ΤΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΚΑΒΑΚΑ*
Το 1970 ο γεωγράφος WaldoTobler διατύπωσε τον πρώτο νόμο της επιστήμης της γεωγραφίας. Σύμφωνα με αυτόν «Τα πάντα σχετίζονται μεταξύ τους, αλλά τα κοντινά πράγματα σχετίζονται περισσότερο μεταξύ τους απ’ ότι τα απομακρυσμένα»."Everything is related to everything else, but near things are more related than distant things. Ήταν η πρώτη φορά που η χωρική εξάρτηση μεταξύ πολιτισμών, κρατών, οικονομιών και ανθρώπων διατυπώθηκε με μεγάλη σαφήνεια.
Η γεωγραφία ανέκαθεν διερευνούσε πεδία που σχετίζονται με τον άνθρωπο, το χώρο και τη σχέση μεταξύ τους. Αυτό είναι που την καθιστά ως μια από τις πιο σημαντικές επιστήμες. Από τον Ερατοσθένη που διατύπωσε τη θεωρία της σφαιρικότητας της γης, στον Στράβωνα έργο του οποίου είναι ουσιαστικά ο πρώτος παγκόσμιος άτλαντας μέχρι και τους ναυτικούς χάρτες που χρησιμοποιήθηκαν την εποχή των ανακαλύψεων η γεωγραφία εμφανίζεται σε κάθε σημαντική ανακάλυψη.
Τα τελευταία χρόνια οι γνώσεις μας για το χώρο έχουν αυξηθεί αρκετά και η γεωγραφία καλείται να απαντά εκτός από το ερώτημα πού εντοπίζεται κάποιο φαινόμενο αλλά και στο γιατί εμφανίζεται εκεί, ποιοι μηχανισμοί προκαλούν την εμφάνιση του και γιατί και πότε είναι πιο έντονο. Είναι η λεγόμενη χωρική σκέψη. Ένας άνθρωπος με καλλιεργημένη τη χωρική σκέψη είναι ένας άνθρωπος που μπορεί να παρατηρήσει κάτι που συμβαίνει δίπλα του, να το κατανοήσει και κατ’ επέκταση να το αξιοποιήσει προς όφελος του. Να είναι σε θέση δηλαδή να λαμβάνει αποφάσεις και να διαχειρίζεται καταστάσεις.
Αυτός είναι και ο ρόλος της γεωγραφίας σήμερα στην Κύπρο, στην Ελλάδα και σε ολόκληρο τον κόσμο. Δυστυχώς η σημασία της υποτιμάται συστηματικά από το εκπαιδευτικό μας σύστημα. Οι έννοιες της αειφορίας, της χωρικής και αστικής ανάπτυξης, της παγκοσμιοποίησης, η λειτουργία των οικοσυστημάτων, οι φυσικές καταστροφές, οιανθρώπινες συνεργασίες και η οικονομική ανάπτυξηδεν μπορούν να καλλιεργηθούν στους αυριανούς πολίτες αν αποκοπεί η σχέσης τους με το χώρο στον οποίο εντοπίζονται και αυτό το διδάσκει μόνο η γεωγραφία.
Στις προτάσεις που παρουσιάστηκαν από το Υπουργείο Παιδείας η γεωγραφία υποβαθμίζεται περαιτέρω. Προτείνεται μείωση της διδασκαλίας της σε μία περίοδο στην Α΄ Γυμνασίου και μία περίοδο στη Β΄ Γυμνασίου. Έτσι, ένας μαθητής στην καλύτερη περίπτωση, όταν δηλαδή το μάθημα του δε συμπίπτει με εκδήλωση του σχολείου, εκδρομή ή δεν έχει πρόβα για χορό, θέατρο, χορωδία ή παρέλαση, θα διδάσκεται γεωγραφία μία φορά την εβδομάδα και μόνο στην Α΄και Β΄ Γυμνασίου από ένα καθηγητή που θα έχει πάνω από 500 μαθητές ετησίως και πολύ πιθανό να εμφανίζεται στο σχολείο του μόνο μία ή δύο μέρες τη βδομάδα. Προφανώς η ανάπτυξη της χωρικής σκέψης πάει περίπατο…
Χωρίς τη γεωγραφία, και η ιστορία και η βιολογία μένουν ορφανές από τις πρώτες γυμνασιακές τάξεις. Κανείς μαθητής δε θα κατανοήσει πλήρως ένα ιστορικό γεγονός για παράδειγμα ή τους μικροοργανισμούς,αν δε ξέρει το χώρο στον οποίο εντοπίζονται.
O γεωγραφικός αναλφαβητισμός, η έλλειψη δηλαδή βασικών γεωγραφικών γνώσεων και δεξιοτήτων, είναιένα φαινόμενο που παρατηρείται έντονα στους σημερινούς μαθητές της Κύπρου, πολλοί από τους οποίους δυσκολεύονται να εντοπίσουν σε ένα παγκόσμιο χάρτη την Κύπρο, αγνοούν δημογραφικά δεδομένα για το κράτος μας, δυσκολεύονται να διαχωρίσουν την Ευρώπη από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτό οφείλεται και στο γεγονός ότι η γεωγραφία διδάσκεται στα σχολεία και από άλλες ειδικότητεςπέραν των γεωγράφων, αλλά κυρίως από τις ελάχιστες ώρες διδασκαλίας της.
Σε μερικά χρόνια οι μαθητές μας, οι αυριανοί πολίτες,θα κληθούν να ψηφίσουν σχετικά με την επανένωση της Κύπρου, ποιος θα πάρει την ευθύνη να οδηγήσει αγεωγράφητους πολίτες σε μια τόσο σημαντική απόφαση για το μέλλον της Κύπρου αν δε ξέρουν που είναι η Μόρφου, η Κυθρέα, ο Καραβάς, η Κερύνεια και η Αμμόχωστος ή αν δε μπορούν να διαβάσουν το χάρτη που θα υπάρχει στην τελική πρόταση;
Εμείς οι γεωγράφοι έχουμε ευθύνη να αποτρέψουμε τον γεωγραφικό αναλφαβητισμό, το μόνο που ζητάμε είναι να μας δοθεί αυτή η ευκαιρία και αυτό δεν είναι συντεχνιακό συμφέρον, είναι αγάπη για τον τόπο.
*Γεωγράφος.
