ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΟΝΙΚΗΣ ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ ΤΡΥΦΩΝΙΔΟΥ*
Εκπαιδευτικοί και γονείς πολλές φορές ενώ αναγνωρίζουν και εντοπίζουν τα παιδιά με άγχος, συχνά θεωρούν πως δεν πρόκειται για κάτι σοβαρό. Ωστόσο το άγχος αλλά και οι φοβίες κάνουν τα παιδιά να υποφέρουν και γιαυτό το λόγο τόσο οι γονείς όσο και οι εκπαιδευτικοί είναι καλό να μπορούν να αναγνωρίζουν έγκαιρα τις ενδείξεις του άγχους και της φοβίας και να παραπέμπουν τα παιδιά και τους εφήβους στις κατάλληλες υπηρεσίες ψυχικής υγείας.
Το άγχος και η φοβία εκδηλώνονται με διάφορες σωματικές ενοχλήσεις στα παιδιά. Μπορει ακόμη να εκδηλωθούν από την συμπεριφορά ή τον τρόπο σκεψης αλλά και μέσα από ποικίλες ψυχολογικές διεργασίες. Το άγχος διακρίνεται από την φοβια ως προς την απροσδιόριστη πηγή πρόκλησης του. Στην ειδική φοβια το παιδί αναφέρει συνεχώς πως φοβάται υπερβολικά και επίμονα για ένα αντικείμενο, φαινόμενο, κατάσταση ή συνθήκη και έτσι κινητοποιει πρακτικές αποφυγής.
Σε οτι αφορά τις διαταραχές άγχους, υπάρχουν ποικίλες μορφές εκδήλωσης του. Στο σχολικό πλαίσιο ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει το άγχος των εξετάσεων, που αφορά αρκετά μεγάλο ποσοστό παιδιών, Σε διάφορες μελέτες φάνηκε πως οι μαθητές Γυμνασίου εκδηλωνουν άγχος σε ποσοστό που αγγίζει το 50%. Σε αρκετές περιπτώσεις μαθητές φαίνεται να επαναλαμβάνουν τις ίδιες πράξεις, ενέργειες ή σκέψεις σχεδόν εμμονικά. Οι εμμονές αφορούν επαναλαμβανόμενες επίμονες σκέψεις και ιδέες που δεν είναι ευχάριστες στα παιδιά. Καταναγκασμοί είναι οι επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές με συγκεκριμένο στόχο οι οποίες συνοδεύουν συχνά τις εμμονές και συνήθως χρησιμοποιούνται από το παιδί για να περιορίσει το άγχος που νιώθει. Για να διαγνωστεί ένα παιδί με καταναγκαστική διαταραχή πρέπει να ναι τουλάχιστον δέκα ετών. Ενώ η διαταραχή πανικού διαγιγνώσκεται συνήθως στην προεφηβεία και στην εφηβεία. Πριν την προεφηβεία ό,τι αναγνωρίζεται ως πηγή πανικού διαφοροποιείται ανάλογα με τις εμπειρίες των παιδιών. Η κοινωνική φοβία εκδηλώνεται συνήθως κυρίως στην εφηβεία. Εκδηλώνεται συνήθως ως εξής: ο έφηβος δεν θέλει να συμμετάσχει σε κοινωνικές εκδηλώσεις καθώς φοβάται πως ίσως νιώσει άσχημα για κάτι που θα πει. Η δυσκολία των εφήβων δεν περιορίζεται σχέσεις με τους ενηλίκους αλλά μπορεί να συμβεί και στην ομάδα των συνομηλίκων. Έφηβοι με κοινωνική φοβία αρνούνται να παίξουν με τους φίλους τους, αρνούνται να πάνε σχολείο, παρουσιάζουν χαμηλή σχοική επίδοση και αρνούνται να συμμετάσχουν σε εξωσχολικές δραστηριότητες. Εξαιτίας αυτής τους της φοβίας οι κοινωνικές τους ικανότητες και η αυτοπεποίθηση κλονίζονται.
Στο άγχος αποχωρισμού το παιδί νιώθει υπερβολική ανησυχία όταν χρειάζεται να αποχωριστεί σημαντικούς ανθρώπους για το ίδιο, κυρίως τους γονείς του. Το ´αγχος αποχωρισμού αποτελεί μια φυσιολογική αναπτυξιακή διεργαςσία που το παιδί βιώνει γύρω στους 7 μήνες μέχρι την πρώιμη προσχολική περίοδο, δηλαδή μέχρι τα τρία του έτη. Οι δυσκολίες του παιδιού εμποδίζουν τις δραστηριότητες του π.χ τις κοινωνικές του σχέσεις, την ποιότητα της σχολικής του ζωής. Το άγχος αποχωρισμού εκφράζεται διαφορετικά, ανάλογα με την ανάπτυξη του παιδιού. Στα παιδιά ηλικίας 5-8 ετών εκδηλώνεται με την άρνηση τους να πάνε σχολείο. Από τα 9 μέχρι τα 12 τα παιδιά αναφέρουν ένταση κατά τον αποχωρισμό. Από τα 13 μέχρι τα 16 αρνούνται να πάνε σχολείο και παραπονιούνται για σωματικές ενοχλήσεις. Αυτές είναι οι βασικές κατηγορίες άγχους στα παιδιά και στους εφήβους. Συνοπτικά το άγχος και η φοβία στα παιδιά μπορεί να αναγνωριστεί από τους εκπαιδευτικούς και τους γονείς από τις παρακάτω ενδείξεις:
1. ανησυχία καθώς αποχωρίζονται τα παιδιά τους γονείς τους
2. σκέψεις των παιδιών ότι ο κόσμος είναι απειλητικός
3. γκρίνια και ξεσπάσματα θυμού
4. σωματικές ενοχλήσεις
5. ντροπή και εξάρτηση από συγκεκριμένους συμμαθητές
Όταν τα παιδιά ανησυχούν μ το παραμικρό, δεν μπορούν να χαλαρώσουν, στεναχωριούνται εύκολα, ανησυχούν για το αν θα τα καταφέρουν, ζητούν συνέχεια επιβεβαίωση, θέτουν πολύ υψηλούς στόχους, ελέγχουν συνεχώς την συμπεριφορά τους, επικρίνουν και υποτιμούν τον εαυτό τους τότε ενδέχεται το άγχος τους να πήρε τη μορφή του γενικευμένου άγχους.
Στην εφηβεία το άγχος και οι φοβίες μπορούν να αναγνωριστούν πρώτον από τη δυσκολία του εφήβου να αναλάβει ευθύνες και δεύτερον από τη δυσκολία να αποκτήσει ανεξαρτησία από τους γονείς
Ψυχολόγος, Διδάκτορας Εξελικτικής-Σχολικής ψυχολογίας, Μ.Α Διοίκηση εκπαιδευτικών μονάδων Msc Χρηματοοικονομικά και Ναυτιλιακά, Μ.Α ART therapist, Pgp Συμβουλευτική ψυχολογία, Ειδίκευση στη Συστημική θεραπεία και στη Γνωστική-Αναλυτική θεραπευτική αντιμετώπιση, tel 97836335
