Παιδιά: Προβλήματα πειθαρχίας και συμπεριφοράς

ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΘΕΟΦΙΛΙΔΟΥ

Εισαγωγή

Αρκετές φορές τα παιδιά αναζητούν την προσοχή των ενηλίκων. Κάποιες φορές η αναζήτηση προσοχής γίνεται με θετική συμπεριφορά. Άλλες φορές, κάποια παιδιά, επειδή δεν γνωρίζουν ή δεν έχουν συνηθίσει σε θετικούς τρόπους αναζήτησης προσοχής, καταφεύγουν σε αρνητικές συμπεριφορές όπως το να μιλούν χωρίς άδεια στη διάρκεια του μαθήματος, να προσπαθούν να προκαλέσουν το γέλιο των άλλων σε ακατάλληλες στιγμές, με τσακωμούς, διαφωνίες και συγκρούσεις

Τα παιδιά τα οποία επιδεικνύουν αρνητικές συμπεριφορές χρειάζονται ιδιαίτερη προσοχή, και παρεμβάσεις ώστε να μετατρέψουν τις αρνητικές συμπεριφορές σε θετικές. Στην απουσία κατάλληλων παρεμβάσεων τα παιδιά σταδιακά αποξενώνονται από φίλους και οδηγούνται σε συνεχή πειθαρχικά μέτρα από γονείς ή/και δασκάλους. Έτσι, προκαλείται ζημιά στην αυτοεκτίμηση τους και αρχίζει ένας φαύλος κύκλος από γεγονότα που μπορεί να τα οδηγήσει σε προβληματική πορεία στη ζωή τους.

Αιτίες

Η συμπεριφορά των παιδιών είναι δυνατόν να οφείλεται σε ποικίλες αιτίες όπως άγχος, κακοποίηση, συγκρούσεις στο σπίτι, ακατάλληλες γονεϊκές πρακτικές, ακόμα και κληρονομικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας.

Μερικά παιδιά παρουσιάζουν αρνητική συμπεριφορά γιατί δεν υπάρχει οριοθέτηση της συμπεριφοράς τους μέσα από το σπίτι. Έτσι, το σχολείο γίνεται αποδέκτης αρνητικών συμπεριφορών τις οποίες καλείται να οριοθετήσει μέσα σε περιορισμούς.

Σε κάποια άλλα παιδιά, τα αίτια της προβληματικής συμπεριφοράς ίσως να είναι πιο πολύπλοκα και δύσκολο να αναγνωριστούν. Συνήθως, διερευνούνται και τα ακόλουθα:

• Δυσκολία προσαρμογής σε περιβάλλον τάξης/ομάδας. Υπάρχουν παιδιά τα οποία έχουν καλή ανατροφή και θετική συμπεριφορά στο σπίτι, αλλά οι δυναμικές που αναπτύσσονται σε μια ομάδα των 20-25 παιδιών τους προκαλούν δυσκολία προσαρμογής.
• Δυσκολία προσαρμογής σε διαφορετικές προσωπικότητες εκπαιδευτικών. Οι εκπαιδευτικοί είναι και άνθρωποι με διαφορετικές προσωπικότητες. Κάποιοι εκπαιδευτικοί δίνουν στους μαθητές τους περισσότερη ελευθερία από άλλους και θέτουν διαφορετικούς τρόπους και κανόνες τήρησης της πειθαρχίας, χωρίς αυτό από μόνο του να είναι θετικό ή αρνητικό. Κάποια παιδιά δυσκολεύονται να προσαρμοστούν σε διαφορετικές προσωπικότητες και παρουσιάζουν διασπαστική συμπεριφορά με κάποιους εκπαιδευτικούς αλλά όχι με άλλους.
• Απουσία ή ελλείψεις στις δεξιότητες συνεργασίας και ενσυναίσθησης. Κάποια παιδιά μπαίνουν στο σχολικό περιβάλλον, στο οποίο καλούνται να συμμετάσχουν σε μια κοινωνική ομάδα, χωρίς να γνωρίζουν πώς να συνεργάζονται και να μοιράζονται την προσοχή. Τα παιδιά αυτά πρέπει να εκπαιδευτούν και να αποκτήσουν δεξιότητες συνεργασίας και ενσυναίσθησης.
• Μειωμένες δεξιότητες αλληλεπίδρασης με άλλους ανθρώπους. Σε κάποιες περιπτώσεις, παιδιά με μειωμένες δεξιότητες αλληλεπίδρασης, εκφράζουν την ανάγκη τους για επαφή με άλλους ανθρώπους με λανθασμένο τρόπο. Τα παιδιά αυτά πρέπει να εκπαιδευτούν στην απόκτηση δεξιοτήτων ώστε να ικανοποιούν την ανάγκη τους για αλληλεπίδραση με θετικό τρόπο.
• Μειωμένη πρόκληση ενδιαφέροντος. Κάποια παιδιά νιώθουν ότι το σχολικό περιβάλλον δεν τους προσφέρει κατάλληλες προκλήσεις και δείχνουν την απουσία ενδιαφέροντος με διασπαστική συμπεριφορά. Σε αυτή την περίπτωση χρειάζονται την ανάπτυξη των κατάλληλων κοινωνικών δεξιοτήτων ώστε να εκφράζουν την έλλειψη ικανοποιητικής πρόκλησης ενδιαφέροντός με πιο κατάλληλο τρόπο.
• Μαθησιακά προβλήματα. Κάποια παιδιά  παρουσιάζουν συμπεριφορικά προβλήματα λόγω μαθησιακών προβλημάτων. Χρειάζεται διάγνωση και παρέμβαση ή/και υποστηρικτική διδασκαλία.

