Παραβατική συμπεριφορά, αναγνώριση και στρατηγικοί τρόποι αντιμετώπισης της από αρμόδιους φορείς

ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ*

Αντικοινωνική ή παραβατική συμπεριφορά (Π.Σ.) θεωρείται η συμπεριφορά εκείνη που με διάφορους τρόπους συγκρούεται με τις υπάρχουσες αξίες και τους κανόνες του περιβάλλοντος στο οποίο βρίσκεται τo άτομο. Μπορεί να προσλάβει είτε επιθετική μορφή, που  κατευθύνεται προς άλλα άτομα ή ζώα, είτε και  μη επιθετική μορφή, που περιλαμβάνει συμπεριφορές όπως φυγή από το σπίτι, σκασιαρχείο, διάφορες κλοπές, φθορά ή καταστροφή της περιουσίας άλλων κ.ά.

Είναι δύσκολο να δώσει κάποιος μία σίγουρη και σαφή απάντηση για τα ακριβή ποσοστά της Π.Σ. κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας, καθώς αυτό αποτελεί συνάρτηση πολλών παραγόντων. Oι έρευνες όμως διεθνώς δείχνουν ποσοστά σαφούς Π.Σ. (ανυπακοή, εναντιωματική συμπεριφορά και επιθετικότητα) που κυμαίνονται μεταξύ 1-10% του γενικού πληθυσμού και που φαίνεται να μην έχουν διαφοροποιηθεί κατά τα  20  τελευταία χρόνια.

Οι αιτίες που αφορούν στην εμφάνισή  της μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως εξής:

Α) Άτομα που προέρχονται από ένα  Σοβαρά Δυσλειτουργικό Οικογενειακό Περιβάλλον όπως:

• Βία στην Οικογένεια
• Σοβαρές διαπροσωπικές διαφορές στους συζύγους με συνεχείς συγκρούσεις
• Ψυχική Aσθένεια γονιού
• Αυταρχικοί γονείς με άκαμπτο κώδικα διαγωγής ή εντελώς ανεκτικοί και αδιάφοροι
• Χρήση Ουσιών/ Αλκοόλ
• Εγκληματικές Δραστηριότητες γονιού, με ή χωρίς φυλάκιση
• Σοβαρά Οικονομικά Προβλήματα – Ανεργία
• Χρόνια Ασθένεια ή Θάνατος/Απώλεια

Β)  Άτομα με  Νευροαναπτυξιακές Διαταραχές όπως: 

• Νοητική Ανάπτυξη του Παιδιού
• ΔΕΠΥ
• Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος
• Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες

Γ)   Αποτέλεσμα του ότι η  Κοινωνία αναπαράγει τον εαυτό της στη συνείδηση των ατόμων

• Ανεπαρκείς ή Χαλαρές Στάσεις και Αντιλήψεις για τη νέα γενιά
• Αρνητικά Πρότυπα χωρίς διάκριση: Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης
• Αλόγιστη χρήση των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης
• Ελλιπείς Κοινωνικές Υποδομές Στήριξης Ευάλωτων Ατόμων

 Δ)   Ένα  Αρνητικό Σχολικό Κλίμα στο οποίο παρατηρούνται :

• Χαλαρή διεύθυνση του σχολείου
• Ανεπαρκής Οργάνωση, Ενημέρωση, Συντονισμός και Επικοινωνία
• Απουσία τήρησης διαδικασιών
• Άδικος χειρισμός παιδιών – Ασυνέπεια
• Ποιότητα Σχέσεων στην ομάδα των Εκπαιδευτικών

Το τελευταίο,  με τις διαστάσεις τις οποίες έχει πάρει η Π.Σ στην εκπαίδευση θα πρέπει να  προβληματίσει και να ταρακουνήσει το ΥΠΠ. Παρά τη σύσταση των ομάδων οι οποίες εργάζονται για την καταπολέμηση του φαινομένου αυτού πρέπει να γίνει και συστηματική ενημέρωση του εκπαιδευτικού κόσμου ως προς τους τρόπους διαχείρησης,  πρόληψης αλλά και στήριξής τους όταν παραστεί ανάγκη.

