«Ένας Κύκλος με Κιμωλία», μια θεατρική παράσταση για παιδιά δημοτικού, γυμνασίου και λυκείου
ΤΗΣ ΣΤΕΛΙΑΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΜΙΧΑΗΛΙΔΟΥ*
Ο Μπρεχτ και ο «Κύκλος»: Η παράσταση «Ένας Κύκλος με Κιμωλία» βασίζεται στο έργο του Μπέρτολτ Μπρεχτ «Ο Καυκασιανός Κύκλος με την Κιμωλία», το οποίο γράφτηκε, με την εκπνοή του Β΄ΠΠ, το 1945. Με το έργο του «Ο Καυκασιανός Κύκλος με την Κιμωλία» ο Μπρεχτ ασκεί σκληρή κοινωνική κριτική, με αφορμή τα κοινωνικοπολιτικά δεδομένα της εποχής του, παραδίδοντας στην παγκόσμια δραματουργία ένα επικό, αντιπολεμικό και διαχρονικό αριστούργημα. Πρόκειται για ένα από τα πλέον γνωστά έργα του παγκόσμιου θεατρικού ρεπερτορίου, όπου η κριτική διάθεση του Μπρεχτ συναντά την Παλαιά Διαθήκη, με τέτοιο τρόπο ώστε η θεόπνευστη σοφία του Σολομώντα να δίνει τη θέση της στην αφελή λαϊκή κρίση, επαναφέροντας μέσα από μια παρόμοια διεκδίκηση το παλιό ερώτημα: Ποια είναι η μητέρα του παιδιού; Αυτή τη φορά, όμως, τα δεδομένα αντιστρέφονται με στόχο να επαναπροσδιορίσουν και να ανασυνθέσουν τις έννοιες Δικαιοσύνη, Μητρότητα και Οικογένεια, καθώς αυτές δοκιμάζονται στις σκληρές και απάνθρωπες συνθήκες ενός πολέμου.
Η υπόθεση: Όταν μια Κυριακή του Πάσχα ο στρατός εισβάλει στο Παλάτι και συλλαμβάνει τον Κυβερνήτη Γκεόργκι Αμπασβίλη, η γυναίκα του Νατέλλα, προσπαθώντας να διαφύγει, εγκαταλείπει τον νεογέννητο διάδοχο Μιχαήλ στα ερείπια του Παλατιού. Μια υπηρέτρια, η Γρούσα, βρίσκει το βρέφος εγκαταλειμμένο και αποφασίζει να το πάρει μαζί της στα Όρη του Βορρά, για να το προστατέψει, θέτοντάς τη ζωή της σε κίνδυνο, αφού οι στρατιώτες δεν σταματούν να αναζητούν τον Διάδοχο του θρόνου. Η Γρούσα με θυσίες μεγαλώνει τον Μιχαήλ μέχρι τη μέρα που η βιολογική μητέρα του, Νατέλλα, επιστρέφει και αποφασίζει να τον διεκδικήσει δικαστικά, κατηγορώντας την Γρούσα ότι της έκλεψε το παιδί. Τότε ο δικαστής Άζντακ καλείται να αποφασίσει ποια είναι τελικά η πραγματική μητέρα του Μιχαήλ, η Νατέλλα ή η Γρούσα, και σε ποιαν θα δοθεί το παιδί.
Γιατί Μπρεχτ, Γιατί Κύκλος, Γιατί τώρα; Η απόφαση για το ανέβασμα ενός έργου του Μπρεχτ και ειδικά του «Καυκασιανού Κύκλου με την Κιμωλία», πάρθηκε έχοντας απόλυτη επίγνωση των δυσκολιών του εγχειρήματος. Ο ίδιος ο συγγραφέας και η δραματουργία του αποτελούν σκηνοθετική και υποκριτική πρόκληση στον θεατρικό κόσμο. Το ρίσκο μιας διασκευής, η οποία έχει στόχο να διευρύνει το κοινό πρόσληψης του έργου, ανέβαζε τον πήχη ακόμα ψηλότερα. Η από κοινού συναίνεση της ομάδας μας, στις πιο πάνω αποφάσεις, προέκυψε από την ευρύτερη διαπίστωση αφενός της διαχρονικότητας του έργου και αφετέρου της αναγκαιότητάς του στην σύγχρονη εποχή, κατά την οποία όλο και περισσότερα παιδιά μεγαλώνουν σε οικογένειες που ξεφεύγουν από την κλασική πυρηνική οικογένεια. Επιπροσθέτως, παρατηρώντας μια γενικότερη απαίτηση για περισσότερα θεάματα που να σέβονται τους ανήλικους θεατές και να συμβάλουν στην προώθηση της θεατρικής παιδείας στον μαθητικό πληθυσμό του νησιού μας, θελήσαμε να δώσουμε στον εκπαιδευτικό κόσμο μια εναλλακτική θεατρική πρόταση.