Σκοπιμότητα της συμπεριφοράς

Ο Αυστριακός παιδοψυχίατρος Ρούντολφ Ντράικουρ υποστηρίζει ότι η αρνητική συμπεριφορά των παιδιών πλείστες φορές δεν υποδηλώνει κάποια σοβαρή διαταραχή ή κακή γονεϊκότητα ή ανατροφή. Αναφέρει ότι η συμπεριφορά των παιδιών είναι σχεδόν πάντα σκόπιμη, αλλά στρεβλωμένη ως αντίδραση διότι τα παιδιά παρερμηνεύουν τις καταστάσεις στις οποίες βρίσκονται. Οι πιο συνηθισμένοι σκοποί της συμπεριφοράς είναι η αναζήτηση προσοχής, η επιδίωξη δύναμης-ισχύος, η εκδίκηση και, η αποφυγή της αποτυχίας. Ο ίδιος υποστηρίζει ότι οι επιδιώξεις της προβληματικής συμπεριφοράς μπορούν να αναγνωριστούν αναλύοντας τα συναισθήματα του γονιού ή/και εκπαιδευτικού ως αποδέκτη της:

• Εάν ο γονιός ή ο/η εκπαιδευτικός νιώθει αναστατωμένος/η ή θυμωμένος/η τότε το παιδί επιδιώκει περισσότερη προσοχή.
• Εάν ο γονιός ή η/ο εκπαιδευτικός νιώθει αβοήθητη/ος στην προβληματική κατάσταση τότε το παιδί επιδιώκει περισσότερη δύναμη/ισχύ ή έλεγχο.
• Εάν ο γονιός ή η/ο εκπαιδευτικός νιώθει πληγωμένη/ος τότε το παιδί επιδιώκει εκδίκηση για κάτι που το πλήγωσε.
• Εάν ο γονιός ή η/ο εκπαιδευτικός νιώθει αδύναμος τότε το παιδί επιδιώκει να να αποφύγει την αποτυχία καθώς νιώθει ανίκανο να ανταποκριθεί σε αυτό που του έχει ζητηθεί.

Εισηγείται την συζήτηση με το παιδί για την παρερμηνεία της κατάστασης. Επιπλέον, εισηγείται και την επιβολή λογικών και φυσικών συνεπειών.

Η θεωρία αυτή δεν έμεινε χωρίς κριτική καθώς άλλοι υποστηρίζουν, μεταξύ άλλων, ότι είναι δύσκολη η διευκρίνηση των συναισθημάτων του αποδέκτη κατά την ώρα της κρίσης και ότι οι συνέπειες απλά είναι τιμωρία με άλλο όνομα. Εντούτοις, τα όσα υποστηρίζει ο Ντράικουρ μπορούν να αποτελέσουν ένα έναυσμα προβληματισμού καθώς έχουν πρακτικές προεκτάσεις.

Η αναγνώριση της πραγματικής αιτίας της διασπαστικής συμπεριφοράς είναι απαραίτητη για την κατάλληλη παρέμβαση για αντιμετώπισή της. Αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία είναι η έγκαιρη αναγνώριση των αιτίων και η εύρεση και υλοποίηση ενός παρεμβατικού προγράμματος.

Η παράταση της κατάστασης με απραξία και η συνεχής αυστηρή επιβολή πειθαρχικών μέτρων χωρίς άλλες παρεμβάσεις, ζημιώνει την σχολική ή οικογενειακή εμπειρία του παιδιού και επιδεινώνει το πρόβλημα.

