Πανεπιστημιακές εξυπνάδες ή κομματικές αλχημείες;

Οδηγός για την καταστροφή των δημοσίων Πανεπιστημίων

ΤΟΥ ΚΥΡΙΑΚΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ* 

Διάβασα με απογοήτευση το άρθρο του βουλευτή του ΔΗΣΥ κ. Ανδρέα Θεμιστοκλέους, με τίτλο «Πανεπιστημιακές εξυπνάδες…», το οποίο δημοσιεύθηκε πρόσφατα σε πολλές εφημερίδες. Ένας ακαδημαϊκός ίσως θα επέλεγε να το αγνοήσει, αφού περιέχει τόσες εσφαλμένες αντιλήψεις και αντανακλά τέτοια ασύγγνωστη άγνοια για την πανεπιστημιακή κουλτούρα και τους θεσμούς που ισχύουν και εφαρμόζονται παγκοσμίως που θα καθιστούσε οποιαδήποτε «απάντηση» ματαιοπονία. Εξάλλου, είναι πια δυσάρεστο να ασχολούμαστε με όσους καλλιεργούν στρεβλές αντιλήψεις αναφορικά με το ρόλο και την ιδιαιτερότητα των αυτόνομων πανεπιστημιακών ιδρυμάτων. Αλλά, φευ, ο κ. Θεμιστοκλέους, είναι μέλος της κοινοβουλευτικής Επιτροπής της Παιδείας και συνεπώς αν οι απόψεις που εκφράζει ταυτίζονται με αυτές των υπολοίπων μελών της Επιτροπής, ή αν οι απόψεις αυτές εισακουστούν από τη Βουλή των Αντιπροσώπων, τότε τα δημόσια πανεπιστήμια θα οδηγηθούν νομοτελειακά σε πολλαπλά αδιέξοδα και θα επιταχυνθεί η συρρίκνωση και συνακόλουθα η παρακμή τους ως κέντρα έρευνας, αριστείας και καινοτομίας.

Στο συγκεκριμένο άρθρο του ο κ. Θεμιστοκλέους αποπειράται πρωτίστως να ταυτίσει τους «πανεπιστημιακούς μας» με δημόσιους υπάλληλους καλώντας τους, με προφανή εμπάθεια, «να συνειδητοποιήσουν ότι και αυτοί δημόσιοι υπάλληλοι είναι και όχι κάτι άλλο, όπως αλαζονικά ισχυρίζονται, μάλιστα υπεραμειβόμενοι, και ας πάψουν επιτέλους να προκαλούν». Προς τι το μένος, αυτή τη φορά, του κ. Θεμιστοκλέους κατά των πανεπιστημιακών; Απλούστατα διότι οι πανεπιστημιακοί, ως μέλη του ερευνητικού και διδακτικού προσωπικού [εφεξής ΔΕΠ] ενός αυτόνομου ακαδημαϊκού ιδρύματος απαιτούν σεβασμό προς τις θεσμοποιημένες διαδικασίες «ανέλιξης» -- οι οποίες σε καμία χώρα που βρίσκεται υπό καθεστώς μνημονίου δεν κατέστησαν ανενεργείς. Το Πανεπιστήμιο Κύπρου ζητά όπως ο νόμος που προβλέπει την απαγόρευση «προαγωγής» στο δημόσιο τομέα, δεν ισχύσει στην περίπτωση των μελών του ακαδημαϊκού προσωπικού, αφού (α) πρόκειται για «ανελίξεις» και όχι για προαγωγές (δηλ. διενεργούνται κατά προσδιορισμένα χρονικά διαστήματα από διεθνείς ανεξάρτητες επιτροπές, έτσι ώστε να οδηγήσουν μετά από 7-10 χρόνια στη μονιμοποίηση ή στην απόλυση των μελών ΔΕΠ), και (β) δεν μπορεί ένα πανεπιστημιακό ίδρυμα να παγοποιήσει τις διαδικασίες αυτές αφενός μεν διότι κάτι τέτοιο αντίκειται στις αρχές της πανεπιστημιακής αυτονομίας και αφετέρου θα οδηγήσει το ακαδημαϊκό προσωπικό σε φυγή ή αποστέρηση κινήτρων, ιδιαίτερα των νέων σε ηλικία συναδέλφων. Για να αποφευχθεί οποιαδήποτε υποψία περί «αλαζονικής» ή αξιοποίησης πλεονεκτικής θέσης σε βάρος άλλων εργαζομένων, το Πανεπιστήμιο ζήτησε να συνεχιστούν οι διαδικασίες κρίσης για ανέλιξη, και στις περιπτώσεις όπου ο/η υποψήφιος/α πετύχει να ανελιχθεί, τότε να μην προσφέρονται τα μισθολογικά ωφελήματα που απορρέουν από την ανέλιξη. Γιατί το Πανεπιστήμιο Κύπρου ζήτησε αυτή την «εξαίρεση»; Από αλαζονεία; Εξυπνάδες, δηλ. «εξυπνακισμό»; Προχειρότητα; (Απλώς αναπαραγάγω το λεκτικό του κ. Θεμιστοκλέους). Απαντώ:

