ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Κ. ΠΕΡΣΙΑΝΗ*
Στις 15 Ιουνίου 2016 δημοσιεύθηκε στο Paideia -News άρθρο του βουλευτή του ΔΗΣΥ Ευθύμιου Δίπλαρου με τίτλο «Για μια εκπαίδευση χωρίς πειραματισμούς», στο οποίο υποστήριξε ότι «πρέπει να […]βοηθήσουμε να ολοκληρωθεί η μεταρρύθμιση γιατί με το μέλλον των παιδιών μας δε χωρεί άλλους πειραματισμούς, εσωστρέφειες, παλινωδίες και παλινδρομήσεις». Το πιθανότερο είναι ότι ο κ. Δίπλαρος ήθελε με αυτή την άποψη να εκφράσει την ψυχική κούραση ενός μεγάλου μέρους της κοινωνίας για την εκκρεμούσα για δώδεκα χρόνια εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, και γι αυτό ίσως δεν έκρινε αναγκαίο να τεκμηριώσει την άποψή του με κάποια επιχειρήματα. Ο τίτλος όμως του άρθρου ήταν τόσο γενικός και απόλυτος και συνάμα ηχηρός σαν σύνθημα, που με έκανε να σκεφθώ ότι έπρεπε οπωσδήποτε να σχολιασθεί η προβαλλόμενη άποψη, για να μην αφεθεί ανεμπόδιστη να δημιουργήσει με την απολυτότητά της και άλλα ταμπού σε μια εποχή που η εκπαίδευσή μας ταλαιπωρείται ήδη από πολλούς άλλους αφορισμούς, λανθασμένες παραδοχές και χοντροειδείς πλάνες.
Τα επιχειρήματά μου εναντίον της άποψης αυτής αφορούν τόσο γενικά κάθε είδους μάθηση όσο και ειδικά τη μάθηση στην εκπαίδευση.
Το πρώτο επιχείρημα είναι ότι η εποχή μας και ειδικά η αβεβαιότητα και η καλπάζουσα αλλαγή θεσμών, καταστάσεων και πραγμάτων που τη χαρακτηρίζουν επιβάλλουν όχι μόνο ευελιξία στη στάση μας αλλά και αδιάλειπτη παρακολούθηση του βαθμού στον οποίο κάτι που εφαρμόζεται εξακολουθεί να εξυπηρετεί το στόχο για τον οποίο εισήχθη και έχει τα αναμενόμενα αποτελέσματα.
Το δεύτερο επιχείρημα είναι ότι η ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού μαρτυρεί ότι ο άνθρωπος άρχισε να προοδεύει από τότε που εφάρμοσε τον πειραματισμό και το πείραμα, το οποίο κατέστη τελικά το κύριο εργαλείο της επιστήμης. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι η προσπάθεια στο κάθε πείραμα είναι να αποδείξει ο πειραματιζόμενος ότι η υπόθεση που έκανε είναι λανθασμένη και όχι ότι είναι ορθή. Με αυτό τον τρόπο αποφεύγεται η αυτοπραγματοποιούμενη προφητεία, δηλαδή η λανθασμένη αντίληψη ότι μια προσέγγισή μας έχει καλά αποτελέσματα, επειδή απλώς αποφεύγουμε να ελέγξουμε την κατάσταση είτε επειδή είμαστε υπερβέβαιοι για την ορθότητα αυτού που κάνουμε είτε επειδή φοβόμαστε ότι θα φανεί ότι για χρόνια ακολουθούμε κάτι το λανθασμένο και αναποτελεσματικό.
