ΤΗΣ ΠΟΛΑΣ ΧΑΤΖΗΝΕΟΦΥΤΟΥ*
Μετά την ανακοίνωση στις 23/3/2015 του προτεινόμενου Ωρολογίου Προγράμματος, μερικές ειδικότητες, προσπαθούν να υποστηρίξουν ότι το μάθημά τους είναι απόλυτα αναγκαίο, εκθειάζουν -όπως όλοι μας- τα «του οίκου» τους, και τονίζουν ότι οποιαδήποτε μείωση θα οδηγούσε στην υποβάθμιση του μαθήματος τους. Άλλες(ειδικότητες), προτιμούν να καταφεύγουν δογματικά, στην υποβάθμιση και αμφισβήτηση των άλλων μαθημάτων, στερώντας έτσι από τους άλλους συναδέλφους τους, το δικαίωμα της διαφωνίας και της πολυφωνίας, μέσα από ένα γόνιμο διάλογο. Η υποφαινόμενη, ως φιλόλογος εκπαιδευτικός και πρώτιστα ως παιδαγωγός, δε θα παρασυρθώ στη δίνη της υποβάθμισης οποιουδήποτε μαθήματος. Υποστηρίζω το αναφαίρετο δικαίωμα του κάθε κλάδου, για σθεναρή υπεράσπιση των δικαιωμάτων του. Όποια και αν είναι τα κίνητρα, είναι σεβαστά, εφόσον αυτά είναι θεμιτά, και εφόσον επιχειρηματολογούν και σέβονται τόσο τον υπόλοιπο εκπαιδευτικό κόσμο όσο και την κοινωνία μας. Με το δικαίωμα της διαφωνίας του Βολταίρου, θα υπερασπιστώ λοιπόν τη χρησιμότητα της ελληνικής γλώσσας, χωρίς να μπω στη διαδικασία της προσθαφαίρεσης αριθμών. Είναι όμως έντιμο να αναφερθεί ότι αυξάνονται οι ώρες διδασκαλίας των φιλολογικών μαθημάτων και συγκεκριμένα της διδασκαλίας των Αρχαίων και των Νέων Ελληνικών, ενώ το μάθημα της Πολιτικής Αγωγής, ενσωματώνεται στη διδασκαλία των Νέων Ελληνικών!
Κάποιοι θα έλεγαν -και όντως λένε-και θα διερωτούνταν: Αυξάνεται η διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών! Οπισθοδρομικό! Αναχρονιστικό! Όμως σε μια εποχή που όλες οι αξίες έχουν σχεδόν κατακρημνιστεί, η διάσωση της ελληνικής μας γλώσσας απηχεί στεντόρεια και σίγουρα κάθε άλλο παρά οπισθοδρομική μπορεί να αποκαλεστεί. Οι «Ποσειδωνειάται» του Καβάφη είναι τόσο επίκαιροι όσο και οι «Θερμοπύλες», γιατί το πρόβλημα της γλώσσας δεν είναι μονοδιάστατο και δεν είναι μόνο γλωσσικό. Η πολυδιάστατη φύση του μας ωθεί και μας επιβάλλει να προσπαθήσουμε -ως Έλληνες φιλόλογοι- να διασώσουμε ό,τι διασώζεται πλέον... Ο Ε. Παπανούτσος υποστηρίζει πως «δεν μπορεί κανείς να μιλήσει και να γράψει σωστά τη δημοτική, αν δεν πατάει στέρεα στη γνώση της αρχαίας κλασικής γλώσσας». Τη στενή σχέση της Αρχαίας με τη Νέα Ελληνική είχε επισημάνει και ο μεγάλος Διδάσκαλος του Γένους, Α. Κοραής, τονίζοντας ότι «όποιος χωρίς την γνώσιν της Αρχαίας, επιχειρεί να μελετήση και ερμηνεύση την νέαν, ή απατάται ή απατά».