Η  Π.Σ εμφανίζεται με διάφορους τρόπους: 

Α)  Ως  Διαλείπουσα Εκρηκτική Διαταραχή

• Σοβαρές Λεκτικές επιθέσεις
• Επιθέσεις με φυσικά κτυπήματα
• Επιθετικότητα προς τα ζώα ή καταστροφές περιουσιών
• Η εκρηκτική συμπεριφορά δεν είναι
• προμελετημένη
• Οι εκρήξεις συμπεριφοράς συνοδεύονται από ψηλά επίπεδα άγχους στο άτομο
• Απουσία ελέγχου παρορμητικότητας
• Νεαρότερη ηλικία εμφάνισης: από 6 ετών

Β) Ως Διαταραχή Συμπεριφοράς

• Συχνά παρενοχλεί και εκφοβίζει άλλους
• Συχνά προκαλεί και εμπλέκεται σε καυγάδες
• Πιθανό να χρησιμοποιήσει οτιδήποτε αντικείμενα για να προκαλέσει σωματική βλάβη στους άλλους (μαχαίρι, πέτρες, γυάλινο μπουκάλι κ.τ.λ)
• Βίαια σκληρός με τους άλλους και με τα ζώα
• Μπορεί να εξαναγκάσει κάποιον σε σεξουαλική δραστηριότητα χωρίς συναίνεση
• Διαπράττει κλοπές και καταστροφές περιουσιών

Γ) Ως Διαταραχή Προσωπικότητας

• Αποτυχία προσαρμογής σε κοινωνικούς κανόνες και σε νομοταγείς συμπεριφορές
• Δολιότητα στη συμπεριφορά (ψέματα, χειριστικός)
• Εριστικός και επιθετικός, εμπλέκεται συχνά σε καυγάδες ή σε επιθέσεις
• Ριψοκίνδυνες συμπεριφορές για τον ίδιο και για την ασφάλεια των άλλων
• Συστηματική ανευθυνότητα
• Έλλειψη μετάνοιας για τις πράξεις του
• Δεν ισχύει για πολύ νεαρά παιδιά

Δ) Ως Καταθλιπτική Διαταραχή

• Διαταραχές στη διάθεση και στο συναίσθημα
• Αστάθεια στη διάθεση με συχνά ξεσπάσματα και εκρήξεις
• Εκδήλωση επιθετικής συμπεριφοράς, σωματικής και λεκτικής
• Εκδήλωση συναισθημάτων θυμού
• Οι συμπεριφορές δεν ταιριάζουν με την αναπτυξιακή ηλικία του παιδιού ή είναι δυσανάλογες με τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος του
• Αυτοκτονικές ιδέες
• Αυτοτραυματισμούς
• Ανησυχία, χαμηλή αυτοεκτίμηση, έλλειψη κινήτρων, αποκοπή από όλους, απουσία ενδιαφέροντος για το σχολείο

Οι εκπαιδευτικοί καθημερινά είναι δέκτες κάποιας από τις πιο πάνω συμπεριφορές και καλούνται να τις αντιμετωπίσουν μόνοι τους αρχικά και αναζητώντας βοήθεια στη συνέχεια.

Δεν είναι όλες όμως οι συμπεριφορές που χρήζουν εξειδικευμένης βοήθειας. Υπάρχουν συμπεριφορές οι οποίες μπορούν να εξαλειφθούν με α) απλή συζήτηση με τα παιδιά σε επίπεδο τάξης, β) προσωπικό επίπεδο, γ) εν παρουσία των γονέων τους και εφαρμογή κοινού πλάνου διαχείρισης. Επίσης με τη συστηματική χρήση μεθόδων ελέγχου της τάξης (κώδικας επικοινωνίας) από τους εκπαιδευτικούς, με διαβαθμισμένες επιβολές  ποινών ορισμένες ΜΑΖΙ με τα παιδιά και παράλληλη ενημέρωση των γονέων για τους λόγους, πεδία στα οποία δε γίνεται και η απαραίτητη εστίαση τα τελευταία χρόνια.

Κάποιες σοβαρότερες ή και συνεχόμενα επαναλαμβανόμενες άσχημες  παραβατικές συμπεριφορές είναι αυτές οι οποίες ενεργοποιούν τους μηχανισμούς που έχουν τεθεί σε ισχύ από το ΥΠΠ και οι οποίες δεν είναι πάντα ευδιάκριτες στον απλό εκπαιδευτικό κόσμο λόγω άγνοιας.  

Οι τεχνικές με τις οποίες μπορούν να επιτευχθούν όλα τα προαναφερόμενα και ο τρόπος με τον οποίο οι εκπαιδευτικοί θα αντιμετωπίσουν και θα αναφέρουν στους γονείς ένα  τέτοιο φαινόμενο, είναι θέματα που χρήζουν επιμόρφωσης. Τα στρατηγικά πλάνα τα οποία καλούνται να ακολουθήσουν και πότε θεωρείται πως πρέπει να αναζητήσουν βοήθεια , επίσης είναι θέματα στα οποία πρέπει να εστιάσει το ΥΠΠ και οι Διευθύνσεις των σχολείων για ενημέρωση και επιμόρφωση.  

Πέρα από το ΥΠΠ, οι ίδιες οι Διευθύνσεις των σχολείων είναι αναγκαίο  να κατανοήσουν πως η παραβατική συμπεριφορά των μαθητών και οι εκρήξεις της είναι ΑΜΕΣΑ συνδεδεμένη με τη μη εφαρμογή των κανονισμών λειτουργία του σχολείου, ΤΗ ΣΥΝΕΧΗ ΔΙΑΚΟΠΗ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ για διαλέξεις, δράσεις, εκδηλώσεις, τη ΜΗ προσφορά του κατάλληλου μαθησιακού περιβάλλοντος για μάθηση προς τα παιδιά.

