ΤΟΥ ΙΑΚΩΒΟΥ ΑΡΙΣΤΕΙΔΟΥ*
Μια σημαντική ενέργεια, που έγινε κατά τη σύντομη θητεία μου στο Υπουργείο Παιδείας το 1989, ήταν η άμεση ετοιμασία σχεδίου «βελτίωσης» του τρόπου διορισμού των εκπαιδευτικών στο Δημόσιο. Σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα οι Υπηρεσίες είχαν έτοιμο εμπεριστατωμένο σχέδιο ομαλής μετάβασης από το υφιστάμενο στο νέο σύστημα, δίδοντας προοπτική διεξόδου από τα αδιέξοδα πολλών ετών.
Πάντοτε με ενοχλούσε ο αυτόματος διορισμός στη δημόσια εκπαίδευση των αποφοίτων πανεπιστημίων, που δεν λάμβανε υπ' όψιν τις ικανότητες ή τα προσόντα τους, αλλά μόνο τον χρόνο που πήραν το πτυχίο. Τα επιχειρήματα υπέρ του καταλόγου διορισίμων αυξάνονταν με προμετωπίδα την επίκληση της αποφυγής πολιτικών κι άλλων παρεμβάσεων στους διορισμούς. Οποία ειρωνεία!
Για να αποφευχθούν οι τυχόν αναξιοκρατικοί διορισμοί λόγω παρεμβάσεων, να συντηρούμε ένα σύστημα διορισμών που από μόνο του είναι αναξιοκρατικό! Μάλιστα, αντί να καταβληθεί προσπάθεια για απάλειψη ή άμβλυνση του προβλήματος, στις αρχές της δεκαετίας του 1980 θεσμοθετήθηκε ο περίφημος κατάλογος διοριστέων. Κάθε υποψήφιος που δικαιούται να εγγραφεί στον κατάλογο παίρνει τη σειρά του έτους απόκτησης του πτυχίου. Στους αποφοίτους του ιδίου έτους προηγείται κάποιος που έχει περισσότερα προσόντα ή καλύτερους βαθμούς!
Στην εκπαίδευση, σε αντίθεση με τη δημόσια υπηρεσία, οι διορισμοί είναι μαζικοί, πριν αρχίσει το σχολικό έτος ή απρόβλεπτοι κατά τη διάρκεια του έτους, για αναπλήρωση καθηγητών. Επειδή δεν υπάρχει η πολυτέλεια αναμονής των αποτελεσμάτων της γνωστής διαδικασίας που ακολουθείται στην υπόλοιπη δημόσια υπηρεσία, απαραίτητα θα πρέπει να υπάρχει ένα σύστημα, ώστε όλα αυτά να γίνονται αυτόματα. Άρα κατάλογος διορισίμων πρέπει να υπάρχει.
Η πρότασή μας τότε ήταν η δημιουργία ενός αντικειμενικού κι αξιοκρατικού καταλόγου. Η κατάταξη όλων των υποψηφίων κάθε χρόνο να γίνεται με βάση μετρήσιμα αξιοκρατικά κριτήρια (γενική αξιολόγηση των επιδόσεων, του πτυχίου, πρόσθετων προσόντων, των αποτελεσμάτων ειδικών εξετάσεων, γνώσεων παιδαγωγικών) και σε λιγότερο βαθμό με τα αποτελέσματα προφορικής συνέντευξης. Για να γίνει ομαλά η μετάβαση από το υφιστάμενο σύστημα στο νέο, η διευθέτηση προέβλεπε τη συνύπαρξη των δυο καταλόγων και οι διορισμοί να γίνονται κι από τους δυο, μέχρι να ισχύσει φυσιολογικά ο νέος.
Ο Υπουργός Παιδείας Α. Φιλίππου, ένθερμος υποστηρικτής κάθε λογικής και συνετής μεταρρύθμισης στην εκπαίδευση, αγκάλιασε και συνέδραμε με την πείρα και τις μαθηματικές/στατιστικές του γνώσεις το όλο εγχείρημα. Στη συνέχεια το υπέβαλε και το υποστήριξε στο Υπουργικό Συμβούλιο, που το ενέκρινε.