Είναι γεγονός ότι η γλωσσική ένδεια, η λεξιπενία, η φτώχεια της γλώσσας μας, δεν είναι νεοφανές φαινόμενο. Αν μας παρηγορεί αυτό, η πρώτη αναφορά για μη ορθή χρήση της γλώσσας, συναντάται ήδη από το 1400 π.Χ. σε έναν πάπυρο. Και η πορεία προδιαγεγραμμένη, όπως η πορεία κάθε θέματος. Αποτελεί αρχικά αντικείμενο συζήτησης, ανέρχεται στην επιφάνεια, μας προβληματίζει για λίγο και με την ίδια ταχύτητα εξαφανίζεται σύντομα και ανώδυνα αφού σκιάζεται από ένα άλλο θέμα πιο συγκλονιστικό, για να ξεθωριάσει και αυτό με τη σειρά του σιγά-σιγά…Κάποιοι υποστηρίζουν και ελπίζουν ότι η οικονομική κρίση ίσως επιφέρει στα παιδιά μας αυτό που δεν καταφέραμε εμείς … Να τα συνεφέρει! Ο Β. Φίλιας (2013) μιλά για την επίθεση κατά της γλώσσας, που επέφερε την αμάθεια και την πολιτιστική παρακμή, τη λεηλασία και την αποσύνθεση του κοινωνικού ιστού της χώρας μας. Το πρόσχημα πως ό,τι δεν ευροποιείται (μετατρέπεται σε ευρώ) είναι ανώφελο και συνεπώς παραμερίζεται, είναι μια νέα τάση της εποχής, που σε θανατηφόρο συνδυασμό με τη χρήση των greeklish, έχει οδηγήσει τη γλώσσα μας σε μια άμετρη και ασύστολη κακοποίησή της, σε ένα σταδιακό αφανισμό της, με επακόλουθο, την αλλοίωση του χαρακτήρα του πολιτισμού μας και του έθνους μας. Μήπως αυτό είναι το επιδιωκόμενο; Η ασυδοσία και η ανεκτικότητα, που μαζί με το εύκολο και το προσοδοφόρο, υπονόμευσαν το ηθικό ανοσοποιητικό μας σύστημα; Που οδήγησαν στην ηθική, οικονομική, πνευματική αλλά και γλωσσική μας ένδεια; Όταν στην Αγγλία διδάσκονται Αρχαία Ελληνικά και Λατινικά από το Δημοτικό, στην Ισπανία, Ιταλία, Ουκρανία, Ρωσία, Κίνα, Ιαπωνία, από τη δύση στην ανατολή και από την Ευρώπη στην Ασία, μαρτυρούνται δεκάδες έως εκατοντάδες κλασικά Λύκεια, πώς είναι δυνατόν στην Κύπρο, το μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών στο Λύκειο να αποτελεί είδος σπάνιο και μάλιστα είδος προς εξαφάνιση;
Η εκπαιδευτική κοινότητα και δη οι φιλόλογοι, οφείλουμε να διαφυλάξουμε τη γλώσσα μας και να προσπαθήσουμε -όσο αυτό καθίσταται δυνατό- να την κρατήσουμε ζωντανή, καθάρια, ατόφια! Αδιαμφισβήτητα η γλώσσα μας είναι ο πολιτισμός μας, είναι το έθνος μας, είναι η ίδια η ύπαρξη μας! Δεν είμαι σίγουρη αν εξακολουθεί να ισχύει η ρήση του Δημόκριτου ότι «η γλώσσα είναι ο άγγελος της ψυχής» αλλά σίγουρα εξακολουθεί να συνδέεται άμεσα και έμμεσα με την εθνική μας συνείδηση και την πολιτιστική μας κληρονομιά… Με την ιστορία μας και την αγάπη μας στον «καλόν καγαθόν» άνδρα… Με το σμίλευμα της ψυχής! Με την ώσμωση του πολιτισμού, της μνήμης, της θρησκείας, του κόσμου και της ζωής… Ως εραστές της γλώσσας και όχι ως επίδοξοι μνηστήρες με ανεκπλήρωτες υποσχέσεις.