Οτιδήποτε γίνεται αιτία να χαλά τη ρουτίνα των παιδιών είτε μέσα στη βδομάδα είτε μέσα στη μέρα τους δεν αποτελεί παράγοντα αποφυγής, ελέγχου και μείωσης της προβατικής συμπεριφοράς αλλά το αντίθετο. 

Τα σχέδια δράσης λοιπόν των σχολικών μονάδων δεν πρέπει να είναι μονοδιάστατα. Πρέπει να είναι πολυδιάστατα και πολύ σωστά μελετημένα και να λαμβάνουν υπόψη πολλές παραμέτρους ταυτόχρονα που αφορούν και στη λειτουργία του σχολείου και τη σωστή επικοινωνία και στα μαθησιακά αποτελέσματα.

Οι δράσεις που οργανώνονται προς επίτευξή τους θα μπορούσαν να γίνονται σε επίπεδο τάξης, μέσω του Α.Π, με προσθετική πάντα εκπαιδευτική αξία και ΜΑΖΙ με τα παιδιά. Η απόρριψη που νιώθουν και η μέθοδος της επιβολής αντί της ΒΙΩΜΑΤΙΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΆ ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΤΟΥΣ είναι παράγοντες που ενισχύουν την αδιαφορία τους και αποδυναμώνουν  τις προσπάθειες μείωσης των φαινομένων προβατικής συμπεριφοράς. Η εξάλειψή του σιγά σιγά ως φιλοσοφία  από τις σχολικές μονάδες μόνο τροφή δίνει στο ήδη μεγάλο πρόβλημα.

Κλείνοντας, μέσα από τις έρευνες όλα τα στοιχεία, δείχνουν πως τα μέτρα αυτά έχουν πολύ μεγαλύτερες πιθανότητες επιτυχίας όταν είναι μακροπρόθεσμα και δεν έχουν τον συνήθη πυροσβεστικό χαρακτήρα των εμπλεκόμενων υπηρεσιών που περιορίζονται σε μέτρα ελέγχου και αποτροπής.

Δημιουργία πρώιμων μέτρων πρόληψης, εννοούνται τα  μέτρα που λαμβάνονται πριν καν το παιδί ξεκινήσει παιδικό σταθμό ή σχολείο, δημιουργία  προγραμμάτων στήριξης γονέων με στόχο, αφενός, την ευαισθητοποίηση του παιδιού στην αναγνώριση των αναγκών και των συναισθημάτων των άλλων και, αφετέρου, στο να καταφέρει να αποκτήσει καλύτερο έλεγχο της επιθετικότητάς  του θεωρούνται εκ των ουκ άνευ πια.  

Οι Παιδαγωγικού τύπου παρεμβάσεις στο σχολείο, σε περιπτώσεις παιδιών με Π.Σ. και ταυτόχρονες μαθησιακές δυσκολίες ή/και Δ.Ε.Π./Υ., οι οποίες  φαίνεται πως είναι πολύ αποτελεσματικές πρέπει να ενισχύσουν και άλλες δράσεις ώστε να διαφωτιστούν και να επιμορφωθούν οι μερίδες ατόμων που τα αφορά.

Παρόλο που φαντάζει ουτοπικό, το οικονομικό κόστος των συνεπειών της Π.Σ. αυτής της μικρής ομάδας παιδιών (το 5% ενός πληθυσμού ευθύνεται για το 50% της εγκληματικότητας σε αυτόν τον πληθυσμό), κατά τη διάρκεια της παιδικής, εφηβικής και ενήλικης ζωής, είναι ιδιαίτερα υψηλό θεωρείται απαραίτητη η λήψη έγκαιρων προληπτικών και θεραπευτικών μέτρων που θα μπορούσαν να εξοικονομήσουν μεγάλα χρηματικά ποσά για την κοινωνία.

Μια σωστά δομημένη και οργανωμένη επένδυση λοιπόν στον τομέα αυτό είναι από τις σημαντικότερες τις οποίες μπορεί να κάνει μια Κυβέρνηση,  ένα ΥΠΠ το οποίο νοιάζεται πραγματικά για το είδος του πολίτη που θέλει να στέλνει προς την κοινωνία, και την εικόνα που δίνει προς τους έξω. Η απόσβεση θα είναι σίγουρα πολύ γρήγορη και το κέρδος σε κοινωνικό επίπεδο πολύ μεγαλύτερο.

 *Εκπαιδευτικός

ΜΒΑ - Διοίκηση Ανθρώπινου Δυναμικού /Εργασιακές Σχέσεις