ΤΗΣ ΙΦΙΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ*
Η σύγκρουση αποτελεί κομμάτι της καθημερινής ζωής και αποτέλεσμα των κοινωνικών σχέσεων. Ενώ δημιουργεί αρνητικούς συνειρμούς στο μυαλό των περισσότερων ανθρώπων, θεωρείται διαδικασία ανάπτυξης και μάθησης. Οι διαφωνίες και οι συγκρούσεις είναι φαινόμενα που παρατηρούνται αρκετά συχνά στους ανθρώπους και ιδιαίτερα στην παιδική ηλικία, στο σχολείο, στο σπίτι, στη γειτονιά, χώροι που αποτελούν εύφορο έδαφος για την ανάπτυξή τους, που δυστυχώς τις περισσότερες φορές εκδηλώνονται με βίαιη συμπεριφορά.
Έστω και αν οι συγκρούσεις δημιουργούν εντάσεις, φαίνεται πως μπορούν να είναι εποικοδομητικές αφού δημιουργούν συνθήκες όπου τα παιδιά καλούνται να διαχειριστούν τα συναισθήματά τους και να μπουν σε μια διαδικασία επικοινωνίας και διαπραγμάτευσης - δεξιότητες απαραίτητες για την επίλυση της σύγκρουσης. Πώς όμως ένα παιδί σχολικής, ακόμη και νηπιακής ηλικίας, μπορεί να επιτύχει το πιο πάνω, σε μια αναπτυξιακή φάση όπου ακόμη οι επικοινωνιακές του δεξιότητες δεν είναι πλήρως ανεπτυγμένες και τείνει να καθοδηγείται περισσότερο από τα συναίσθημά του; Φυσικά, μέσα από τη διαδικασία της εκπαίδευσης και της μάθησης.
Και ενώ οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί έχουν καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη δεξιοτήτων των παιδιών διαχείρισης της σύγκρουσης, συχνά και πολλές φορές μη συνειδητά, αποτρέπουν αυτή τη διαδικασία στην προσπάθειά τους να βοηθήσουν τα παιδιά. Φαίνεται πως τα ενήλικα πρόσωπα που είναι παρόντα σε μια κατάσταση διαφωνίας παιδιών, τείνουν οι ίδιοι να προσφέρουν στα παιδιά άμεσα τη λύση, όποια και να είναι αυτή, χωρίς να δίνουν την ευκαιρία μάθησης μέσα από αυτή τη διαδικασία. Σε τέτοιες περιπτώσεις καλούμαστε να λειτουργήσουμε προληπτικά, εκπαιδεύοντας τα παιδιά, αλλά και παρεμβατικά, προτρέποντάς τα μόνα τους να διαχειριστούν τη διαφωνία που έχουν μεταξύ τους, λαμβάνοντας θέση μόνο όταν η ένταση της σύγκρουσης το απαιτεί (Sukhodolsky et al., 2016).
Μέσα από σενάρια μπορούμε να δώσουμε παραδείγματα διαφωνίας στα παιδιά - προσαρμόζοντάς τα στην ηλικία τους - και να τα προτρέψουμε να εντοπίσουν μόνα τους τις λύσεις, οι οποίες προωθούν τη συζήτηση παρά τη διαχείριση της σύγκρουσης μέσα από το θυμό. Για παράδειγμα σε μια συζήτηση με το παιδί μπορούμε να πούμε: «Ερχόμενη να σε πάρω από το σχολείο, πέρασα από το πάρκο. Είδα ένα παιδάκι να κλέβει το παιχνίδι από το φίλο του και να μην του το δίνει πίσω. Εκείνη την ώρα ξεκίνησαν να μαλώνουν. Τι άλλο θα μπορούσαν να κάνουν; Τι θα έκανες εσύ στη θέση του; Τι αποτέλεσμα θα είχε αυτό; Τι άλλο θα μπορούσε να σε βοηθήσει;». Με αυτό τον τρόπο παρακινούμε το παιδί να ψάξει μόνο του για εναλλακτικές θεμιτές λύσεις και να εμπλουτίσει τις δεξιότητές του με αποτελεσματικούς τρόπους επίλυσης των διαφωνιών. Έπειτα, μπορούμε να παρουσιάσουμε στο παιδί άλλους χειρισμούς που ίσως να μην είχε σκεφτεί, και μαζί του να αξιολογήσουμε την αποτελεσματικότητά τους, π.χ. «Τι θα έλεγες αν προσπαθούσες να μιλήσεις με τον συμμαθητή σου και να του πεις πως νιώθεις πριν να τον καταγγείλεις στη δασκάλα; / να προσπαθήσετε να βρείτε μια λύση μαζί, για παράδειγμα για δέκα λεπτά να παίξει αυτός με το παιχνίδι και για άλλα δέκα λεπτά εσύ / να του πεις πως θα ήθελες να είστε φίλοι και να μην μαλώνετε» (Deutsch, Coleman & Marcus, 2006).
Πέρα από τα σενάρια, φαίνεται πως το παίξιμο ρόλων βοηθά ιδιαίτερα τα παιδιά στην εξάσκηση των πιο πάνω στρατηγικών, ώστε να νιώθουν περισσότερο έτοιμοι στην εφαρμογή τους, π.χ. «Θα παίξουμε ένα παιχνίδι όπου εγώ θα κάνω πως είμαι ο συμμαθητής σου ο Χ και σε σπρώχνω το διάλειμμα, όπως μου είπες πως έγινε σήμερα. Εσύ προσπάθησε να μου δείξεις όλους τους τρόπους που θα μπορούσες να αντιμετωπίσεις κάτι τέτοιο» (Ashdown & Bernard, 2011; Deutsch, Coleman & Marcus, 2006).
Ωστόσο, η επιβράβευση του παιδιού σε κάθε μικρή προσπάθεια εφαρμογής αυτών των δεξιοτήτων στο πλαίσιο του σπιτιού, μπορεί να συντελέσει σημαντικά στην ανάπτυξη και γενίκευσή τους και σε άλλα πλαίσια, π.χ. «Παρακολούθησα πως όταν θύμωσες με την αδελφή σου δεν της φώναξες και προσπάθησες να της μιλήσεις ήρεμα και να της πεις πως νιώθεις! Πολύ καλά!! Τι άλλο θα μπορούσες να κάνεις που θα σε βοηθούσε;»
Τέλος, εάν αποσκοπούμε στην ανάπτυξη δεξιοτήτων επίλυσης συγκρούσεων των παιδιών, καλούμαστε όλοι ως ενήλικα πρόσωπα να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί και να αποτελούμε μοντέλο συμπεριφοράς των παιδιών. Ας μην ξεχνάμε πως τα παιδιά παρατηρούν και υιοθετούν τις δικές μας καθημερινές τεχνικές διαχείρισης των διαφωνιών με άλλα άτομα, συνεπώς χρειάζεται να εφαρμόσουμε εμείς πρώτοι με τυπικότητα τις συμπεριφορές που επιθυμούμε τα παιδιά να αναπτύξουν! (Nelsen, 2018).
*Σχολική Ψυχολόγος
Κέντρο Κλινικής Ψυχολογίας και Μελετών Ψυχικής Υγείας
Διδακτορική Φοιτήτρια Κλινικής Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο Κύπρου
