Και της ίδρυσης του νέου Λυκείου του 2015
ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Κ. ΠΕΡΣΙΑΝΗ*
Στη δεύτερη δημοσιογραφική διάσκεψή του της 18ης Απριλίου 2016 (επί της εσωτερικής διακυβέρνησης), ο ΠτΔ χαρακτήρισε τον καταργηθέντα πριν δέκα μήνες θεσμό του Ενιαίου Λυκείου αναχρονιστικό. Είναι ο ίδιος χαρακτηρισμός που χρησιμοποίησε την 1η Ιαν. 2016 ο Υπουργός Παιδείας στην ανακοίνωση των εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων που είχαν εισαχθεί το 2015 (Paideia-News, 2 Iαν. 2016).Πιστεύω πως, αν θέλουμε να είμαστε ακριβείς απέναντι στα πράγματα και στην ιστορία, πρέπει να πούμε πως ο χαρακτηρισμός αυτός δεν αποδίδει την πραγματικότητα. Η λέξη αναχρονιστικός σημαίνει, σύμφωνα με το λεξικό Γ. Μπαμπινιώτη, αυτόν που δεν συμβαδίζει με τη σύγχρονή του εποχή, τον παλιομοδίτικο, τον ξεπερασμένο, τον απαρχαιωμένο. Το Ενιαίο Λύκειο, αντίθετα, όπως τουλάχιστο εφαρμόστηκε στην Κύπρο τη χρονική περίοδο 1999-2015, ήταν πολύ πιο μπροστά από την εποχή του, ήταν πολύ πιο φιλελεύθερο, αισιόδοξο και μοντέρνο από ό,τι κανονικά επέτρεπαν, και επιτρέπουν ακόμα και σήμερα, τα κοινωνικά και εκπαιδευτικά δεδομένα του νησιού. Το Ενιαίο Λύκειο του 1999 ήταν δημιούργημα μιας εποχής που διακρινόταν από μεγάλη πίστη στην αξία της ελευθερίας και πρωτοβουλίας, μιας εποχής στην οποία επικρατούσε η εκπαιδευτική παραδοχή πως η ελεύθερη επιλογή από τους μαθητές των μαθημάτων της αρεσκείας τους θα συνέβαλλε στην αύξηση της χαράς από, και της παρώθησης για τη μάθηση και, συνακόλουθα, στη βελτίωση των μαθησιακών αποτελεσμάτων. Ταυτόχρονα ήταν μια εποχή μεγάλης οικονομικής αισιοδοξίας, μιας εποχή στην οποία κυριαρχούσαν η αφήγηση περί οικονομικού θαύματος και των μεγάλων οικονομικών δεξιοτήτων και ικανοτήτων των Ελληνοκυπρίων. Οικονομικά, η Κύπρος πίστευε πως είχε βρει τη λύση για καθολική απασχόληση, κυρίως στις υπηρεσίες, και για συνολική ευημερία και μεγάλη αύξηση του κατά κεφαλήν εισοδήματος μέσω της επέκτασης του κύκλου εργασιών των κυπριακών τραπεζών. Γι αυτό και επικρατούσε γενικά η πεποίθηση πως δεν θα ήταν πρόβλημα για τον κρατικό προϋπολογισμό η αύξηση της εκπαιδευτικής δαπάνης από τη δημιουργία σημαντικά περισσότερων από προηγουμένως τμημάτων και την απασχόληση μεγαλύτερου αριθμού εκπαιδευτικών, που θα προκαλούσε η ίδρυση του Ενιαίου Λυκείου με τη μορφή που του δόθηκε.
Το σημερινό Λύκειο, από την άλλη, είναι το προϊόν της μεγάλης οικονομικής, πολιτικής και πολιτιστικής αλλαγής που επισυνέβηκε τα τελευταία τέσσερα χρόνια. Οικονομικά φέρει τα αποτυπώματα της οικονομικής κατάρρευσης του 2013 και της ανησυχίας για το οικονομικό μέλλον της χώρας, όπως αυτή αποτυπώνεται επανειλημμένα στις δημοσκοπήσεις, οι οποίες διαπιστώνουν ότι το κυριότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι Ελληνικύπριοι σήμερα είναι πλέον το οικονομικό και όχι η λύση του κυπριακού, πολιτικά φέρει τα σημάδια της κατάρρευσης των πολιτικών ουτοπιών της εποχής εκείνης και της πίεσης που νιώθουν όλες οι πολιτικές δυνάμεις από τη γενική κατακραυγή εναντίον τους από όλα τα στρώματα της κοινωνίας και από τα γενικά αδιέξοδα που διαπιστώνουν καθημερινά, και πολιτιστικά φέρει την πικρή γεύση από τη διάψευση των ψευδαισθήσεων που η κοινωνία ένιωθε για τα παλιά ιδεώδη που είχε αγκαλιάσει με ενθουσιασμό από την εποχή του Διαφωτισμού, τα ίδεώδη της εμπιστοσύνης στην ορθότητα της απόλυτα ελεύθερης επιλογής του ατόμου, της ισχυρής πίστης στη συνεχή πρόοδο και στο μεγάλο ρόλο της αγωγής και της εκπαίδευσης. Το νέο Λύκειο του 2015 οικονομικά περιορίζει τις σπατάλες, ώστε να υπάρξει εξοικονόμηση πολύτιμων για τη σημερινή οικονομική και κοινωνική κατάσταση της χώρας πόρων, και πολιτιστικά περιορίζει τις ελευθερίες επιλογής των μαθητών σε μια προσπάθεια να τους αναγκάσει να δουν πιο σοβαρά και υπεύθυνα το ουσιαστικό θέμα του μέλλοντός τους, εκπαιδευτικού, επαγγελματικού και κοινωνικοοικονομικού. Πολιτικά κατέστη δυνατή η ίδρυση του τύπου αυτού Λυκείου, γιατί οι συγκυρίες περιόρισαν τις δυνατότητες πολιτικής εκμετάλλευσης του θέματος του περιορισμού των ελεύθερων επιλογών που αυτό συνεπάγεται. Είναι χαρακτηριστικό ότι κανένας από τους παλιούς θερμούς υποστηρικτές της απόλυτης ελευθερίας επιλογής μαθημάτων δεν βγήκε για να την υποστηρίξει ή να διαμαρτυρηθεί για τον περιορισμό της.
Είναι φανερό ότι τα δυο λύκεια αποτελούν δυο πολύ διαφορετικές εκπαιδευτικές ροζέτες, για να χρησιμοποιήσουμε τον πολύ παραστατικό όρο που εισήγαγε ο άγγλος συγκριτολόγος Robert Cowen. Το Ενιαίο Λύκειο του 1999 ήταν περισσότερο προϊόν της κυριαρχίας των πολιτικών και πολιτιστικών δυνάμεων και λογικών, που ήταν ισχυρές, γιατί τα οικονομικά δεδομένα ή οι ψευδαισθήσεις που επικρατούσαν για αυτά, τις άφηναν να νιώθουν ότι μπορούσαν να δρουν χωρίς οικονομικούς περιορισμούς. Το Λύκειο του 2015 είναι περισσότερο μια εκπαιδευτική ροζέτα που οφείλει τη δημιουργία της στην κυριαρχία του οικονομικού παράγοντα, που επιβάλλει αυστηρούς περιορισμούς. Αυτός πλέον έχει τον πρώτο λόγο στη λήψη των κυβερνητικών αποφάσεων, αλλά και στη διαμόρφωση των προτεραιοτήτων της κοινωνίας.
*Πρώην Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίου Κύπρου