Πρώτο και κυριότερο μέλημά μας, είναι η δημιουργία μιας παράστασης, η οποία να στηρίζεται στο κλασικό κείμενο και να διηγείται την ιστορία του Μπρεχτ, με σεβασμό τόσο απέναντι στον συγγραφέα όσο και απέναντι στο σύγχρονο νεανικό ακροατήριο. Ο Μπρεχτ αποδεικνύεται ως η καταλληλότερη επιλογή προς το εγχείρημα αυτό, καθώς μέσα από τη δική του ξεχωριστή πρακτική, αποδίδει στο θέατρο –πέρα από ψυχαγωγικό- διδακτικό και παιδαγωγικό χαρακτήρα, ορίζοντάς το ως φορέα κοινωνικής και πολιτικής αλλαγής. Το Μπρεχτικό Θέατρο, ξεβολεύει τον θεατή από την παθητική και επαναπαυμένη θέση του, προ(σ)καλώντας τον να σκεφτεί, να κρίνει, να αποφασίσει και να υιοθετήσει ένα ενεργό ρόλο, αντιδρώντας σε ότι λανθάνει γύρω του. Ενεργοποιώντας τους θεατές, ο Μπρεχτ, όχι μόνο δεν τους υποτιμά, αλλά τους αποδίδει μια θέση που τους τοποθετεί στο κέντρο της όποιας αναγκαίας ή επερχόμενης αλλαγής, για ένα καλύτερο κόσμο. Εδώ είναι που ο Μπρεχτ μπορεί και πρέπει να ευθυγραμμίζεται με το εκπαιδευτικό όραμα κάθε εποχής και κάθε τόπου.
Η διασκευή: Η διασκευή του έργου δεν είναι σύγχρονη με τη στενή χρονολογική έννοια του όρου. Προσπάθειά μας δεν είναι να εκσυγχρονίσουμε τον ποιητικό λόγο του κειμένου (μετασχηματίζοντάς τον σε πεζό λόγο ή μεταφέροντάς τον στην καθομιλουμένη), να αντικαταστήσουμε το ιστορικό-πολιτικό-κοινωνικό συγκείμενο με μια πιο πρόσφατη εκδοχή του, ή να επικαιροποιήσουμε τον μύθο.
Εν πρώτοις, κεντρικός στόχος της δικής μας εκδοχής του «Κύκλου με την Κιμωλία» είναι το έργο να συναντήσει το σήμερα, στη βάση βαθύτερων αναζητήσεων, με τον μύθο να προσκαλεί τον θεατή να σταθεί κριτικά απέναντι στις υπό διαπραγμάτευση διπολικές αντιθέσεις Ασφάλεια-Απειλή, Μητρότητα-Ξενότητα, Αγάπη-Μίσος, Δίκαιο-Άδικο. Η δική μας διασκευή ακολουθεί, το ταξίδι της Γρούσας προς τη μητρότητα, ένα ταξίδι διαφορετικό από το συνηθισμένο. Οι προσθήκες έγιναν με τρόπο ώστε το νέο κείμενο να απαντά στο νεανικό κοινό, να ενισχύει την ιστορία εστίασης, να συνάδει με το ύφος και τον ποιητικό λόγο του Μπρεχτ και να μην χάνει την πολιτική του χροιά. Οι νέες σκηνές που δημιουργήθηκαν συμπυκνώνουν με οπτικοποίηση ή με αφήγηση, δράσεις και νοήματα του αρχικού κειμένου.