Η όλη προσπάθεια προσέκρουσε τελικά στη γνωστή τακτική του λαϊκού ρητού «μη κίνει τα κακώς ευ κείμενα». Το ίδιο έγινε με τον επόμενο Υπουργό Παιδείας Χρ. Χριστοφίδη, όταν επιχείρησε να ανακινήσει το θέμα. Μια καλή προσπάθεια έγινε και επί υπουργίας Κλαίρης Αγγελίδου, η οποία προς τιμήν της πήρε πολύ ζεστά το θέμα και το προώθησε μέχρι τη Βουλή, όπου και σταμάτησε οριστικά. Η μόνη πρόοδος που έγινε από τότε ήταν η οριστική καθιέρωση της απαίτησης για κατάρτιση των διορισθησομένων στα παιδαγωγικά, σαν προϋπόθεση για διορισμό. Κάτι ήταν κι αυτό!
Με την ευκαιρία της επίσημης έναρξης του διαλόγου για εκπαιδευτική μεταρρύθμιση το 2005, απηύθυνα επιστολή στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας μ. Τ. Παπαδόπουλο στην οποία, μεταξύ άλλων, έλεγα:
«Ένα θέμα που δεν αναφέρθηκε κατά την παρουσίαση της αξιέπαινης προσπάθειας για εκπαιδευτική μεταρρύθμιση είναι η αναθεώρηση/βελτίωση του συστήματος διορισμού των εκπαιδευτικών. Η Επιτροπή για την Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση επισημαίνει:
Το σύστημα διορισμού εκπαιδευτικών χρειάζεται επειγόντως αναθεώρηση, με στόχο να γίνει πιο αξιοκρατικό και δίκαιο, χωρίς περιθώρια για έξωθεν παρεμβάσεις. Η μη αναφορά στο πολύ σημαντικό αυτό στοιχείο έχει να κάνει με την από πολλών ετών διαμορφωθείσα στερρά άποψη σε ορισμένα κόμματα, ότι το παρόν σύστημα πρέπει να διατηρηθεί γιατί είναι αντικειμενικό. Είναι γι' αυτόν τον λόγο που δύο τουλάχιστον προσπάθειες που έγιναν για αναθεώρησή του (επί Προεδρίας Γ. Βασιλείου και Γλ. Κληρίδη) προσέκρουσαν στην άρνηση Κοινοβουλευτικών Κομμάτων.
Η προσπάθεια που έγινε για να καλυφθούν οι ελλείψεις των υποψηφίων στα παιδαγωγικά με την παροχή επιμόρφωσης, αν και αξιέπαινη, δεν λύει το πρόβλημα της αξιοκρατίας. Ούτε κι ο ισχυρισμός της εκ των υστέρων αξιολόγησης των εκπαιδευτικών και της διόρθωσης τυχόν λάθους στον αρχικό διορισμό ευσταθεί, γιατί στην πράξη κανένας δεν απολύθηκε λόγω ανεπάρκειας.
Πέραν της αδυναμίας του συστήματος να επιλέξει τους καλύτερους, η μεγάλη καθυστέρηση που παρατηρείται λόγω συνωστισμού, ιδιαίτερα σε ορισμένες ειδικότητες, καταλήγει στον διορισμό προσώπων πολλά χρόνια μετά την αποφοίτησή τους, που ασχολήθηκαν εν τω μεταξύ με επαγγέλματα άσχετα με το γνωσιολογικό τους αντικείμενο.
Η ανάγκη ύπαρξης καταλόγου διοριστέων στην περίπτωση της εκπαίδευσης είναι αναντίλεκτη. Δεν μπορώ να πιστέψω ότι είναι αδύνατο να επινοήσουμε ένα τέτοιο σύστημα με μετρήσιμα κριτήρια, που σιγά-σιγά και χωρίς να επηρεαστούν υφιστάμενα «συμφέροντα» να το εφαρμόσουμε για το καλό της παιδείας του Τόπου.
Στους φακέλους του Υπουργείου υπάρχουν συγκεκριμένα σχέδια για μια τέτοια αλλαγή από το 1989/90. Η Έκθεση για την Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση περιλαμβάνει αρκετά λεπτομερείς εισηγήσεις, που μπορεί να βοηθήσουν όταν αποφασίσουμε να ασχοληθούμε μ' αυτό.
Δεν νοείται εκπαιδευτική μεταρρύθμιση χωρίς αναθεώρηση του αναχρονιστικού αυτού συστήματος διορισμού των εκπαιδευτικών. Η συνεχής προσπάθεια γι' αναβάθμιση της στάθμης του διδακτικού προσωπικού, μαζί με τη σταδιακή επέκταση του θεσμού του ολοήμερου σχολείου σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, αποτελούν τη ραχοκοκκαλιά της σκοπούμενης εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης.
*Πρώην Υπουργός,
πρώην Γενικός Διευθυντής Γραφείου Προγραμματισμού
www.iacovosaristidou.com