Το τρίτο επιχείρημα είναι ότι αυτός είναι ο μόνος τρόπος αποτελεσματικής μάθησης. Ο κάθε αποτελεσματικός εκπαιδευτικός πειραματίζεται άτυπα κάθε μέρα και κάθε ώρα τόσο στη διδασκαλία όσο και στην αγωγή. Δοκιμάζει μια προσέγγιση και αναμένει να δει τι αποτέλεσμα έχει και, ανάλογα με την ανατροφοδότηση που παίρνει, προσαρμόζει τη στάση και την πορεία του ενισχύοντας ή τροποποιώντας ή αλλάζοντας πλήρως την προσέγγισή του. Το τέταρτο επιχείρημα είναι ότι και η περίφημη μέθοδος «δοκιμή και λάθος( trial and error), που αποτελεί παγκοσμίως και από αιώνες τη βάση της μάθησης, είναι ένας πειραματισμός. Όταν η Βουλή, για παράδειγμα, ψηφίζει τροποποιήσεις ξανά και ξανά σε ένα νόμο, μεταφράζει στην πράξη την ανατροφοδότηση που πήραν τα μέλη της και όλοι οι ενδιαφερόμενοι από την εφαρμογή των προνοιών ενός νόμου για ένα χρονικό διάστημα. Αυτό είναι πειραματισμός. Και η «επιχειρηματικότητα», την οποία ο ΔΗΣΥ, όπως ανακοίνωσε προ καιρού, θέλει να προωθήσει στην εκπαίδευση, είναι στην ουσία το πνεύμα του πειραματισμού που πρέπει να αποκτήσουν οι μαθητές ώστε, όταν αποφοιτήσουν, να μην παραμένουν αδρανείς και ανήμποροι μη ξέροντας τι να κάνουν στη ζωή τους, αλλά να αποφασίζουν οι ίδιοι, ύστερα από βαθιά σκέψη, διερεύνηση της κατάστασης και πειραματισμό, ποιο είναι το καλύτερο γι αυτούς τη δεδομένη στιγμή και στο δεδομένο χώρο. Και η διά βίου μάθηση, τέλος, για την οποία γίνεται τόσος λόγος στην εποχή μας και στην οποία στηρίζονται τόσες ελπίδες για ένα καλύτερο μέλλον για όλους, είναι στην πραγματικότητα η προσπάθεια διαπίστωσης από τον καθένα μας του τι καινούργιο πρέπει να μάθει στην εποχή που ζει, ώστε να εξοπλιστεί κατάλληλα για την αντιμετώπιση των νέων αναγκών της ζωής του.
Αλήθεια, αν αποκλεισθεί ο πειραματισμός, με ποιο τρόπο θα αποφασίζουμε τι θα κάνουμε στην εκπαίδευση; Οι μόνοι άλλοι τρόποι είναι η αποκάλυψη, όπως έλαβε ο Μωυσής τις δέκα εντολές, η επιβολή με διατάγματα από ένα δικτάτορα, και ο δανεισμός από άλλες χώρες. Ο πρώτος και ο δεύτερος τρόπος αποκλείονται στην εποχή μας. Ο τρίτος επιβάλλει και πάλι τον πειραματισμό. Σύμφωνα με τον Άγγλο συγκριτολόγο Robert Cowen, πρέπει να ακολουθηθούν τρία στάδια κατά τον δανεισμό, η μεταφορά(transfer),η μετάφραση(translation) και η μεταμόρφωση (transformation). Στο δεύτερο στάδιο πρέπει να συσχετιστεί το μεταφερόμενο με το συγκείμενο της χώρας από την οποία προέρχεται το δάνειο, ώστε να κατανοηθούν οι λόγοι επινόησης και οι στόχοι εφαρμογής του, και στο τρίτο πρέπει να γίνει προσαρμογή του δανείου προς τις συνθήκες και τα δεδομένα της δανειολήπτριας χώρας, ώστε να μπορέσει να λειτουργήσει στη νέα του πατρίδα. Αυτό βέβαια σημαίνει ταυτόχρονα συνεχή επιφυλακή και έλεγχο για τον τρόπο λειτουργίας του και άμεση παρέμβαση για τροποποίηση και αλλαγές στις αρχικές οδηγίες στις περιπτώσεις που παρουσιάζεται πρόβλημα, δηλαδή πειραματισμό.
Όλα τα πιο πάνω δείχνουν, πιστεύω, ότι όχι μόνο παιδαγωγικά αλλά και λογικά και πρακτικά δεν νομιμοποιείται με κανένα τρόπο αποκλεισμός του πειραματισμού στην εκπαίδευση. Αντίθετα, πρέπει να ενθαρρύνονται όλοι να πειραματίζονται τόσο στη δουλειά τους όσο και στη ζωή τους. Ειδικά στην εκπαίδευση, οι εκπαιδευτικοί πρέπει να πειραματίζονται για να βρίσκουν την πιο αποτελεσματική προσέγγιση διδασκαλίας και οι μαθητές για να βρίσκουν τι μπορεί να κάνει τη μελέτη τους πιο αποτελεσματική, τη ζωή τους πιο άνετη και τις κοινωνικές σχέσεις τους πιο επιτυχείς.
*Πρώην αναπληρωτής Καθηγητής του Πανεπιστημίου Κύπρου
