ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Κ. ΠΕΡΣΙΑΝΗ*
Είναι πολύ ενδιαφέρον το ότι για δεύτερη συνεχή χρονιά τα θέματα των εξεταστικών δοκιμίων των Παγκύπριων Εξετάσεων προκάλεσαν εκπαιδευτική, ιδεολογική και πολιτική ένταση και συζήτηση. Τον προηγούμενο χρόνο ήταν το θέμα των Νέων Ελληνικών και, συγκεκριμένα, το ερώτημα που ζητούσε παραγωγή λόγου πάνω σ ‘ένα θέμα σχετικά με τη διάψευση των ψευδαισθήσεων που προκάλεσαν στο λαό οι αναπάντεχες πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις των τελευταίων χρόνων. Φέτος ήταν το εξεταστικό δοκίμιο της Ιστορίας και, συγκεκριμένα, το ερώτημα Β2 που ζητούσε από τους εξεταζόμενους να εξηγήσουν πώς η οικονομική κρίση του 1929-1932 συνέβαλε στην κατάλυση της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και του φιλελευθερισμού και, ταυτόχρονα, να παρουσιάσουν με συντομία «την άνοδο των αυταρχικών καθεστώτων στην Ευρώπη κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου χρησμοποιώντας λειτουργικά τους όρους/έννοιες Επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης, κομμουνισμός, σοσιαλισμός, φασισμός/φασιστική ιδεολογία, εθνικισμός, εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα». Πέρσι τα κύρια προβλήματα ήταν η ασάφεια του θέματος και οι επιπτώσεις της στην αξιολόγηση των υποψηφίων, καθώς και οι πολιτικοί υπαινιγμοί του θέματος. Φέτος το πρόβλημα είναι πολύ οξύτερο και σοβαρότερο. Το Υπουργείο Παιδείας κατηγορείται από την Προοδευτική Κίνηση Καθηγητών για «προσχεδιασμένη αντικομμουνιστική προπαγάνδα μέσω των Παγκύπριων Εξετάσεων» (Paideia-news 4 και 6 Ιουνίου 2016) και από τον εκπρόσωπο του ΑΚΕΛ για την εκπαίδευση Χρ. Χριστοφίδη, ο οποίος εκφράζει τον «αποτροπιασμό και την αγανάκτησή» του για την «ανιστόρητη και προκλητική προσέγγιση ταύτισης του ναζισμού-φασισμού με τον κομμουνισμό και τον σοσιαλισμό» και μάλιστα «σε μια περίοδο ανόδου του φασισμού τόσο στην Κύπρο όσο και στην Ευρώπη»(Paideia-news, 8 Ιουνίου 2016).Ο ίδιος κατηγορεί το Υπουργείο Παιδείας ότι έδωσε σαφείς οδηγίες προς τους διορθωτές οι οποίες αναφέρουν ότι «ο υποψήφιος βαθμολογείται με άριστα αν ταυτίσει τον φασισμό και τον ναζισμό με τον κομμουνισμό και καταδείξει ότι το κομμουνιστικό κόμμα και οι σοσιαλιστικές ιδέες οδήγησαν στην ανάδειξη αυταρχικών καθεστώτων»(Paideia-news 8 Ιουνίου 2016). Το Υπουργείο Παιδείας απάντησε ότι «στις οδηγίες διόρθωσης της Επιτροπής Θεματοθετών προς τους διορθωτές των εξεταστικών δοκιμίων δεν υπάρχει πουθενά η οδηγία ταύτισης του σοσιαλισμού και κομμουνισμού με τον φασισμό»(Paideia-news 9 και 11 Ιουνίου ) αλλά ο Χρ. Χριστοφίδης επανέλαβε την κατηγορία, μόνο που τη δεύτερη φορά, για άγνωστο λόγο, δεν την έβαλε σε εισαγωγικά( Paideia -news 11 Ιουνίου).
Η συζήτηση αυτή πρέπει κανονικά να προκαλεί θλιβερές σκέψεις σε όλους σχετικά με τα δυο πολύ σοβαρά εκπαιδευτικά προβλήματα που έφερε ξανά στην επιφάνεια. Το πρώτο είναι ο έντονος φορμαλισμός της εκπαίδευσής μας και το δεύτερο η παντελής αδυναμία της να ασκήσει τους μαθητές στην ελεύθερη σκέψη και κρίση.
