ΤΟΥ ΧΡΗΣΤΑΚΗ ΠΟΥΜΠΟΥΡΗ*
Η παγκοσμιοποίηση δεν είναι μάνα εξ ουρανού που ρίχνει απλόχερα ο καλός θεός. Πάντοτε το μήνυμα παγκοσμιοποίησης, στο περιεχόμενο ή στο περιτύλιγμα, στο σημείο εκκίνησης του ή στο μέσο επικοινωνίας,εμπεριέχει το σπέρμα της διάβρωσης εθνικών συμφερόντων και της καθυπόταξης τους σε άλλα.
Η παγκοσμιοποίηση δεν είναι γνώρισμα μόνο της εποχής μας. Πριν ακόμα τις γνωστές μετακινήσεις των λαών, τι ήταν εκείνο το κίνημα που έδωσε σε μια σειρά από λαούς από την Ινδία μέχρι την Ισλανδία κοινό λεξιλόγιο σε αριθμούς, ονόματα φυτών, ζώων, συγγένειας, ρήματα και άλλα μέρη του λόγου που αποτύπωναν τις τότε ραγδαίες εξελίξεις στη γεωργία, κτηνοτροφία, οργάνωση της κοινωνίας και ανθρώπινη επικοινωνία;Η ινδοευρωπαϊκή οικογένεια γλωσσών υπήρξε έκφραση μιαςοικονομικής παγκοσμιοποίησης που ξεκίνησε πριν έξι χιλιετηρίδες και, ως γλωσσική επέκταση,ακόμα συνεχίζεται.
Θρησκείες αναπτύσσονταν με την προοπτική της παγκοσμιοποίησης τους (π.χ. "κατακυριεύσατε της γης" ή το "διά πυρός και σιδήρου" από τον ισλαμισμό, για το οποίο αγνοώ την πρωτότυπη πηγή, αλλά το ψηλαφήσαμε συχνά στην πορεία των αιώνων, και το ζούμε έντονα στις μέρες μας να εξαπλώνεται ραγδαία και τραγικά στον πλανήτη). Παγκοσμιοποίηση επεδίωξε και πέτυχε το φάντασμα που είδαν οι Μαρξ/Έγκελς να πλανάται πάνω από την Ευρώπη, προκαλώντας, πάλι παγκοσμιοποιημένησυσπείρωση αντίρροπων ιδεολογημάτων από την αρχαία Αθήνα μέχρι τη γαλλική επανάσταση και μετέπειτα ακόμα.
Οι απόπειρες παγκοσμιοποίησης είναι αέναες και δεν έχουν κατ’ ανάγκη συνενωτική λειτουργία. Έχουμε π.χ. ειδικά μετά τον ψυχρό πόλεμο –κι αυτός αποτελεί παγκοσμιοποίηση– πάρα πολλές διασπάσεις κρατικών δομών και ανακηρύξεις χωριστικών κρατών, ενώ πιθανολογούνται και άλλες. Οι ενέργειες παγκοσμιοποίησης των μεγάλων εταιρειών της Δύσης με μεταφορά δραστηριοτήτων σε χώρες του τρίτου κόσμου μετέδωσαν την τεχνογνωσία σ’ αυτές τις χώρες, από τις οποίες οι 5 μεγάλες ιδρύουν το αντίπαλο δέος του ΔΝΤ και πάλι με φιλοδοξία παγκοσμιοποίησης.
Όσο διαφορετικές και να είναι οι παγκοσμιοποιήσεις, από τα βάθη της ιστορίας μέχρι σήμερα, αυτές παρουσιάζουν κοινά χαρακτηριστικά, όπως σημείο εκκίνησης, κατεύθυνση, μήνυμα και φυσικά και το εργαλείο μετάδοσης που είναι η γλώσσα.
Η παγκοσμιοποίηση δεν είναι μάνα εξ ουρανού που ρίχνει απλόχερα ο καλός θεός. Πάντοτε κάποιοι παγκοσμιοποιούνμηνύματα από τον εθνικό τους χώρο, όχι από αγαθοεργία, όχι αντιστρατευόμενοι τα εθνικά τους συμφέροντα, αλλά συμπροωθώντας τα. Αν καλοκάγαθα πω: Δεν πειράζει, ας παγκοσμιοποιηθώ, τότε προσχωρώ σε ένα σύστημα οικουμενικό μεν, αλλά συγκροτούμενο από ξένα εθνικά συμφέροντα, ισχυρότερα από το δικό μου εθνικό συμφέρον, ικανά να το προσαρτήσουν.
