ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Κ. ΠΕΡΣΙΑΝΗ*
Το συναίσθημα που θέλει να αποτυπώσει το άρθρο αυτό το έχει εκφράσει πολύ εύστοχα πριν ένα περίπου μήνα με επιστολή του στον Φιλελεύθερο ο φίλος θωρακοχειρουργός Ανδρέας Δημητριάδης χρησιμοποιώντας ως τίτλο την περίφημη εικόνα του Ρωμαίου ποιητή Βιργίλιου(70-19π.Χ) στο επικό του ποίημα Αινειάδα( βιβλίο1,στ.462) Lacrimae Rerum (Δάκρυα για τα πράγματα). Χρησιμοποιώ τον ίδιο τίτλο για το άρθρο μου, γιατί πιστεύω πως μπορεί να εκφράσει αυτή την ώρα επιγραμματικά τη γενική θλίψη όλων των Ελληνοκυπρίων για το γεγονός της κατάρρευσης της Συνεργατικής Κρατικής Τράπεζας που ήλθε να προστεθεί στο κλείσιμο της Λαϊκής Τράπεζας πέντε ακριβώς χρόνια προηγουμένως.
Η θλίψη είναι δικαιολογημένη γιατί και οι δυο τράπεζες ήταν όχι μόνο στενά συνδεδεμένες με την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη του νησιού αλλά και ταυτισμένες με την ίδια την καθημερινή ζωή του λαού, αφού ήταν δημιούργημα του μόχθου, της τιμιότητας, της συνετής διαχείρισης και της προοδευτικότητας απλών ανθρώπων του λαού. Οι δυο τράπεζες αποτέλεσαν για εκατόν περίπου χρόνια την κινητήρια δύναμη για την καλύτερη λειτουργία του διευρυνόμενου σιγά σιγά εμπορίου και την ίδρυση των πρώτων βιομηχανικών μονάδων και τα εργαλεία για τη σταθερή και συστηματική πορεία προόδου της Κύπρου σε όλους τους τομείς. Μια πορεία που την ανέδειξε μέσα σε λίγα χρόνια από μια κατάσταση γενικής καθυστέρησης (από τους περιηγητές των πρώτων χρόνων της αγγλοκρατίας περιγραφόταν ότι θύμιζε την εποχή του Χριστού) σε μια εποχή προόδου και πολιτισμού. Την ίδια στιγμή οι τράπεζες αποτελούσαν μια επιτυχή προσπάθεια προσφοράς προστασίας στους αγρότες και εργάτες από το αρπακτικό κεφάλαιο που δρούσε τότε χωρίς κανένα σχεδόν περιορισμό.
Τα πρώτα βήματα και των δυο τραπεζών ήταν παρόμοια. Η πρώτη αρχή της Λαϊκής Τράπεζας ήταν το Λαϊκό Ταμιευτήριο Λεμεσού που ιδρύθηκε το 1901. Μεταξύ εκείνων που πρωτοστάτησαν στην ίδρυσή του ήταν και ο μετέπειτα Δήμαρχος Λεμεσού και πεσών στο Μπιζάνι εθελοντής στους Βαλκανικούς πολέμους το 1912 Χριστόδουλος Σώζος. Το 1924 το Ταμιευτήριο μετατράπηκε σε τράπεζα με το όνομα Λαϊκή Τράπεζα Λεμεσού Λτδ και το 1967 ονομάστηκε Λαϊκή Κυπριακή Τράπεζα και ίδρυσε παραρτήματα σ’ όλη την Κύπρο.
Στην περίπτωση της Συνεργατικής Τράπεζας τα πρώτα βήματα έγιναν το 1904 με την ίδρυση συνεργατικών εταιρειών στην Πέγεια, τη Χλώρακα, την Κισσόνεργα και τη Μεσόγη, που είχαν όμως σύντομη ζωή. Ακολούθησε το Λευκόνοικο που ίδρυσε το 1909 τη χωρική τράπεζα Λευκονοίκου και ύστερα τα συνεργατικά πιστωτικά ιδρύματα σε πολλές κωμοπόλεις. Το 1925 ιδρύθηκε η Γεωργική Τράπεζα και το 1937 η Συνεργατική Κεντρική Τράπεζα. Μερικά χρόνια αργότερα λειτουργούσαν σ’όλη την Κύπρο πάνω από 300 συνεργατικά πιστωτικά ιδρύματα.
Τρεις πτυχές της κρίσης πονούν περισσότερο σχετικά με το κλείσιμο των δυο τραπεζών. Η πρώτη είναι η σκέψη ότι και στις δυο περιπτώσεις προδόθηκαν οι ελπίδες, τα όνειρα και οι προσωπικές θυσίες των πρώτων ιδρυτών, των ανθρώπων που πίστεψαν σ’ αυτό το αναπτυξιακό έργο και εργάστηκαν με αφοσίωση για να το δουν να μεγαλώνει και να φέρει καρπούς. Η πιο μεγάλη ικανοποίησή τους ήταν να βλέπουν τα ιδρύματα αυτά να μεγαλώνουν και να αγκαλιάζονται από διαρκώς και περισσότερα μέλη. Είμαι βέβαιος ότι τα μέλη όλων των εργατικών και αγροτικών οικογενειών του νησιού έχουν όλα κάτι καλό να πουν γι’ αυτή τη μεγάλη προσφορά.
Η δεύτερη πτυχή είναι το πολύ οδυνηρό συναίσθημα που προκαλείται από τη συνειδητοποίηση της μεγάλης ειρωνείας που συνθέτουν ο σκοπός της ίδρυσης και ο τρόπος και τα αίτια της κατάρρευσης των δυο τραπεζών. Από τη μελέτη των πηγών φαίνεται ότι και οι δυο τράπεζες τόνιζαν ότι ιδρύθηκαν για να ενθαρρύνουν την αποταμίευση. Στα πρώτα καταστήματα της Λαϊκής στη Λεμεσό δέχονταν καταθέσεις ένα σελίνι και πάνω. Τελικά έκλεισαν γιατί έκαναν αλόγιστες και παράνομες παραχωρήσεις σε συγγενείς και φίλους που τις οδήγησαν σε χρεωκοπία. Η Λαϊκή έκλεισε γιατί είχε χρέος 9.2 δις.ευρώ και η Συνεργατική 7 ή 10 δις. Από σύμβολα αποταμίευσης έγιναν σύμβολα διεφθαρμένης διαχείρισης και οικονομικής και κοινωνικής καταστροφής του τόπου.
Η τρίτη πολύ ενοχλητική πτυχή είναι η σκέψη ότι δυο μεγάλες επιχειρήσεις με χιλιάδες μετόχους και πελάτες συμπεριφέρθηκαν όπως ακριβώς πολλές οικογενειακές επιχειρήσεις στην Κύπρο. Ο πατέρας (η πρώτη γενιά) ιδρύει την επιχείρηση. Ο γιος (η δεύτερη γενιά) την επεκτείνει. Και ο εγγονός (η τρίτη γενιά) την οδηγεί σε χρεωκοπία. Ντροπής πράγματα.
*Πρώην Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίου Κύπρου
