ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Κ. ΠΕΡΣΙΑΝΗ*
Όλες σχεδόν οι ανακοινώσεις και οι περιγραφές που έγιναν από πολιτικούς, εκπαιδευτικές οργανώσεις και εφημερίδες, έντυπες και ηλεκτρονικές, από τις 6 Νοεμβρίου που συνέβη το γεγονός μέχρι σήμερα χαρακτήρισαν στερεότυπα ξανά και ξανά την πρόωρη ανάρτηση στο διαδίκτυο των θεμάτων των εξετάσεων που διεξάγονται από το Υπουργείο Παιδείας για διορισμό των εκπαιδευτικών, σύμφωνα με τις πρόνοιες του ψηφισθέντος από τη Βουλή πριν έξι μήνες νόμου , ως γκάφα ολκής. Η συνεχής αυτή επανάληψη της φράσης μού θύμισε τη στερεότυπη για πολλά χρόνια μετά την τουρκική εισβολή χρήση του επιθέτου προδοτικό μπροστά από τη λέξη πραξικόπημα και του επιθέτου βάρβαρη μπροστά από τη λέξη τουρκική εισβολή.
Και στις δυο περιπτώσεις τα επίθετα αυτά (και η γενική ολκής στην περίπτωση αυτή επέχει τη θέση επιθέτου) δεν είναι κοσμητικά, όπως τα λέμε εμείς οι φιλόλογοι και όπως τα χρησιμοποιούν σχεδόν ψυχαναγκαστικά στα γραπτά τους όσοι νομίζουν ότι πρέπει να στολίζουν τον λόγο τους με στολίδια, με αποτέλεσμα να κάνουν μερικές φορές οικτρά λάθη (Για παράδειγμα, το Σάββατο 11 Νοεμβρίου διαβάζοντας την ανακοίνωση που εξέδωσε το Κίνημα Αλληλεγγύη σχετικά με τη δημοσιευθείσα στις εφημερίδες πληροφορία ότι 133 μέλη της θα αγνοήσουν την απόφαση της ηγεσίας τους και θα ψηφίσουν Νίκο Αναστασιάδη στις προεδρικές εκλογές, πρόσεξα ότι η ανακοίνωση τέλειωνε τονίζοντας ότι παρόλα αυτά, ο υποψήφιος του Κινήματος «θα πετύχει περήφανη νίκη» (αντί του σωστού περιφανή, CytodayNews ,Τελευταία Ενημέρωση, 10 Νοεμβρίου, 8.30 μμ με τίτλο Πώς σχολιάζει το Κίνημα Αλληλεγγύη ανακοίνωση στελεχών της). Αντίθετα προς τα κοσμητικά επίθετα, τα τρία επίθετα που ανέφερα πιο πάνω δεν αποβλέπουν στην παραγωγή ανθηρού λόγου αλλά ούτε και σε πληρέστερη πληροφόρηση. Ο στόχος τους είναι η δημιουργία εμπειριών και η διαμόρφωση στάσεων. Με τη χρήση αυτών των επιθέτων ο ομιλών ή ο γράφων στέλλει το μήνυμα ότι το γεγονός ή το αντικείμενο ή η ιδέα ή το πρόσωπο για το οποίο γίνεται λόγος είναι πολύ σημαντικό και ταυτόχρονα προσπαθεί να δημιουργήσει στον αναγνώστη ή τον ακροατή ενδιαφέρον ή ακόμα να του υποβάλει σκέψεις και συναισθήματα για κάποιο θέμα ώστε να τον ενθαρρύνει να τα σκεφτεί και να πάρει τη σωστή στάση.
Με την ειδική αυτή χρήση της γλώσσας ασχολήθηκαν, όπως είναι γνωστό, η δομιστική και μεταδομιστική φιλοσοφία. Σύμφωνα με αυτές, υπάρχει μεγάλη διαφορά μεταξύ της γλώσσας που χρησιμοποιείται για πληροφόρηση και εκείνης για επικοινωνία, αφού η επικοινωνία, αν είναι σωστή, δεν θα πληροφορήσει απλώς αλλά και θα συμβάλει στο να βοηθήσει τους επικοινωνούντες να σκεφτούν, να αναστοχαστούν και να αποκτήσουν μια σχετική νέα εμπειρία. Μερικοί μάλιστα μεταδομιστές προχωρούν ακόμα περισσότερο και υποστηρίζουν ότι η επανάληψη επιθέτων αλλά και φράσεων και περιγραφών που γίνεται κυρίως στις αφηγήσεις συμβάλλει, εκτός των άλλων, και στη διαμόρφωση ταυτότητας (B.Benwell and Ε.Stokoe (2006) Discourse and Identity).