Στο πείσμα των καιρών λοιπόν, πρέπει να κρατήσουμε τη γλωσσική μας κληρονομιά αλώβητη, γιατί καλή γνώση και εκμάθηση της μητρικής μας γλώσσας οδηγεί σε μια σωστή και εξισορροπημένη ανάπτυξη των παιδιών μας. Κανένας δε μας στερεί την εκμάθηση μιας δεύτερης γλώσσας ή και περισσοτέρων… Κανένας δεν αποκλείει τη μουσική παιδεία ή τον τεχνολογικό αλφαβητισμό ή την εκγύμναση του σώματος και του πνεύματος. Δεν υποβαθμίζεται και δεν απαξιώνεται το εύρος και η αξία κανενός εκπαιδευτικού και κανενός γνωστικού αντικειμένου! Η πρόταση για επιστροφή σε κλάδους εξάλλου, δεν επιδιώκει κάτι τέτοιο, αντίθετα οδηγεί στον εξορθολογισμό του Ωρολογίου Προγράμματος. Οι ενδείξεις για αυτή την αλλαγή είναι αρκούντως ενθαρρυντικές. Οι επιλογές ανήκουν στα παιδιά μας. Όποια όμως γνωστικά αντικείμενα και αν επιλέξουν το κανάλι επικοινωνίας όλων είναι η γλώσσα μας και αυτή είναι η ελληνική. Αν δεν κατακτήσουν τη γλώσσα δε θα μπορέσουν ποτέ να κατακτήσουν κανένα άλλο γλωσσικό αντικείμενο.
Η Νέα Ελληνική είναι ενιαία, αδιαίρετη και αδιάσπαστη συνέχεια της Αρχαίας, της ομηρικής. Ως τέτοια θα την αντιμετωπίσουμε. Η Αρχαία είναι το χρυσό κλειδί για να ανοίξουμε τις πύλες της Νέας! Δυστυχώς, στο όνομα της ψηφιοποίησης, του εκμοντερνισμού, του εύκολου και του τερπνού, τα Αρχαία Ελληνικά τείνουν να εξαφανιστούν από τα Λύκεια ως μάθημα επιλογής, ενώ οι μαθητές μας καθίστανται κάθε χρόνο και κατά τι φτωχότεροι γλωσσικά και πνευματικά. Αδύναμοι να αντισταθούν στην αλματώδη και φρενήρη πρόοδο της ύλης. Αυτό θέλουμε για τα παιδιά μας; Να καταστούν έρμαια και αθύρματα μιας εποχής χωρίς μέτρο; Η αντιμετώπιση των Αρχαίων Ελληνικών στο προτεινόμενο Ωρολόγιο Πρόγραμμα, τείνει να αντισταθεί στο ρεύμα των καιρών, που μιλούν για οπισθοδρόμηση του δημόσιου σχολείου και για αναχρονιστικές μεθόδους. Οι μέθοδοι διδασκαλίας των Αρχαίων Ελληνικών δε διαφέρουν από τις μεθόδους διδασκαλίας των άλλων γνωστικών αντικειμένων. Οι συνάδελφοι εκπαιδευτικοί έχουν τις δεξιότητες να συνδυάσουν το τερπνό με το ωφέλιμο. Έχουν το ζήλο και τον οίστρο για δια βίου μάθηση, που θα τους βοηθήσει να εφαρμόσουν σύγχρονες διδακτικές μεθόδους, όπως η διαθεματικότητα, μέσα από την οποία θα συνδυάσουν τη διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών με άλλα γνωστικά αντικείμενα. Οι πρεσβευτές της γλώσσας οφείλουν να ανακαλύψουν- και το έχουν ήδη πράξει- νέες μεθόδους πιο ελκυστικές, πιο εύηχες στα αυτιά των παιδιών. Έτσι τα αρχαία δεν θα είναι πια ο μπαμπούλας της εκπαίδευσης!
Ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός δημιούργησε τη δημοκρατία, την ελευθερία, την ισονομία, τον σεβασμό στον εαυτό σου και στον συνάνθρωπο σου. Αντίκρυσε τον άνθρωπο ως αξία. Στην πολυπολιτισμική Κύπρο του σήμερα, τα εφόδια της ανθρωπιστικής παιδείας, θα ενδυναμώσουν τον άνθρωπο και θα τον ορθώσουν με σθένος, απέναντι στον εκφοβισμό, είτε αυτός λέγεται φυλετικός είτε κοινωνικός είτε ακόμα και διαδικτυακός. Ίσως θα ακουγόταν υπερβολική η διαπίστωση του Σ. Καργάκου ότι είμαστε «η τελευταία γενιά που ομιλεί και γράφει κάπως υποφερτά την ελληνική. Τα παιδιά είναι πάντα παιδιά της παιδείας τους, και τούτη η παιδεία που τους προσφέρουμε, δεν είναι παιδεία ελληνική. Όταν δεν είναι ανθελληνική, είναι υποπαιδεία, μια ανάπηρη ή ημιπληγική παιδεία. Δυστυχώς τα γεγονότα μας δικαιώνουν». Κρινόμαστε όλοι καθημερινά και σαν γονείς και σαν εκπαιδευτικοί. Ιδιαίτερα ως φιλόλογοι καλούμαστε να επιφορτιστούμε με το βαρύ έργο της διάσωσης της γλωσσικής μας κληρονομιάς με ό,τι αυτό συνεπάγεται, πολιτισμό, κουλτούρα, ήθη, έθιμα, ταυτότητα. Έχουμε να παλέψουμε όχι με θεριά μα με την αδιαφορία, τον ωχαδερφισμό και τον ωφελιμισμό του σύγχρονου ανθρώπου οποιασδήποτε ηλικίας. Ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός είναι η πηγή της ελευθερίας του πνεύματος και ως τέτοιος πρέπει να αντιμετωπίζεται. «Μήγαρις έχω τίποτε άλλο στο νου μου πάρεξ ελευθερία και γλώσσα;»
Κλείνω με τη δήλωση του Ο. Ελύτη για τη «σημερινή κακοποίηση της γλώσσης». Το θέμα όμως, δεν είναι να αρκείσαι στην κριτική, αλλά να προσφέρεις τα εργαλεία και τα μέσα για καλύτερη πρόσβαση στη γλώσσα (Μπαμπινιώτης, 2013). Εφόσον δεχόμαστε ιστορικά ότι η γλώσσα μας είναι ενιαία, τότε είναι και αμφίδρομη και επομένως δεν έχει σημασία από πού θα ξεκινήσεις... Με αυτό τον τρόπο χρησιμοποιούμε τα αρχαία και λόγια κείμενα για να προετοιμάσουμε γλωσσικά καλύτερους νεοέλληνες και όχι για τους κάνουμε να κατανοούν το αρχαίο κείμενο αυτό καθαυτό. Οι μαθητές στη δική τους γλώσσα πρέπει να είναι δημιουργικοί και όχι αναγνωριστικοί. Πρέπει να δεχτούν και να νιώσουν τη συνέχεια της γλώσσας τους. Πρέπει να κατανοήσουν ότι οι γλωσσικές γνώσεις και ευαισθησίες θα τους επιτρέψουν να αναγνωρίζουν τα παλαιότερα κείμενα και να προσπελάσουν διαχρονικά τη γλώσσα. Μαθαίνω τον αρχαίο λόγο για να έχω καλύτερες μνήμες και αναφορές στο νεοελληνικό λόγο. Η ετυμολογία των λέξεων και η αμφίδρομη σχέση της γλώσσας, θα δώσει στους μαθητές τη δυνατότητα να μην απομνημονεύουν αλλά να κατανοούν και να κατασκευάζουν (Μπαμπινιώτης, 2011). Συμπεραίνουμε λοιπόν πως η διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών δεν είναι ούτε οπισθοδρομική αλλά ούτε και αναχρονιστική! Αντίθετα είναι πάντα σύγχρονη γιατί είναι διαχρονική!
Η ανάληψη της ευθύνης για αλλαγή του Ωρολογίου Προγράμματος βαραίνει το κράτος, την κοινωνία, το σχολείο, την οικογένεια…Είναι υπόθεση όλων! Η πρόκληση και η πρόσκληση ισχύει για τον καθένα μας: ως εκπαιδευτικοί, ως γονείς, ως μέλη μιας κοινωνίας που επιθυμεί και επιδιώκει να συνεχίσει να ονομάζεται ελληνική… Που στην τελική, δεν ντρέπεται και δε θέλει να ντρέπεται, που ονομάζεται ελληνική...
*Φιλόλογος
