ΤΟΥ ΠΑΝΤΕΛΗ ΒΟΥΤΟΥΡΗ*
Κύπρος, καλοκαίρι του 1974. «Το καλοκαίρι με τις δυο λεπίδες του» (τον Ιούλιο και τον Αύγουστο), όπως γράφει ο Κυριάκος Χαραλαμπίδης σ' ένα ποίημα του· πώς γύρισε τον κόσμο ανάποδα. Ο ανθυπολοχαγός Αλέξανδρος Γαβαλάς διάλεξε συνειδητά να υπηρετήσει τη στρατιωτική θητεία του στην Κύπρο κουβαλώντας ως εδώ μια παλιά οικογενειακή ιστορία, η οποία ξεκίνησε εκατό χρόνια πριν πάλι με έναν άλλο Αλέξανδρο σπουδαστή Ιερολοχίτη στη Μολδοβλαχία και συνεχίστηκε το 1922 στη Μικρά Ασία και το 1940 στα ελληνοαλβανικά σύνορα. Εδώ ο νεαρός ανθυπολοχαγός θα γευτεί τον έρωτα, θα οσμιστεί την προδοσία και θα ακολουθήσει τη μοίρα του που τον οδηγούσε αταλάντευτα στα δύσβατα μονοπάτια του Πενταδάκτυλου και στις αφύλακτες ακτές της Κερύνειας.
Το καινούριο βιβλίο του Κώστα Χατζηαντωνίου Ο κύκλος του χώματος (Καστανιώτης 2017) έρχεται να προστεθεί σε μια ευάριθμη σειρά καλών μυθιστορημάτων με θέμα τα γεγονότα του 1974, δηλαδή το χουντικό πραξικόπημα και την τουρκική εισβολή: αναφέρομαι κυρίως στο Κόκκινο στην πράσινη γραμμή του Βασίλη Γκουρογιάννη (2011) και το Νόστου πάθη του Μιλτιάδη Χατζόπουλου (2011, το τρίτο βιβλίο της τριλογίας Εν μέρει ελληνίζων). Εξαιρώ από αυτή τη λιτή σοδειά ορισμένα συναφή από θεματική άποψη μυθιστορήματα κύπριων πεζογράφων, προκειμένου να υποδηλώσω το γεγονός ότι η ελλαδική λογοτεχνία, τόσο η ποίηση όσο και η πεζογραφία, απώθησε ουσιαστικά ένα ιστορικό γεγονός το οποίο λογικά (αν εντέλει υπάρχει λογική σε αυτά τα πράγματα) θα ανέμενε κανείς ότι θα αποτελούσε ερέθισμα και πρόκληση για δημιουργική αναμέτρηση.
Ο Κώστας Χατζηαντωνίου τολμά επομένως να σκαλίσει την ιστορία και τη μνήμη και να διεισδύσει σε τόπους πυρακτωμένους. Έχοντας στο κέντρο του κατόπτρου του τον αγνοούμενο ανθυπολοχαγό Αλέξανδρο Γαβαλά, βυθοσκοπεί στις σκέψεις των ηρώων του, ιχνηλατεί την προδοσία των συνταγματαρχών, εστιάζει ενίοτε στη συμπάσχουσα φύση και αποτυπώνει με αναπαραστατική δεξιότητα σκηνές από το πολεμικό πεδίο· της απελπισμένης άνισης μάχης των άοπλων και προδομένων πολεμιστών με τα τουρκικά αεροπλάνα. Απ' εκεί και πέρα η κυπριακή τραγωδία εξακτινώνεται στην Ελλάδα· στους οικείους πρώτα από όλα του Αλέξανδρου. Και η ζωή (ο κύκλος του χώματος, ο πανίσχυρος νόμος της φύσης, όπως γράφει ο συγγραφέας) συνεχίζεται. Άλλοι εξακολουθούν ως σήμερα να βασανίζονται από εφιάλτες και άλλοι είτε παραδίδονται στην καταναλωτική μέθη είτε ν’ αναλίσκονται στις ιδεολογικές αυταπάτες της μεταπολίτευσης.
*Πανεπιστήμιο Κύπρου