Ο εκπαιδευτικός φορμαλισμός πιστοποιείται βεβαίως από την επιμονή μας στο ένα και μοναδικό εγχειρίδιο για κάθε γνωστικό αντικείμενο. Αποκαλύπτεται όμως σ’ όλη του τη δόξα από την πλήρη εξάρτηση όλων από αυτό, όταν υπάρξει ανάγκη απεξάρτησης από αυτό. Και αυτό φαίνεται ότι συμβαίνει μόνο στις Παγκύπριες Εξετάσεις. Συνέβη πέρσι στα Νέα Ελληνικά όταν οι υποψήφιοι κλήθηκαν να παραγάγουν δικό τους λόγο, όχι να αναπαραγάγουν από το εγχειρίδιο. Και συνέβη και φέτος όταν κλήθηκαν να σκεφθούν και να κρίνουν κατά πόσο υπάρχει αιτιώδης σχέση μεταξύ της οικονομικής κρίσης και της εκκόλαψης αυταρχικών καθεστώτων, και πάλιν δηλαδή όταν ήταν ανάγκη να ξεκολλήσουν από το εκπαιδευτικό εγχειρίδιο.
Μέσα σε τέτοια κατάσταση είναι, νομίζω, μεγάλη υποκρισία αλλά και αστείο να λέγεται ότι υπάρχει στα σχολεία μας δυνατότητα να ασκηθούν οι μαθητές στην ελεύθερη σκέψη και κρίση. Τι έπρεπε κανονικά να αναμένεται από τους μαθητές σε μια ελεύθερη χώρα να απαντήσουν στην πιο πάνω ερώτηση κρίσεως; Να περιγράψουν τις οικονομικές , κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες των οικονομικών κρίσεων, να δώσουν τον ορισμό των αυταρχικών καθεστώτων, να εξηγήσουν με παραδείγματα τη διαδικασία και τις διεργασίες που οδήγησαν σταδιακά σ’αυτά και να υποστηρίξουν με επιχειρήματα και παραδείγματα κατά πόσο τα διάφορα νέα καθεστώτα που δημιουργήθηκαν στην υπό συζήτηση εποχή έχουν τα χαρακτηριστικά των αυταρχικών καθεστώτων και σε ποιο βαθμό το καθένα. Και η αξιολόγηση βέβαια από τους διορθωτές έπρεπε να βασισθεί στα κριτήρια της ορθότητας και πληρότητας των απαντήσεων, όχι απλώς στο τι γράφει το διδακτικό εγχειρίδιο, αφού υποτίθεται ότι αυτή είναι ερώτηση κρίσεως και, όπως ισχυρίζεται το Υπουργείο Παιδείας, «οι μαθητές κλήθηκαν να απαντήσουν χρησιμοποιώντας συνθετική σκέψη με βάση το σχολικό τους εγχειρίδιο»(Paideia-news, 11 Ιουνίου). Πάνω σ’ αυτό όμως ο εκπρόσωπος του ΑΚΕΛ έχει διαφορετική γνώμη. Γι αυτόν υπάρχει από πριν η αλήθεια και το σωστό, που το ξέρει ο ίδιος, γι αυτό ρωτά με απόγνωση «δηλαδή όσα παιδιά απάντησαν ότι ο σοσιαλισμός και ο κομμουνισμός δεν είναι ο ίδιος με τον φασισμό θα μηδενιστούν; Θα τιμωρηθούν δηλαδή γιατί έχουν δίκαιο και άδικο οι ανιστόρητοι «ιστορικοί» που επέλεξε το ΥΠΠΟ για θεματοθέτες; Θα τιμωρηθούν τα παιδιά γιατί έχουν άλλη άποψη από όσους θέλουν να συγκαλύπτουν το φασισμό;(Padeia-news 11 Ιουνίου 2016)
Δεν νομίζω ότι χρειάζεται πολύ ισχυρή σκέψη για να κρίνει κανείς ότι μ’ αυτά τα δεδομένα είναι αδύνατη η καλλιέργεια ελεύθερης σκέψης και κρίσης στην Κύπρο. Όλα όσα λέγονται και γράφονται γι αυτή είναι απλά φληναφήματα και σκέτη κοροϊδία. Θα ήταν ωστόσο πολύ ενδιαφέρον να ακούσουμε σχετικά με αυτό την άποψη του ευρωβουλευτή του ΑΚΕΛ Τάκη Χατζηγεωργίου, ο οποίος πάντοτε τασσόταν δυναμικά υπέρ της καλλιέργειας κριτικής σκέψης. Θυμούμαι πως το 2009 έγραψε ένα άρθρο στον Φιλελεύθερο με τίτλο «Τέτοια δικαιοσύνη, τέτοια τα δεινά μας» στο οποίο διακήρυσσε τα εξής:
Να αλλάξουμε το εκπαιδευτικό σύστημα για να μην υπάρχουν στο μέλλον άνθρωποι που αρνούνται να σκεφτούν. Να αλλάξουμε το εκπαιδευτικό σύστημα. Για να μη συνεχίσει να παράγει ανθρώπους αδύναμους να αλλάξουν και να πλαταίνουν και να πλουταίνουν τη ζωή (Χατζηγεωργίου, Φιλελεύθερος 21 Φεβρ. 2009).
*Πρώην Αν. Καθηγητής Πανεπιστημίου Κύπρου