Παρεμβάσεις

Υπάρχουν πράγματα τα οποία μπορούν οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς  να δοκιμάσουν ώστε να βοηθήσουν στην βελτίωση της προβληματικής συμπεριφοράς. Μπορεί να περιλαμβάνουν στάσεις και δράσεις εκπαιδευτικών και γονιών οι οποίες να είναι ανάλογες της περίστασης.

• Συνομιλία έτσι ώστε να γίνει προσπάθεια να τύχουν κατανόησης οι λόγοι της συμπεριφοράς. Μπορεί να ζητηθεί από το παιδί να μιλήσει ελεύθερα για το τι οδηγεί στην συμπεριφορά ή να τύχει παρατήρησης μέσα στην τάξη.
• Συνάντηση γονιών με την/τον εκπαιδευτικό της τάξης και αναζήτηση της δικής της/του προοπτικής. Το παιδί μπορεί να συμμετέχει σε όλη ή μέρος της συνάντησης.
• Εμπιστοσύνη και στο γονεϊκό ένστικτο παράλληλα με όσα λέγονται από άλλες πηγές.
• Στήριξη στο παιδί. Έρευνα σχετικά με το τι συμβαίνει στην ζωή του παιδιού και αναζήτηση απαντήσεων ανάλογα με την περίσταση.
• Αποφυγή ενοχοποίησης του εαυτού ή άλλων. Η ενοχοποίηση μεταθέτει την ευθύνη και οδηγεί σε αποφυγή δράσεων για βελτίωση.
• Αποφυγή της συνεχούς δικαιολόγησης της συμπεριφοράς του παιδιού. Όλα τα παιδιά αντιμετωπίζουν λιγότερο ή περισσότερο προκλήσεις στην ζωή και θα πρέπει να μάθουν να τις αντιμετωπίζουν.
• Επιμονή στην αναζήτησης λύσης. Το παιδί δεν θα πρέπει να παραδοθεί στην προβληματική συμπεριφορά. Κανένα πρόβλημα δεν είναι ανεπίλυτο. Θα πρέπει να δοκιμάζονται λύσεις, μέχρι την επιτυχία.

Διαχείριση

Κατά την εκδήλωση της συμπεριφοράς θα μπορούσαν να δοκιμαστούν και τα ακόλουθα:

• Προσπαθήστε να κατανοήσετε ποια ανάγκη προσπαθεί το παιδί να ικανοποιήσει με την συμπεριφορά του.
• Αγνοήστε την συμπεριφορά, εάν είναι δυνατόν. Συχνά η αποτυχία άντλησης προσοχής οδηγεί την συμπεριφορά του παιδιού σε υποχώρηση.
• Αναφέρετε στο παιδί ότι θα του δοθεί ο κατάλληλος ατομικός χρόνος αργότερα. Τηρείστε την υπόσχεση.
• Κάνετε κάτι το αναπάντεχο το οποία θα απορροφήσει την προσοχή όλων στην τάξη: τραγουδήστε ένα τραγούδι, ανεβείτε σε μια καρέκλα.
• Ενισχύστε θετικά την κατάλληλη συμπεριφορά με προσοχή και έπαινο. Αναζητείστε κατάλληλες στιγμές επαίνου.
• Διατυπώστε ξεκάθαρα και εξαρχής την προσδοκία για την κατάλληλη συμπεριφορά. Πριν την έναρξη πείτε «…αναμένω ότι θα καθίσουν όλοι στα θρανία τους και θα έχουν τα βιβλία μπροστά τους». Στο σπίτι «…αναμένω ότι σε 10 λεπτά θα είναι όλοι καθαροί στο τραπέζι για φαγητό».
• Κατά την εκδήλωση της ακατάλληλης συμπεριφοράς, δώστε μια σύντομη ξεκάθαρη και συγκεκριμένη διατύπωση της παρατηρούμενης ακατάλληλης συμπεριφοράς και της προσδοκίας για κατάλληλη συμπεριφορά. Για παράδειγμα «…παρατηρώ ότι γυρνάς στο πίσω θρανίο και ενοχλείς την/τον συμμαθήτρια/τη σου. Αναμένω ότι θα σε δω να γυρίσεις μπροστά και να κοιτάζεις εμένα».
• Δώστε επιλογές στο παιδί. Αφήστε το παιδί να διαλέξει από τις επιλογές και να δεχτεί τις συνέπειες της καθεμιάς. Π.χ. εάν η/ο μαθητής/μαθήτρια γράφει στους τοίχους ή το θρανίο «…μπορείς να σταματήσεις τώρα ή το διάλειμμα να καθαρίσεις αυτά που γράφεις».
• Μην συζητάτε με το παιδί ενόσω εσείς και αυτό είστε αναστατωμένοι. Περιμένετε να ηρεμήσετε και οι δύο.
• Αποσπάστε την προσοχή του παιδιού με κάτι άλλο, ζητείστε του π.χ. να σας φέρει κάτι ή αναθέστε του να καθαρίσει τον πίνακα.
• Καθιερώστε την γωνιά της σκέψης.
• Καθιερώστε την τεχνική time-out.
• Προσπαθήστε να κάνετε την δραστηριότητα με την οποία ζητάτε να ασχοληθεί πιο ενδιαφέρουσα. Εάν ζητάτε να συγυρίσει το δωμάτιό του, επιτρέψετέ του να το κάνει συνοδεία μουσικής. Εάν είναι σχολική δραστηριότητα, οργανώστε διαγωνισμούς ή μαθησιακά παιχνίδια.
• Δώστε την ευκαιρία στο παιδί να βγει από την προβληματική συμπεριφορά χωρίς να νιώθει ηττημένο ή μειωμένο μπροστά στους άλλους. Εάν το παιδί αναζητά τρόπο να σταματήσει χωρίς να προσβληθεί ή να «ηττηθεί» στα μάτια των συμμαθητών του, βοηθείστε το. Είστε η/ο ενήλικας,  ο σκοπός σας είναι να σταματήσει η προβληματική συμπεριφορά και όχι να κερδίσετε τον καυγά.

