευση στο σπίτι ως τη μόνη βιώσιμη λύση για μια πιο φυσική, ανεξάρτητη και ολοκληρωμένη εμπειρία μάθησης. 

Οι πολιτικές και η νομοθεσία για την εκπαίδευση στο σπίτι ποικίλλουν σε μεγάλο βαθμό ανάμεσα στα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σε ορισμένες χώρες, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, οι γονείς έχουν σαφές δικαίωμα για κατ’οίκον εκπαίδευση, ενώ σε άλλες, όπως η Γερμανία, κάτι τέτοιο είναι παράνομο. Όπως στην περίπτωση “Konrad και άλλοι κατά της Γερμανίας”στο ΕυρωπαϊκόΔικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, όπου νομοθεσία στον τομέα αυτό αποκαλύπτει μια ένταση μεταξύ των προσωπικών ελευθεριών και του κοινού καλού. Η υπόθεση αφορά την απαίτηση από φονταμενταλιστές χριστιανούς να κρατήσουν τα παιδιά τους μακριά από ιδιωτικά ή δημόσια σχολεία για θρησκευτικούς λόγους. Ωστόσο, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων υιοθέτησε την άποψη ότι οι γονείς δεν έχουν το αποκλειστικό δικαίωμα εκπαίδευσης, ότι είναι προς το συμφέρον των παιδιών να εκτεθούν σε αντιφάσεις και πλουραλιστικές απόψεις, και ότι το κράτος έχει γενικό συμφέρον αποφεύγοντας την «εμφάνιση παράλληλων κοινωνιών που βασίζονται σε διαφορετικές φιλοσοφικές πεποιθήσεις».

Στην αντίπερα όχθη, εκείνοι που αντιτίθενται στην εκπαίδευση στο σπίτι, υποστηρίζουν ότι η ποιότητα και το είδος της εκπαίδευσης εξαρτάται από τις απόψεις και τις ικανότητες των γονέων, ότι τοκοινωνικο-οικονομικό υπόβαθρο της οικογένειας έχειεπίσης σημαντική επίδραση, και ότι το βάρος της εκπαίδευσης των παιδιών πέφτει συνήθως στις γυναίκες, δημιουργώντας μια παγίδα ανισότητας των δύο φύλων.

Που καταλήγουμε;

Η σύντομη απάντηση είναι ότι πρέπει να γνωρίζουμε πολύ περισσότερα. Hσυζήτηση για την εκπαίδευση στο σπίτι είναι μεν αρκετά ιδεολογική, από την άλλη όμως, γνωρίζουμε πολύ λίγα για τις επιπτώσεις της. Υπάρχει μια σοβαρή έλλειψη δεδομένων για ένα μη αμελητέο ποσοστό παιδιών που εκπαιδεύονται στο σπίτι και αυτό δεν βοηθά στην κατανόηση της λειτουργίας αυτού του τρόπου μάθησης, εάν δηλαδή προσφέρει οφέλη, ή αποτελεί απειλή για την κοινωνία.

Η εκπαίδευση στο σπίτι, θα μπορούσε δυνητικά να λειτουργήσειως μοντέλο για μια σειρά από πρακτικές καταστάσεις που τα σχολεία δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν. Σκεφτείτε για παράδειγμα τα παιδιά που δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση σε σχολεία και δεν μπορούν να εγγυηθούν τη  συνεχή προσέλευσή τους λόγω προβλημάτων υγείας, ή απόστασης, ή επαγγελματικής κινητικότηταςτων γονέων. Επιπλέον, εξετάζοντας τις πιθανές επιπτώσεις της αστικοποίησης των κοινωνιών μας, με πάνω από το 80% του πληθυσμού να ζει στις πόλεις, ενδεχομένως να υπάρχει μια αυξητική οικονομική πίεση για το πρότυπο σχολείο ιδιαίτερα σε απομακρυσμένες αγροτικές περιοχές. Συνεπώς,η καλύτερη κατανόηση της εκπαίδευσης στο σπίτι θα μπορούσε να βοηθήσει στην ανάπτυξη μιας καλής συστημικής εναλλακτικής λύσης.

Τα τρομοκρατικά περιστατικά των τελευταίων χρόνων στην Ευρώπη, έχουν ωθήσει την ένταση μεταξύ ατομικής ελευθερίας και κοινωνικής ευθύνης σε ακραίες θέσεις. Σε αυτό το κλίμα, ορισμένοι φορείς λήψης αποφάσεων μπορεί να αισθάνονται ότι ο περιορισμός της εκπαίδευσης στο σπίτι θα μπορούσε να συμβάλει στη δημιουργία πιο συνεκτικών κοινωνιών. Ωστόσο, σε μια εποχή πολιτικής βάσει αποδεικτικών στοιχείων, μια εναλλακτική προσέγγιση θα ήταν να εξετάσουμε  περισσότεροτόσο την εμπειρία της εκπαίδευσης στο σπίτι, όσο και στο σχολείο.

*Ευρωπαϊκή Μονάδα ΕΥΡΥΔΙΚΗ

Μετάφραση στα Ελληνικά:  Κυπριακή Μονάδα ΕΥΡΥΔΙΚΗ