1. Τα δημόσια πανεπιστήμια είναι αυτόνομα ιδρύματα, παρά το ότι εντάσσονται στον κρατικό προϋπολογισμό, και η «ανέλιξη» μετά από ανεξάρτητη και επίπονη κρίση, είναι ουσιώδες και αναπόσπαστο στοιχείο της πανεπιστημιακής πρακτικής. Τυχόν αλλοίωση του θεσμού συνιστά βάναυση παραβίαση της ακαδημαϊκής αυτονομίας, σύμφωνα και με τις ρήτρες της ΕΕ.
2. Οι Πανεπιστημιακοί δεν είναι δημόσιοι υπάλληλοι υπό την τυπική έννοια του όρου, αλλά βρίσκονται σε ένα ιδιόμορφο καθεστώς αυτονομίας. Δεν προάγονται με τις συνήθεις πρακτικές του Δημοσίου, δεν ακολουθούν συγκεκριμένο ωράριο, δενυπάγονται σε αντίστοιχες ιεραρχικές δομές. Εάν οι πανεπιστημιακοί ήσαν «δημόσιοι υπάλληλοι» με την φορμαλιστική/νομική έννοια του όρου, τότε η αυτονομία θα ήταν ουτοπία, και ο κάθε ακαδημαϊκός που θα τολμούσε να δυσαρεστήσει το σύστημα εξουσίας θα εξοστρακιζόταν ή θα βρισκόταν σε δυσμένεια.
3. Ένα Πανεπιστήμιο είναι ένας ζωντανός ερευνητικός και διδακτικός οργανισμός που μεγαλώνει και ωριμάζει. Δεν μπορείς απλώς να ενεργοποιήσεις έναν αναστολέα και να «σταματήσεις προσωρινά» την ανάπτυξη. Για να επιτευχθεί η ανάπτυξη απαιτείται ο μηχανισμός κρίσης και ανέλιξης να συνεχίζεται απρόσκοπτα, αφενός μεν για να μην αφήνονται οι ακαδημαϊκοί αιωρούμενοι μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας, αφετέρου δε για να ενισχύεται το προσωπικό με άξιους και ικανούς επιστήμονες.
4. Τέλος, είναι σημαντικό να καταλάβουν οι πολιτικοί μαςότι οι ακαδημαϊκοί ερευνητές τοποθετούνται στην κλίμακα της ιεραρχίας βάσει της επιστημονικής τους συμβολής και όχι βάσει οποιωνδήποτε άλλων κριτηρίων (συμπεριλαμβανομένων των μισθολογικών απολαβών). Η καθήλωση τους, π.χ., σε μία κλίμακα, παρά τις διακρίσεις τους στον επιστημονικό τους τομέα, λόγω νομοθετικής παρέμβασης, είναι αθέμιτη, αντιπαραγωγική και παραβιάζει τους διεθνείς κανόνες ακαδημαϊκής αριστείας.

Δεν θα παρεμβάλω σχόλια επί των συνταγματικών ζητημάτων που θίγει ο κ. Θεμιστοκλέους, απλούστατα διότι είναι ηλίου φαεινότερο ότι  πολύ εύκολα  μπορεί να ψηφισθούν εξαιρέσεις, τροπολογίες ή μεταβατικές διατάξεις. Μόνο ένα τελευταίο σχόλιο, για να είναι ενήμερη η κυπριακή κοινωνία για τις συνέπειες της προ ολίγων μηνών άστοχης, ισοπεδωτικής και εμπαθέστατης πολεμικής κατά του Πανεπιστημίου Κύπρου από το πολιτικο-κομματικό κατεστημένο.

Κατά τους τελευταίους μήνες συνάδελφοι αναζήτησαν επαγγελματική στέγη σε διαπρεπήΠανεπιστήμια του εξωτερικού, με επιτυχία. Κάποια άλλα μέλη του προσωπικού βρίσκονται σε παρόμοια πορεία αναζήτησης.  Ο αριθμός των μελών του διδακτικού/ερευνητικού προσωπικού διολίσθησε στους 301 έναντι 7,000 φοιτητών,  εφόσον αντιμετωπιζόμαστε (όπως ο κ. Θεμιστοκλέους αποκαλύπτει) ως «δημόσιοι υπάλληλοι» και συνεπώς καμία θέση δεν παραχωρείται όταν συντρέχουν λόγοι αποχώρησης, αφυπηρέτησης ή θανάτου. Βρισκόμαστε σε ένα οριακό σημείο. Η πτώση ξεκίνησε κυρίες και κύριοι βουλευτές, και θα είναι παταγώδης.Σε μία τριετία οι συνέπειες θα είναι εμφανείς και στο ποσοτικό-ποιοτικό επίπεδο της έρευνας και της διδασκαλίας. Θα είστε εκεί να απολογηθείτε; Οψόμεθα, αλλά να είστε σίγουροι/ες πως δεν ξεχάσουμε τις βαριές σας ευθύνες.Το «μάθημα» που μας δώσατε το καλοκαίρι ελπίζω να σας δίδαξε κάτι, αν δεν είστε ανεπίδεκτοι μαθήσεως.

Τέλος, σας παρακαλώ να ενημερωθείτε για την τελευταία ομιλία του κ. Μπαρόζο στο Συμβούλιο Κορυφής της ΕΕ, με τίτλο «Η Καινοτομία στην Ψηφιακή εποχή: επαναφορά της Ευρώπης σε πορεία βελτίωσης» (24 Οκτωβρίου). Ο κ. Μπαρόζο αναφέρεται σε θέματα ανάπτυξης, καινοτομίας και έρευνας με στόχο την επανάκαμψη και ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης μέχρι το 2020. Και οι φορείς-δείκτες της ανάπτυξης, κατά τον κ. Μπαρόζο, είναι τα «Πανεπιστήμια παγκοσμίου κύρους», «Αριστεία στις επιστήμες», «επιστημονική έρευνα και δημοσιεύσεις»,«καινοτομία», κ.ο.κ. – οι φορείς ανάπτυξηςπροφανώς δεν είναι τα παλαιά κόμματα εξουσίας, οι μικρο-κομματικοί σας όμιλοι και τα τοπικά σας σωματεία.

*Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης

Πανεπιστήμιο Κύπρου