Οι οπαδοί της θεωρίας του Ντράικουρ εισηγούνται και τους ακόλουθους τρόπους:

• Χρησιμοποιείστε θετικό τόνο επικοινωνίας .
• Διδάξετε στο παιδί αποδεκτούς τρόπους αναζήτησης προσοχής. Π.χ. προωθείστε την επιδίωξη βελτίωσης και όχι την τελειότητα.
• Προτρέψετε το παιδί συχνά να χρησιμοποιήσει τους τρόπους αυτούς.
• Προγραμματίστε ατομικό χρόνο αλληλεπίδρασης με το παιδί. Καταρτίστε με το παιδί ένα σχέδιο με το οποίο μπορεί να έχει περισσότερο χρόνο αλληλεπίδρασης.
• Βοηθείστε, το παιδί στην κατ’ οίκον ή σχολική εργασία του εάν χρειάζεται βοήθεια. Προωθείστε την αλληλοβοήθεια μεταξύ των μαθητών.
• Βοηθείστε το παιδί στην ανάλυση λαθών.
• Εάν παρεκτρέπεται υπενθυμίστε του τον σωστό τρόπο αναζήτησης προσοχής. Π.χ. «…εάν θέλεις να σε ακούσω θα πρέπει να ….».
• Προβάλετε στα παιδιά ενδιαφέρον και αγάπη, ακόμα και όταν προσπαθούν να σας πληγώσουν. Πείτε: «…με προβληματίζει η συμπεριφορά σου η οποία δείχνει ότι προσπαθείς να πληγώσεις την οικογένεια/φίλους/δασκάλους/συμμαθητές σου. Νοιάζομαι πραγματικά για σένα και θα ήθελα να δω να έχεις θετικότερη και πιο ευχάριστη αλληλεπίδραση με τους άλλους. Γι’αυτό θα πρέπει να πας στο δωμάτιο/γωνιά της σκέψης/πίσω θρανίο μέχρι να συμπεριφέρεσαι στους άλλους πιο καλά».
• Προσπαθήστε να ενδυναμώσετε δείχνοντας ότι πιστεύετε στο παιδί και το τι μπορεί να  καταφέρει.
• Δείξετε γνήσιο ενδιαφέρον: «…τι ακριβώς σε δυσκολεύει στην δραστηριότητα αυτή, έλα να το δούμε μαζί».
• Προβάλετε εσείς οι ίδιοι αισιοδοξία και ενθουσιασμό σε αυτό που κάνετε την στιγμή εκείνη. Κάνετε το ίδιο και στη ζωή σας. Είναι μεταδοτικό!

*Εγγεγραμμένη Κλινική Ψυχολόγος (ΑΜ: 014)

ΜasterofΑrts με επικέντρωση στην Κλινική Ψυχολογία για παιδιά και εφήβους

Masterof Social Work με επικέντρωση στην Κλινική Κοινωνική Εργασία με οικογένειες και παιδιά.

Τηλ.24660333