Η διασκευή και η παράσταση δομούνται στη βάση ενός αδιάλειπτου διαλόγου με το κείμενο πηγή, τις διαφορετικές μεταφράσεις του και τις προγενέστερες παραστάσεις του. Επιπροσθέτως, έγινε προσπάθεια ώστε το νέο κείμενο να διατηρήσει τη δομή του κειμένου-πηγή, το ύφος του ποιητικού λόγου του Μπρεχτ και το στίγμα της μετάφρασης του Οδυσσέα Ελύτη, ενώ στην παράσταση ακούγονται μελοποιημένοι στίχοι του Ελύτη σε σύνθεση Μάνου Χατζιδάκι.
Τόσο η κειμενική διασκευή όσο και η σκηνοθεσία εστιάζουν στην αναζήτηση ενός ευρύτερου ορισμού της οικογένειας, αντιμετωπίζοντας το εν λόγω ζήτημα με ευαισθησία και σύνεση αλλά και με σοβαρή μελέτη του τρόπου με τον οποίο το θέμα αντιμετωπίζεται από μέρους της επίσημης εκπαιδευτικής πολιτικής του ΥΠΠ. Σε μια εποχή κατά την οποία η οικογένεια διαφεύγει του κλειστού ορισμού και προσδιορισμού της και ορίζεται ως σύνολο σχέσεων οικειότητας, αμοιβαιότητας και αγάπης (βλ. ΑΠ Αγωγής Υγείας Δημοτικής Εκπαίδευσης), ο «Κύκλος με την Κιμωλία» στοχεύει να αγκαλιάσει αυτή την ευρεία εκδοχή του όρου, στις πολλαπλές εκφάνσεις του, θέτοντας ως μοναδικό κριτήριο αξιολόγησης και σημείο σύγκλισης την ουσιαστική σχέση ανιδιοτελούς αγάπης, φροντίδας και ασφάλειας.
Η σκηνοθεσία: Με στόχο να διατηρήσει το μπρεχτικό ύφος σε δομή, αισθητική και υποκριτική καθοδήγηση, η σκηνοθετική γραμμή στηρίζεται στην τεχνική του «Θεάτρου εν Θεάτρω». Η ιστορία του «Κύκλου» ενσωματώνεται σε μια δεύτερη ιστορία, αυτή της διεκδίκησης ενός παιγνιδιού από μια ομάδα παιδιών/νέων, ορίζοντας την σύμβαση της παράστασης ως παιδικό παιγνίδι ρόλων. Η αφήγηση και η δημιουργία της ιστορίας, συμπίπτουν ως ταυτόχρονες διαδικασίες και η υπόθεση ξεδιπλώνεται κατά τη δραματοποιημένη αφήγηση με τους ηθοποιούς να αποκαλύπτουν -κατά την μπρεχτική πρακτική- τη θεατρική σύμβαση.
Η παράσταση «Ένας Κύκλος με Κιμωλία», αποτελεί μια διαφορετική θεατρική πρόταση, όπου ο κλασικός μύθος (Καυκασιανό Παραμύθι), το θεατρικό έργο (Ο Καυκασιανός Κύκλος με την Κιμωλία) και η θρησκευτική παράδοση (Σολομώντειος Λύση), συναντούν το νεανικό και μαθητικό κοινό, με στόχο να ξεβολέψουν, να προβληματίσουν και να ενεργοποιήσουν την κριτική σκέψη ευθυγραμμίζοντας το όραμα της παιδείας με τους στόχους της παράστασης και την μπρεχτική πρακτική.
*Εκπαιδευτικός Λειτουργός Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού
Κάτοχος:
-Μεταπτυχιακού τίτλου στις Θεατρικές Σπουδές με ειδίκευση σε Υποκριτική και Σκηνοθεσία (MAGISTER ARTIUM, Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου, 2016)
-Διπλώματος Υποκριτικής (Δραματική Σχολή Βλαδίμηρος Καυκαρίδης, 2006)
- Πτυχίου στην Εκπαίδευση (Πτυχίο Επιστημών της Αγωγής, Πανεπιστήμιο Κύπρου: Προδημοτική Εκπαίδευση, 2001).
