ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Κ. ΠΕΡΣΙΑΝΗ*
Μια ιστορία που έμεινε βαθιά αποτυπωμένη στο μυαλό μου από την παιδική ηλικία είναι αυτή που διαβάσαμε μικροί μαθητές στο δημοτικό σχολείο από το Αναγνωστικό για τον θαυμαστό τρόπο με τον οποίο εξιχνιάστηκε η δολοφονία του Ιβύκου, του λυρικού ποιητή του 6ου π.Χ αιώνα από το Ρήγιο της Μεγάλης Ελλάδας (Κάτω Ιταλίας) με τη μεσολάβηση των γερανών, που ήταν οι μόνοι μάρτυρες στη δολοφονία του πάνω σε ένα πλοίο. Η ενστικτώδης και αλαζονική δημόσια αναφώνηση σε ένα κατάμεστο στάδιο ενός από τους δολοφόνους προς τους ΄συνενόχους του «’Ιδε οι του Ιβύκου έκδικοι», μόλις είδε στον ουρανό γερανούς να πετούν πάνω από το στάδιο, έγινε αιτία να συλληφθούν από τις αρχές και να ομολογήσουν το έγκλημά τους. Οι γερανοί έτσι ανταποκρίθηκαν στην παράκληση του Ιβύκου προς αυτούς να βρουν τρόπο να μαρτυρήσουν το έγκλημα που παρακολουθούσαν από ψηλά να διαπράττεται πάνω στα πλοίο.
Την ιστορία αυτή θυμούμαι κάθε φορά που εξιχνιάζεται με απροσδόκητο τρόπο ένα πολύ δύσκολο έγκλημα, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις που έχει περάσει πολύς χρόνος από τη διάπραξή του και έχει σχεδόν ξεχαστεί ή δεν έχει ευρέως κοινοποιηθεί. Έρχεται τότε στο νου μου η ‘πανδερκής’ αρχαία θεά Νέμεση η ‘εσορώσα βίον θνητών πολυφύλων’που ανεβαίνει από τα έγκατα της γης για να τιμωρήσει την Ύβρη που διαπράχθηκε με την άδικη θανάτωση αθώων ανθρώπων. Σύμφωνα με την αρχαία μυθολογία, κάθε έγκλημα ανατρέπει την ηθική και φυσική τάξη πραγμάτων και γι΄αυτό επεμβαίνει η Νέμεση για να την αποκαταστήσει με την τιμωρία του ενόχου και την απονομή δικαιοσύνης. Ο ρόλος της είναι να διατηρεί την ισορροπία στις ανθρώπινες σχέσεις βραβεύοντας τους καλούς και τιμωρώντας τους κακούς.
Η μορφή της ξαναήλθε μπροστά μου την Κυριακή 14 Απριλίου όταν άκουσα στις ειδήσεις τον παράξενο τρόπο με τον οποίο αποκαλύφθηκε δεμένο χειροπόδαρα σε κατάσταση αποσύνθεσης το πτώμα της Φιλιππινέζας Μαρί- Ρόουζ στο φρεάτιο του μεταλλείου Μιτσερού ένα σχεδόν χρόνο μετά την εξαφάνισή της. Το πτώμα βγήκε στην επιφάνεια λόγω των πολλών βροχών που γέμισαν το φρεάτιο και επισημάνθηκε από έναν Γερμανό τουρίστα που είχε ερασιτεχνικό ενδιαφέρον για εγκαταλειμμένα φρεάτια. Από εκεί και πέρα οι εξελίξεις ήταν καταιγιστικές με την ανακάλυψη τριών άλλων πτωμάτων και την ομολογία του συλληφθέντος πως υπάρχουν ακόμα τρία.
Αν σκεφθεί κανείς πως η πρόκληση στην ηθική τάξη στη συγκεκριμένη περίπτωση από τον αριθμό και τη φρίκη των κατά συρροήν εγκλημάτων και τη μεγάλη καθυστέρηση στην εξιχνίασή τους ήταν τόσο μεγάλη που ούτε οι πέτρες δεν μπορούσαν να την ανεχθούν, θα νιώσει πως είναι αδύνατο να μην υπάρχει κάποια δύναμη εντεταλμένη να προστατεύει την ηθική τάξη πραγμάτων. Ο μεγάλος σοφός Άινσταϊν υποστήριξε πως «υπάρχει ένα σχέδιο και ο Θεός δεν παίζει ζάρια με το σύμπαν». Οι περισσότεροι βέβαια θα πουν πως όσα λέγονται για εξωανθρώπινη παρέμβαση είναι μύθοι και πλάσματα της ανθρώπινης φαντασίας και πως η ξαφνική ανακάλυψη του πρώτου πτώματος ήταν μια απλή σύμπτωση, κάτι το εντελώς τυχαίο , στην περίπτωση αυτή αποτέλεσμα της υπερβολικής βροχής του φετινού χειμώνα.