Η άποψη αυτή μας βοηθά να κατανοήσουμε καλύτερα το ρόλο και τη σημασία των στερεότυπων επιθέτων, φράσεων και περιγραφών που χρησιμοποιούν συχνά και στερεότυπα ο Όμηρος, οι βυζαντινοί μελωδοί και υμνωδοί, και μερικοί σύγχρονοι ποιητές (για παράδειγμα ο Μόντης). Βέβαια στον Όμηρο η επανάληψη στερεότυπων επιθέτων και ολόκληρων φράσεων και περιγραφών βοηθούν σε μεγάλο βαθμό και στην ευκολότερη κατασκευή στίχων, αφού οι φράσεις αυτές είναι ήδη δομημένες στο δακτυλικό εξάμετρο. Αυτό με κανένα τρόπο δεν μειώνει τη σημασία τους στη δημιουργία εμπειριών και στάσεων. Αν λάβουμε υπόψη ότι για αιώνες οι αρχαίοι Έλληνες μορφώνονταν διαβάζοντας και απαγγέλλοντας τα Ομηρικά έπη, μπορούμε να αντιληφθούμε πόσο μεγάλη επίδραση είχε στη διαμόρφωση του τρόπου σκέψης τους για τη ζωή, τον κόσμο και τον άνθρωπο αλλά και της ταυτότητας τους η συχνή επαφή με επίθετα όπως πάνσοφος Δίας (μητίετα Ζευς) ή διίφιλε Πηλείδη, με την εικόνα του γλυκομίλητου γέροντα Νέστορα (Νέστωρ ηδυεπής λιγύς Πυλίων αγορητής), με τη ρεαλιστική περιγραφή της τραγικής μοίρας των νεκρών του πολέμου (ιφθίμους ψυχάς Άιδι προϊαψεν ηρώων, αυτούς δε ελώρια τεύχε κύνεσσιν οιωνοίσι τε πάσι) αλλά και των κοινών θνητών (και τούκλεισε τα μάτια η μοίρα η παντοδύναμη και ο σκότος του θανάτου), με τη σοφή συμβουλή του Νέστορα «ως γαρ άμεινον ος κε θεοίς επιπείθηται» αλλά και με την παρρησία του Αχιλλέα όταν δηλώνει ευθέως προς τον Οδυσσέα ότι «εχθρός γαρ μοι κείνος ομώς Αίδαο πύλησιν ος χ’ έτερον μεν κεύθη ενί φρεσίν, άλλο δε είπη».
Το ίδιο μπορούμε να πούμε για την δι’ επαναλήψεως οικείωση των πιστών με τις φράσεις και τις εικόνες των υμνωδών και μελωδών της Εκκλησίας (πανάγαθος Θεός, δικαιοκρίτης Θεός, υπεραγία Θεοτόκε, Χαίρε Νύμφη ανύμφευτε, η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή, διά πυρός και σιδήρου, ο νικητής του θανάτου, ο σωτήρ των ψυχών ημών) και φυσικά και με τη γλώσσα των καλών ποιητών της εποχής μας.
Τελειώνοντας, πιστεύω πως είναι σημαντικό να τονιστεί πως η γλώσσα αυτή που παρουσιάσαμε δεν έχει καμιά σχέση με την ξύλινη γλώσσα των πολιτικών, τη γλώσσα χωρίς χρώμα και συναίσθημα που με την κατήχηση προσπαθεί να μετακενώσει τις απόψεις και θέσεις του ομιλούντος στον ακροατή χωρίς κανένα σεβασμό στον τρόπο σκέψης και την προσωπικότητά του.
*Πρώην αν καθηγητής Πανεπιστημίου Κυπρου
