ΤΗΣ ΛΟΥΚΙΑΣ ΑΧΙΛΛΕΩΣ ΚΟΣΜΑ*
Ο αναλφαβητισμός σύμφωνα με το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας και Αξιολόγησης (υπάγεται στο ΥΠΠ), χωρίζεται σε οργανικό και λειτουργικό. Ο οργανικός αναλφαβητισμός αναφέρεται σε άτομα που δεν φοίτησαν ποτέ σε σχολείο και κατά συνέπεια έχουν παντελή άγνοια ανάγνωσης, γραφής και αριθμητικής. Ο λειτουργικός αναλφαβητισμός είναι ένα πρόβλημα των σύγχρονων κοινωνιών και αναφέρεται στην έλλειψη της ικανότητας να χρησιμοποιεί το άτομο τις γνώσεις που του παρέχει το σχολείο έτσι ώστε να ενταχθεί ομαλά και να λειτουργήσει αποτελεσματικά στο κοινωνικό σύνολο στο οποίο ανήκει.
Σύμφωνα με το Περί Αγωγής και Εκπαίδευσης Παιδιών με Ειδικές Ανάγκες Νόμο του 1999 [Αρ. 113(Ι) του 1999], «παιδί με ειδικές ανάγκες» σημαίνει παιδί που έχει μαθησιακή ή ειδική μαθησιακή, λειτουργική ή προσαρμοστική δυσκολία, που οφείλεται σε σωματικές (συμπεριλαμβανομέν των αισθητηριακών), διανοητικές ή άλλες γνωστικές ή ψυχικές ανεπάρκειες και που παρίσταται ανάγκη να του παρασχεθεί ειδική αγωγή και εκπαίδευση. Παιδί έχει μαθησιακή, ειδική μαθησιακή, λειτουργική ή προσαρμοστική δυσκολία, αν-
(i) έχει σημαντικά μεγαλύτερη δυσκολία μάθησης ή προσαρμογής σε σύγκριση με την πλειονότητα των παιδιπων της ηλικίας του ή
(ii) έχει ανικανότητα που του αποκλείει τη δυνατότητα ή το παρεμποδίζει να χρησιμοποιεί τις εκπαιδευτικές διευκολύνσεις του είδους που γενικά διαθέτουν τα σχολεία για παιδιά της ηλικίας του.
Με βάση τους πιο πάνω ορισμούς «λειτουργικός αναλφαβητισμός» και «παιδί με ειδικές ανάγκες» διερωτώμαι αν υφίσταται κοινή αντίληψη μεταξύ της Διεύθυνσης Δημοτικής Εκπαίδευσης, των διευθυντικών ομάδων των δημοτικών σχολείων, των δασκάλων, των ειδικών δασκάλων και της Υπηρεσίας Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας για τις περιπτώσεις των παιδιών που εντάσσονται στο πρόγραμμα των λειτουργικών αναλφάβητων και για αυτες που παραπέμπονται στην ΥΕΨ και στις ΕΕΕΑΕ για έγκριση τους στο πρόγραμμα της ειδικής εκπαίδευσης. Είναι ξεκάθαρα τα κριτήρια που διαχωρίζουν τα λειτουργικά αναλφάβητα παιδιά από τα παιδιά με ειδικές ανάγκες; Είναι ξεκάθαροι οι γνωστικοί - συναισθηματικοί στόχοι και οι δραστηριότητες που πρέπει να εφαρμόζονται στην κάθε περίπτωση;
Σύμφωνα με το Άρθρο 9 του Περί Αγωγής και Εκπαίδευσης Παιδιών με Ειδικές Ανάγκες (Τροποποιητικού) Νόμο του 2014 «Η αξιολόγηση των αναγκών του κάθε παιδιού διενεργείται από την Επαρχιακή Επιτροπή και βασίζεται σε αξιολόγηση παιδιού από πρωτοβάθμια πολυθεματική ομάδα, που μπορεί να περιλαμβάνει εγγεγραμμένο ψυχολόγο, ειδικό εκπαιδευτικό, ιατρό, λογοπαθολόγο και οποιοδήποτε ειδικό απαιτεί η περίπτωση… Νοείται ότι στις περιπτώσεις παιδιών με σοβαρή μαθησιακή ή ειδική μαθησιακή δυσκολία, στην πρωτοβάθμια πολυθεματική ομάδα μετέχει τουλάχιστον εκπαιδευτικός ψυχολόγος».
Ως γνωστό, είναι χρονοβόρες οι διαδικασίες που παρατηρούνται στο εκπαιδευτικό μας σύστημα για τον εντοπισμό, την αξιολόγηση και για την αντιμετώπιση ενός παιδιού με σοβαρές μαθησιακές δυσκολίες. Κατά συνέπεια, δημιουργούνται σοβαρά δευτερεύοντα προβλήματα στα παιδιά (όπως σοβαρά συναισθηματικά προβλήματα και παραβατικότητα) αλλά και ευρύτερα στη σχολική μονάδα,.