Η τάση αμφισβήτησης της ύπαρξης κάποιας μεταφυσικής πραγματικότητας υπήρχε πάντοτε, αυξήθηκε όμως στη νεωτερική και πολύ περισσότερο στη σημερινή μετανεωτερική εποχή η οποία δεν δέχεται καμιά μυθολόγηση της πραγματικότητας και καμιά μεταφυσική οντότητα. Σήμερα τα πάντα θεωρούνται χώμα και νερό και απορρίπτεται κάθε είδος πνευματικότητας και το οποιοδήποτε μυστήριο στη ζωή, τη φύση και τον κόσμο. Οι αντιλήψεις αυτές αντανακλώνται όχι μόνο στον απέραντο υλισμό και στην μόνιμη παραζάλη της βολοντοκρατίας μέσα στην οποία ζουν οι σημερινοί άνθρωποι, αλλά ακόμα και στα θέματα με τα οποία ασχολούνται οι σημερινοί μυθιστοριογράφοι. Αντίθετα προς τους παλιούς μεγάλους μυθιστοριογράφους όπως τον Ντοστογιέφσκι, που ασχολήθηκαν με τα μεγάλα μυστήρια της ύπαρξης (τη ζωή και τον θάνατο και τη σχέση του ανθρώπου με το θείο) και τα πανανθρώπινα προβλήματα (δικαιοσύνη, αλήθεια), οι σημερινοί μυθιστοριογράφοι ασχολούνται με καθημερινές κοινές ιστορίες χωρίς καμιά αναφορά στο μεγάλο μυστήριο της ζωής και του κόσμου.
Μπορεί άραγε να υπάρξει κάποιος αντίλογος σ’αυτή την πλήρη άρνηση κάθε σκέψης για ύπαρξη κάποιας άλλης πραγματικότητας εκτός εκείνης που νιώθουμε με τις αισθήσεις μας και κατανοούμε με το πεπερασμένο μυαλό μας; Αυτό είναι βέβαια πολύ δύσκολο, γιατί αντίθετα με τους φυσικούς νόμους που αποδεικνύονται καθημερινά με τις αισθήσεις μας, δεν είναι δυνατό να γίνει το ίδιο με τους ηθικούς νόμους. Έτσι κάθε σχετική ένδειξη ερμηνεύεται ως απλή σύμπτωση και επομένως ως κάτι που δεν έχει πνευματικό ή ηθικό νόημα. Ασφαλώς η ζωή είναι γεμάτη συμπτώσεις. Ακόμα και το πού γεννιόμαστε και σε ποια οικογένεια και με ποιο φύλο, η συνάντηση και η γνωριμία με το πρόσωπο που παντρευόμαστε, η παρουσία μας σε, ή η απουσία μας από, ένα χώρο όπου έγινε ένα ατύχημα που μας επέφερε τον θάνατο ή μας γλύτωσε από αυτόν, είναι μια σύμπτωση. Αυτό όμως δεν αποδεικνύει από μόνο του ότι δεν υπάρχει κάποια εξωανθρώπινη παρέμβαση. Το επιχείρημα, για παράδειγμα, ότι εκατοντάδες εγκλήματα μένουν ανεξιχνίαστα δεν είναι απόδειξη για την απουσία τέτοιας παρέμβασης. Ποιος μας βεβαιώνει ότι δεν υπάρχουν πάντοτε ενδείξεις που οδηγούν στον εγκληματία αλλά δεν τις βλέπουμε ή δεν τις καταλαβαίνουμε ή δεν ενδιαφερόμαστε να τις αξιοποιήσουμε, όπως εκ πρώτης όψεως φαίνεται ότι έγινε εδώ στην Κύπρο από την κυπριακή αστυνομία;
Το μυστήριο, πιστεύω, γύρω από αυτό το θέμα θα εξακολουθήσει να υπάρχει, γιατί αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο είναι πλασμένος ο κόσμος. Ίσως όμως θα μπορούσαμε να πούμε πως ευτυχώς που είναι έτσι, γιατί διαφορετικά η ζωή θα ήταν τόσο πεζή και προβλέψιμη που δεν θα είχε το ενδιαφέρον που έχει σήμερα.
*Πρώην αναπλ. Καθηγητής Πανεπιστημίου Κύπρου
