ΤΟΥ ΚΥΡΙΑΚΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ*
Παρακολουθώ με ιδιαίτερη προσοχή την ενδιαφέρουσα κι επίκαιρη συζήτηση για την παιδεία, τ' αναλυτικά προγράμματα, την παιδαγωγική δυστοκία, τα περί της επιμόρφωσης των δασκάλων/καθηγητών, το «πνευματικό επίπεδο» των μαθητών και των φοιτητών, κ.ο.κ.
Καταρχάς, ως πανεπιστημιακός δάσκαλος, ιστορικός των Ιδεών, επί 21 χρόνια στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, θεωρώ πως είμαι σε θέση να επιβεβαιώσω την φθίνουσα πορεία στο παιδευτικό – γνωστικό επίπεδο των νεοεισερχομένων φοιτητών. Πλην όμως, αυτή η παρακμιακή τάση δεν περιορίζεται στα αμιγώς παιδαγωγικά ζητήματα αλλά επεκτείνεται στον ευρύτερο χώρο της αποκαλούμενης «πνευματικής» κατάρτισης.
Ουσιαστικά κάθε χρόνο, εισάγονται στο ΠΚ:
(α) «αναλφάβητοι» φοιτητές, δηλ. φοιτητές οι οποίοι στερούνται εκφραστικής δυνατότητας και επίσης στερούνται σχεδόν ολοκληρωτικά γενικών γνώσεων (π.χ. στοιχειωδών ιστορικών γνώσεων -- πότε έγινε η Γαλλική Επανάσταση; Το 1500!).
(β) Φοιτητές με απελπιστικά περιορισμένες δυνατότητες για την άσκηση κριτικού λόγου, διενέργειας κριτικού διαλόγου, διατύπωσης μιας ολοκληρωμένης πρότασης (συντακτικά, γραμματικά, νοηματικά).
(γ) Φοιτητές οι οποίοι εκδηλώνουν, συνήθως, απαξιωτική συμπεριφορά, οι οποίοι φωνασκούν, αυθαδιάζουν στην πανεπιστημιακή αίθουσα, μιλούν ακατάσχετα, χρησιμοποιούν τα κινητά τους συνεχώς, κ.λπ.
Προσωπικά, εφαρμόζω συγκεκριμένες μεθόδους για να είμαι σε θέση ν’ ασκήσω το έργο μου με ηρεμία. Η ουσία όμως είναι η θρασύτητα, η απρέπεια, η έλλειψη στοιχειώδους σεβασμού: τα τελευταία στοιχεία/ διαπιστώσεις παραπέμπουν σε κοινωνικές δομές και νοοτροπίες, δεν αφορούν, κατά τη γνώμη μου, αποκλειστικά τους παιδαγωγικούς θεσμούς.
Όμως θα ήθελα να παρεμβάλω κάποιους «αιρετικούς» προβληματισμούς (δεν τολμώ να πω παραινέσεις):
(α) Αποδεχόμαστε τα γεγονότα. Απλώς, έτσι έχουν τα πράγματα!
(β) Τα «γεγονότα», δηλ. τα αποτελέσματα στην παιδεία και το επίπεδο των μαθητών μας είναι μία αντανάκλαση της τεχνολογικής επανάστασης στην εποχή μας, η αντίδραση μιας «εικονικής γενιάς» που αυτο-εγκλωβίστηκε στα πίξελς των ηλεκτρονικών υπολογιστών.
(γ) Η απόδραση από την «πραγματικότητα», όσο κι αν την απαξιούμε λεκτικά και ηθικολογικά, είναι ουτοπία.
(δ) Η εποχή μας αποτελεί μία μεταβατική περίοδο, που χαρακτηρίζεται από θεμελιώδεις αλλαγές στην παγκόσμια κουλτούρα, στις αισθητικές και ηθικές αντιλήψεις, στις θρησκευτικές πεποιθήσεις, τα ιδεολογικά μορφώματα, την κοσμοθεωρία. Τα «ιδεώδη» τροποποιούνται, οι στάσεις διαφοροποιούνται, οι νόρμες (αξιακές-ψυχοκοινωνικές-πνευματικές, διανοητικές) εξελίσσονται. Στην πράξη: Οι κοινωνίες εξελίσσονται - ανεξάρτητα από τις δικές μας αντιλήψεις, επιθυμίες, βιωματικές εμπειρίες, παραστάσεις.
(ε) Η νέα γενιά έχει ήδη υιοθετήσει διαφορετικά, εναλλακτικά πρότυπα συμπεριφοράς – συμπεριλαμβανόμενου του επαγγελματικού προσανατολισμού. Είμαστε στην εποχή της γνωστικής/επιστημονικής εξειδίκευσης και όχι στην εποχή της πολυμάθειας, της πολυδιάστατης προσωπικότητας, του πνευματικού πλουραλισμού. Στην παρούσα φάση που διέρχεται η ανθρωπότητα αυτό το κλασικό «ιδεώδες» παρακμάζει ραγδαία.
(ζ) Οφείλουμε να προσαρμοστούμε στην πραγματικότητα, ν’ αφουγκραστούμε τους κοινωνικο-πνευματικούς τριγμούς που επέφερε η τεχνολογική επανάσταση, η παγκοσμιοποίηση, η οικονομική κρίση. Ας μην κυνηγούμε χίμαιρες. Θα ήταν καλύτερα εάν, αφήνοντας κατά μέρος τις αξιολογικές κρίσεις, την ηθικολογία και ενίοτε τις γενικεύσεις, στραφούμε προς εποικοδομητικές λύσεις, έχοντας κατά νου πως δεν αλλάζει η ροή της ιστορικής εξέλιξης.
Δεν είμαι σε θέση να υποβάλω συγκεκριμένες εισηγήσεις για ζητήματα που αφορούν στις αλλαγές των προγραμμάτων, την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, και συναφή θέματα, ως μη ειδικός επί του αντικειμένου. Η δική μου «φιλοσοφική» αντίληψη των πραγμάτων είναι αυτή που προσπάθησα να αποτυπώσω πιο πάνω. Δηλαδή, ό,τι και να κάνουμε, στην βάση ποικίλων (χρήσιμων και δόκιμων) διαπιστώσεων, οι κοινωνίες εξελίσσονται με μία αναπότρεπτη ιστορική κανονικότητα. Εξελίσσονται! Όσο και να χτυπάμε τον τοίχο αυτός θα γιγαντώνεται, συμπαγής, στερεωμένος και βαθιά ριζωμένος στο δεδομένο ιστορικό πλαίσιο και παγκόσμιο περιβάλλον. Η προσαρμογή μας σ’ αυτήν την κανονικότητα και η παραδοχή πως η μια εποχή διαδέχεται την άλλη, κουβαλώντας μαζί της καινούρια στοιχεία (όσο δυσάρεστα κι αν είναι για μας), εξοστρακίζοντας οτιδήποτε της είναι αταίριαστο και ασυμβίβαστο, θα μας βοηθούσε πιστεύω, ν’ αντιμετωπίσουμε την πραγματικότητα με νηφαλιότητα και εποικοδομητική διάθεση.
*Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης
Πανεπιστήμιο Κύπρου