Η πρώιμη παρέμβαση συντείνει ώστε να αντιμετωπισθούν νωρίς οι επιμέρους μαθησιακές ανάγκες των μαθητών. Σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες γίνεται υποχρεωτικά προληπτικός ανιχνευτικός έλεγχος σχολικής ετοιμότητας σε όλα τα παιδιά. Εάν εφαρμοστεί και στην Κύπρο ένα αξιόπιστο τεστ που να ελέγχει τη λεκτική και πρακτική ικανότητα με επιμέρους κλίμακες και την υπερκινητικότητα / διάσπαση προσοχής, τότε θα εντοπίζαμε και θα αντιμετωπίζαμε αναλόγως τα παιδιά με προδιάθεση σε χαμηλές σχολικές επιδόσεις. Σίγουρα θα μειωνόταν το ποσοστό των αναλφάβητων και της σχολικής αποτυχίας. Σύμφωνα με την έκθεση της ομάδας Ειδικών Υψηλού Επιπέδου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τον Γραμματισμό που πραγματοποιήθηκε στην Κύπρο τον Σεπτέμβριο 2012, σχεδόν καθένας από εκείνους που δυσκολεύονται με τη γραφή και την ανάγνωση είναι σε θέση να αναπτύξει επαρκείς δεξιότητες γραμματισμού, εφόσον του παρασχεθεί η κατάλληλη υποστήριξη. Μόνο άτομα με τις πιο σοβαρές γνωστικές δυσκολίες είναι ανίκανα να αναπτύξουν λειτουργικό γραμματισμό.
Θέτω τα πιο κάτω ερωτήματα για προβληματισμό: Ποιες δυσκολίες αντιμετωπίζουν οι Επαρχιακές Επιτροπές Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης και η Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας στην έγκαιρη αξιολόγηση των περιπτώσεων παιδιών με σοβαρά προβλήματα μάθησης και συμπεριφοράς; Ο ρόλος των εκπαιδευτικών ψυχολόγων τελειώνει με την ετοιμασία των αξιολογήσεων ή έχουν στη διάθεση τους τα απαραίτητα εργαλεία και μέσα να παρακολουθούν τις περιπτώσεις των παιδιών με σοβαρές δυσκολίες και να στηρίζουν εκπαιδευτικούς και γονείς; Οι εκπαιδευτικοί ψυχολόγοι ενημερώνουν τα σχολεία για τα αποτελέσματα των ψυχομετρικών εξετάσεων ούτως ώστε να ετοιμάζονται ανάλογα προγράμματα εκπαίδευσης από τους δασκάλους και τους ειδικούς δασκάλους, μέσω των οποίων οι γονείς και νόμιμοι κηδεμόνες δίνουν την έγκριση τους για την εξέταση των παιδιών; Οι διευθυντικές ομάδες των σχολείων διαθέτουν τα μέσα να στηρίζουν ή και να διευκολύνουν τους εκπαιδευτικούς να ενεργούν σύμφωνα με το σχέδιο δράσης που επιβάλλεται να αναπτύσσει η σχολική μονάδα για τους λειτουργικά αναλφάβητους; Οι διευθυντικές ομάδες των σχολείων έχουν τις γνώσεις να στηρίζουν ή και να διευκολύνουν τους ειδικούς δασκάλους να εφαρμόζουν τα ατομικά /ομαδικά προγράμματα εκπαίδευσης που ετοιμάζουν για τα εγκεκριμένα παιδιά με ειδικές ανάγκες; Οι διευθυντικές ομάδες έχουν έγκαιρη και μεθοδευμένη στήριξη από το ΥΠΠ; Πόσα παιδιά πρέπει να έχει στο πρόγραμμα του ένας ειδικός δάσκαλος και ένας λογοπαθολόγος; Με ποιο συστηματικό τρόπο στηρίζονται οι γονείς των παιδιών;
Οι δεξιότητες γραμματισμού αγγίζουν πολλές πλευρές της κοινωνικής και οικονομικής μας λειτουργίας. Επιβάλλεται να τροχοδρομηθούν συγκεκριμένες δράσεις από μέρους της πολιτείας για τις διαστάσεις των προβλημάτων του αναλφαβητισμού και της ειδικής εκπαίδευσης! Το θέμα αφορά όλα τα στρώματα της εκπαίδευσης διότι οι καλογραμμένοι νόμοι και οι σωστές πολιτικές αποφάσεις δε βελτιώνουν τις συνθήκες στα σχολεία αν οι εκπαιδευτικοί δεν ερμηνεύουν σωστά ή και δεν εφαρμόζουν σωστά τις νομοθεσίες και τις πολιτικές αποφάσεις.
Πιστεύω ότι, το ΥΠΠ, οι εμπλεκόμενες αρμόδιες υπηρεσίες και επιτροπές μπορούν θα βοηθήσουν παιδιά, γονείς και εκπαιδευτικούς αν συνεργατικά εξετάσουν ενδελεχώς και στην πραγματική του υπόσταση το συγκεκριμένο θέμα. Με κοινή αντίληψη να αντιμετωπίζονται τουλάχιστον ΕΓΚΑΙΡΑ οι σοβαρές μαθησιακές δυσκολίες των παιδιών, τα συναισθηματικά προβλήματα και η παραβατική συμπεριφορά, είτε, αναπόφευκτα, θα κατηγοριοποιούνται στην «ειδική εκπαίδευση» ή στον «λειτουργικό αναλφαβητισμό».
*Δασκάλα Ειδικής Εκπαίδευσης
