ΤOΥ ΣΤΑΥΡΟΥ Σ. ΦΩΤΙΟΥ*
Η ύπαρξη ευνομούμενης πολιτείας προϋποθέτει, μεταξύ άλλων, κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο. Οι θεσμοί ενός κράτους φανερώνουν την πολιτική του στοχοθεσία, τη δημοκρατική του ευαισθησία. Η κρατική θέσμιση δείχνει τη βούληση ή όχι της πλειοψηφίας των πολιτών να οριοθετήσει επιτυχώς κανόνες αρμονικής συνύπαρξης. Έτσι, ως συνεισφορά στη βελτίωση των θεσμών στον τόπο μας, καταθέτω για ευρύτερο προβληματισμό τα ακόλουθα:
1. Η θητεία στην προεδρία της Δημοκρατίας περιορίζεται σε μία μόνο πενταετία. Για το μέγεθος της Κύπρου είναι αρκετός χρόνος για σύλληψη, προγραμματισμό και έναρξη οποιουδήποτε έργου. Συνάμα, το διάστημα αυτό είναι αρκετό για να προσφέρει κάποιος ό,τι καλύτερο μπορεί, μακράν οποιασδήποτε σκοπιμότητας για επανεκλογή. Αρκετές φορές η επιθυμία δεύτερης θητείας αποτρέπει τη λήψη αναγκαίων αποφάσεων κατά την πρώτη, εν όψει συμμαχιών για επανεκλογή. Στη δεύτερη θητεία, αν κάποιος θελήσει να προβεί σε ριζοσπαστικές τομές, τούτο καθίσταται ιδιαιτέρως δύσκολο γιατί ήδη ο βραχίονάς του έχει φθαρεί, αν όχι διαφθαρεί. Αναγκαία είναι, επίσης, η σαφής περιπτωσιολογία για το πότε εκπίπτει από το αξίωμά του ο πρόεδρος της Δημοκρατίας.
2. Η θητεία σε υπουργικό αξίωμα περιορίζεται σε δύο θητείες και σε βουλευτικό σε τρεις. Το φαινόμενο των επαγγελματιών πολιτευτών πρέπει να εκλείψει. Αφενός ενέχει τον κίνδυνο της διαπλοκής και της διαφθοράς, αφετέρου δεν επιτρέπει την ανανέωση προσώπων και ιδεών.
3. Τα κόμματα χρηματοδοτούνται από το κράτος ανάλογα με την εκλογική τους δύναμη στη βουλή και δημοσιοποιούν κάθε χρόνο το πώς δαπάνησαν τη χορηγία τους. Απαγορεύεται οποιαδήποτε λήψη χρηματικού ποσού από οποιονδήποτε άλλο για οποιοδήποτε λόγο.
4. Ανεξάρτητοι κρατικοί αξιωματούχοι διορίζονται πρόσωπα επιτυχημένα στα σχετικά αντικείμενα και τα οποία δεν διετέλεσαν πολιτειακοί ή κομματικοί αξιωματούχοι. Το φαινόμενο που κομματικοί ή πολιτειακοί αξιωματούχοι διορίζονται στις θέσεις αυτές αντιφάσκει με την ιδιότητα του ανεξάρτητου.
5. Τα Διοικητικά Συμβούλια των Ημικρατικών Οργανισμών διορίζονται δυόμισυ χρόνια μετά την εκλογή του προέδρου της Δημοκρατίας. Η θητεία τους είναι πενταετής. Έτσι κάθε πρόεδρος θα γνωρίζει ότι αυτοί που θα διορίσει θα παραμένουν στις θέσεις τους για δύομισυ χρόνια μετά την εκπνοή της θητείας του, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Η άποψη ότι πρέπει να διορίζονται και να φεύγουν με τη λήξη της προεδρικής θητείας, γιατί οφείλουν να υιοθετούν απόλυτα την κυβερνητική πολιτική, συγκρούεται με την ιδιότητα του ημικρατικού και δημιουργεί δυνατότητα ασφυκτικού ελέγχου του ευρύτερου κράτους. Τουλάχιστον τρεις τεχνοκράτες στο συναφές γνωστικό αντικείμενο, εγνωσμένου κύρους, διορίζονται σε κάθε Διοικητικό Συμβούλιο. Είναι λάθος να παίρνονται αποφάσεις καίριες για τον τόπο από ανθρώπους χωρίς επαρκή γνώση και πληροφόρηση εκ των έσω. Τα ίδια ισχύουν για τον πρόεδρο και τα μέλη της Επιτροπής Δημόσιας Υπηρεσίας και την Επιτροπή Εκπαιδευτικής Υπηρεσίας, των οποίων η θητεία γίνεται πενταετής.
6. Τα πρόσωπα που αναλαμβάνουν να υπηρετήσουν τους πιο πάνω θεσμούς, με την αποδοχή του διορισμού τους υποβάλλουν δημοσίως αναλυτική δήλωση πόθεν έσχες για τους ίδιους, τον ή τη σύζυγο και τα τέκνα τους. Η δήλωση, η οποία καθορίζεται με βάση σύγχρονες προδιαγραφές, επαναλαμβάνεται και δημοσιεύεται κάθε χρόνο. Η μη υποβολή της δήλωσης αυτής επιφέρει την έκπτωση από το αξίωμα. Το ίδιο ισχύει και για τη φορολογική δήλωση. Η επίκληση των προσωπικών δεδομένων για τα πιο πάνω δεν μπορεί να ισχύει για όσους θέλουν να είναι και να ονομάζονται δημόσια πρόσωπα.
7. Κανένας δημόσιος λειτουργός δεν επιτρέπεται μετά την αφυπηρέτησή του να ασκήσει επάγγελμα ίδιο με αυτό που ασκούσε στην υπηρεσία του πριν περάσουν πέντε χρόνια. Έτσι αποφεύγεται οποιαδήποτε εξαργύρωση υπηρεσιών που προσφέρθησαν.
Η χρηστή διοίκηση προϋποθέτει, ανάμεσα σε άλλα, τη διαφάνεια και το νενομισμένο έλεγχο. Οι θεσμοί οφείλουν να υπηρετούν την πολιτεία και τους πολίτες, άλλως εκπίπτουν του σκοπού τους. Τα πρόσωπα που αναλαμβάνουν να εκφράσουν τους θεσμούς πρέπει να προστατευθούν, για να προστατεύσουν με τη σειρά τους την εύρυθμη λειτουργία του κράτους. Είναι αληθές ότι κανένας θεσμός δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς την προσωπική αξιοσύνη του υπηρετούντος αυτόν. Εξίσου αληθές είναι ότι ένας λειτουργός δεν μπορεί να αποδόσει τα μέγιστα χωρίς τη θεσμική του υποστήριξη.
*Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίου Κύπρου.