Η τέχνη είναι να παγκοσμιοποιήσεις, όσο μικρός κι αν είσαι, δικά σου εθνικά συμφέροντα: ανταγωνιστικά προϊόντα, αξιόπιστες υπηρεσίες, τεχνογνωσία. Για να το πετύχεις χρειάζεσαι πρώτα αξιόπιστο σχολικό σύστημα, άρα σε βάθος κατοχή της μητρικής.Η πρόσβαση μέχρι την τελευταία λέξη της τεχνογνωσίας, ακόμα και η παραγωγή νέας εθνικής τεχνογνωσίας,προϋποθέτει κατοχή των κυρίαρχων γλωσσών. Εδώ, όπως και στη διεθνή επικοινωνία, κυριαρχεί κατά κράτος η Αγγλική. Όχι φυσικά απόλυτα, διότι τεχνογνωσία καταγράφεται πρωτογενώς και σε άλλες γλώσσες. Η Αγγλική κέρδισε τη μάχη για τη διεθνή linguafranca από τη δεκαετία του 1960, όταν οι ΗΠΑ, αντιδρώντας στην εισαγωγή της Ρωσικής ως διδασκόμενης ξένης γλώσσας στο σοβιετικό μπλοκ, μερίμνησαν για την εισαγωγή της Αγγλικής στα εκπαιδευτικά συστήματα των υπολοίπων χωρών, συνεπικουρούμενες από τη Μεγάλη Βρετανία με το εκπαιδευτικό της σύστημα και τους γλωσσικούς δεσμούς με πρώην αποικίες.
Η παγκοσμιοποίηση, που αναδεικνύεται στις μέρες μας και έστησε στον τοίχο την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση, προέκυψε από την επέκταση των εργασιών δυτικών εταιρειών σε χώρες του τρίτου κόσμου, με συνέπεια αυτές πλέον οι χώρες να αναπτύξουν εθνική παραγωγή δυτικής τεχνολογίας, αλλά σε τιμές που ακυρώνουν την ευρωπαϊκή παραγωγή, με αποτέλεσμα η ΕΕ να στοχοθετεί αγωνιωδώς ανάπτυξη καινούριας τεχνολογίας, για να ανακτήσει κάποτε το χαμένο προβάδισμα. Αν και όταν το ανακτήσει, αυτό θα έχει εθνικό πρόσημο και όχι κοινοτικό. Τίποτε δεν θα χαρισθεί στις χώρες που θα υστερούν. Αντίθετα, θα εκχωρήσουν εθνικό τους κεκτημένο και θέσμια,για να επελάσουν οι ξένες εταιρείες. Είναι γιαυτό που χρειάζεται παιδεία με όλες τις σημασίες που η γλώσσα προίκισε αυτή τη λέξη.
Η παρούσα κρίση έχει γενεσιουργό αίτιο και την παιδεία. Με καλύτερη παιδεία, η κρίση θα ήταν ηπιότερη και το ξεπέρασμα της ευκολότερο. Η Παιδεία είναι το μόνο που μας έμεινε. Είναι εθνικό και όχι κοινοτικό κεκτημένο. Επίσημα δεν βγαίνει στο σφυρί, παρόλο που μόνοι μας προσπαθούμε να της αλλάξουμε εθνικό πρόσημο.
Τί μπορεί να κάνει μια μικροσκοπική χώρα για να ανακάμψει σε αυτό το ζοφερό περιβάλλον και να διατηρήσει την εθνική της ταυτότητα; Μπορεί να κάνει τις μεγάλες εφευρέσεις που θα την σώσουν; Δεν χρειάζεται πολλά και μεγάλα. Το μικρό μέγεθος δεν είναι μόνο αδυναμία. Η Ελβετία, ένα περιφρονημένο τοπίο με βουνοπλαγιές-βοσκοτόπια, όπου ραθυμούσαν οι αφέντες της να την επισκεφτούν, και αν δεν πρόσφερε το πέρασμα προς Ιταλία, κανείς δεν θα ήξερε πού βρίσκεται, κατάφερε να πρωτοπορήσει με ανάπτυξη κατά καιρούς σε διάφορους μικρούς κλάδους της οικονομίας (σοκολάτα, ρολόγια, τουρισμός, υπηρεσίες κ.ά.) και με στερήσεις σε εθνικούς πόρους και δυσμενείς κλιματικές συνθήκες, αλλά με στόχευση, συνέπεια και επαγγελματισμό.
Η Κύπρος είναι προικισμένη με πολύ περισσότερα, αλλά ας λάβει τα μέρα της και ας πάρει αποφάσεις παντού, αλλά και στηνπαιδεία, από τα ψηλότεραπολιτικά δώματα (τις πλέον ευμετάβλητες μεταβλητές) προς τα χαμηλότερα δώματα και τους μαθητές που αποτελούν τη συνέχεια και την επένδυση για το μέλλον. Διότι ειδικά αυτή την εποχή, η παγκοσμιοποίηση είναι άκρως επιθετική και αμείλικτη.
*Εκπαιδευτικός
