ΤΟΥ ΚΥΡΙΑΚΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ*
Η ανακάλυψη και παραγωγή γνώσης από τους επιστήμονες και τους ακαδημαϊκούς ερευνητές είναι το καύσιμο υλικό για καινοτομία, εξέλιξη και πρόοδο. Εντούτοις, «αιρετικές» απόψεις κατεστάλησαν εν τη γενέσει τους, χλευάστηκαν – μεγαλοφυείς διανοητές εξοστρακίστηκαν, έζησαν υπό συνεχή διωγμό. Διότι ρηξικέλευθες θεωρίες ή ριζοσπαστικές επιστημονικές ανακαλύψεις συχνά δεν εναρμονίζονται με τις πεποιθήσεις, τα δόγματα και τις αντιλήψεις της εκάστοτε εποχής. Σκεφτείτε: Από την Υπατία στον Μπρούνο (που κάηκε στην πυρά), τον Γαλιλαίο, τον Λουί Παστέρ, τον Ρουσσώ, τους γενετιστές στην εποχή μας ... Υπάρχει όμως και ο αντίλογος.
Η ακαδημαϊκή, επιστημονική κοινότητα ανά τους αιώνες εξέθρεψε πολλούς εχθρούς της ανοικτής κοινωνίας. Ανθρώπους ματαιόδοξους, εξουσιομανείς, συμφεροντολόγους, κονφορμιστές. Θυμηθείτε τις εκατοντάδες ακαδημαϊκών που στήριξαν το ναζισμό, γνωστούς φιλόσοφους στις δεκαετίες του 1920 και 1930, πυρηνικούς επιστήμονες, γενετιστές και τόσους άλλους. Εξηγούμαι: αφορμή γι’ αυτή τη σύντομη παρέμβαση είναι ο πολλαπλασιασμός των βιβλίων και άρθρων από ακαδημαϊκούς για τον ναζισμό. Καλλιεργείται, συστηματικά πια, μια τάση εξωραϊσμού του Χίτλερ, ως ο μέγας ρήτωρ, ενώ γίνεται μια οργανωμένη προσπάθεια αναίρεσης ενός τρομακτικού ιστορικού γεγονότος: της μαζικής γενοκτονίας των Εβραίων, του Ολοκαυτώματος. Στην σύγχρονη ακαδημία είναι πολύ μοδάτη η αποδόμηση της ιστορίας.
Ποια είναι η αιτιολογία; Κατά τη γνώμη μου, ακαδημαϊκοί συντάσσονται με το κατεστημένο, ή αναλόγως στρέφονται κατά κυρίαρχων απόψεων επειδή: (α) Εξυπηρετούν διάφορα συμφέροντα και σκοπιμότητες (είτε κυβερνητικών ή μη κυβερνητικών οργανώσεων, καθεστώτων, εταιριών, κ.λπ). (β) Αρέσκονται, είτε ως νάρκισσοι είτε ως μετριότητες στην προβολή "αιρετικών", ή «ενοχλητικών" απόψεων, χάριν δημοσιότητας και αύξησης του ποσοστού των λεγομένων «ετεροαναφορών». Π.χ. μία τερατώδης θεωρία, όπως ο εξωραϊσμός του Χίτλερ, θα αποδώσει χιλιάδες «αναφορές» (citations) στον συγγραφέα και με βάση την ποσοτικοποίηση/ εμπορευματοποίηση της ακαδημαϊκής ζωής στην εποχή μας αυτό προσγράφεται στα προσόντα του/της. (γ) Προσπαθούν να επιβιώσουν μέσα σ’ ένα ανηλεές ανταγωνιστικό ακαδημαϊκό περιβάλλον (publish or perish) γράφοντας οτιδήποτε βλακώδες, ασήμαντο ή εριστικό. (δ) Διότι πολλοί έχουν κάποια μορφή ψυχαναγκαστικών εμμονών. Οι ακαδημαϊκοί δεν είναι και η πιο "υγιής" ράτσα ανθρώπων. Ενίοτε εριστικοί, κυκλοθυμικοί, συγκρουσιακοί στο εργασιακό τους περιβάλλον, μεγαλοναπολεοντιστές, συχνά αδυνατούν να υπερβούν τις εμμονές τους και τις δογματικές τους πεποιθήσεις. (ε) Διότι είναι και αυτοί (και ας μην βλέπουν τη μύτη τους) άνθρωποι με ποικίλες αδυναμίες, συνεπώς ρέπουν προς το ιδιοτελές συμφέρον και ειδικότερα τον εύκολο πλουτισμό καιχρηματισμό.
Βέβαια, ένας δυνητικά ισχυρός αντίλογος στον αντίλογό μου είναι το «σφάλμα εξιδανίκευσης» της εικόνας του «ακαδημαϊκού ερευνητή», όπου η πρόκληση για παραγωγή γνώσης είναι σπινθήρας για αυτεπίγνωση, αμφισβήτηση, πρόοδο. Μια παρωχημένη δηλαδή αντίληψη, ή ακόμη χειρότερα, μια στρέβλωση της ιστορικής πραγματικότητας: στην πλειονότητά τους οι επιστήμονες υπηρετούσαν πάντοτε το κατεστημένο, κάτι που τους εξασφάλιζε κύρος, ασφάλεια και δημοσιότητα. Οι «αιρετικοί» υπήρξαν πάντοτε μια μικρή μειοψηφία.
*Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης
Πανεπιστήμιο Κύπρου
