ΤΗΣ ΙΦΙΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ*
Η απώλεια, αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ανάπτυξής μας, καθώς σε κάθε εξελικτικό στάδιο καλούμαστε να την αντιμετωπίσουμε. Τόσο οι μικρές καθημερινές απώλειες όσο και το βίωμα της απώλειας μέσα από πιο τραυματικά γεγονότα, φαίνεται να αναδομούν την προσωπικότητά μας και να επηρεάζουν το χαρακτήρα μας. Όλες οι αλλαγές εμπεριέχουν την απώλεια (π.χ. η αλλαγή γειτονιάς, σχολείου, τάξης, ηλικιακού σταδίου), όπως και όλες οι απώλειες απαιτούν την αλλαγή. Ωριμάζοντας, φαίνεται οι άνθρωποι να είναι πιο εξοικειωμένοι και ανθεκτικοί προς την απώλεια και τη διαδικασία του θρήνου, ενώ όταν η απώλεια επισκεφθεί το άτομο σε νεαρή παιδική ηλικία, η ευαλωτότητα αυτής της ηλικίας και η δυσκολία κατανόησης του γεγονότος πιθανόν να δημιουργήσουν εσωτερικό τραύμα και δυσκολία προσαρμογής. Σε αυτό το σημείο, καθοριστικό ρόλο έχουν οι γονείς και τα στενά συγγενικά πρόσωπα, οι οποίοι πολλές φορές καλούνται να στηρίξουν το παιδί που αντιμετωπίζει αυτό το γεγονός και –πολύ πιο δύσκολα- να ανακοινώσουν στο παιδί την απώλεια.
Φυσικά, είναι σημαντικό να λάβουμε υπόψη ότι ο τρόπος αντίδρασης του κάθε παιδιού διαφοροποιείται από την προσωπικότητά του. Είναι φυσιολογικό η απώλεια να δημιουργήσει θυμό στο παιδί και επιθετικότητα, ή θλίψη και απόσυρση, ακόμα και παλινδρόμηση σε προηγούμενα στάδια. Εδώ, τα στενά πρόσωπα είναι απαραίτητο να δείξουν κατανόηση, ενώ την ίδια στιγμή να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί ώστε να μην επιτρέψουν την ανάπτυξη δυσλειτουργικών συμπεριφορών.
Πώς όμως ανακοινώνουμε το δυσάρεστο γεγονός σε παιδιά ηλικίας 6-12 ετών; Η δύσκολη αυτή διαδικασία διαφοροποιείται ανά ηλικιακό στάδιο και απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή.
1. Αρχικά, πριν από την ανακοίνωση, επιλέξτε μια ήρεμη στιγμή μέσα στην ημέρα όπου το παιδί θα είναι μόνο του, χωρίς αδέλφια και άλλους συγγενείς.
2. Διερευνήστε πρώτα τι ξέρει το παιδί για το θάνατο και πώς το αντιλαμβάνεται. Σε αυτή την ηλικία ρωτήστε ευθέως: Τι γίνεται όταν κάποιος πεθάνει; Τι πιστεύεις ότι συμβαίνει; Ακούστε την εκδοχή του, δεχτείτε την και καθοδηγήστε με ερωτήσεις. Βοηθήστε το παιδί να κατανοήσει τη χρονική μονιμότητα του γεγονότος.
3. Ενημερώστε το για το τι πιστεύετε εσείς για το θάνατο. Βασιστείτε στη δική του εκδοχή με διορθωτική μέθοδο (π.χ. αν το παιδί ανάφερε ότι έστω και αν κάποιος πεθάνει, θα μπορούμε να του μιλάμε, να μας ακούει, να μας απαντά και πως αν το θέλουμε πολύ θα έρθει μια μέρα πίσω, δώστε του νέες πληροφορίες μέσα από τη δική σας εκδοχή οι οποίες υποστηρίζουν τη μονιμότητα του θανάτου και την αδυναμία επαφής).
4. Τρόπος ανακοίνωσης: Παιχνίδι με ζωάκια.
Δώστε στο κάθε ένα ζωάκι από ένα ρόλο (μαμά, μπαμπάς, παιδιά, θεία κτλ.). Φτιάξετε μαζί με το παιδί μια ιστορία που να περιλαμβάνει την απώλεια. Προτρέψτε το παιδί να φανταστεί πώς νιώθουν τα ζωάκια και μιλήστε για τα συναισθήματα που είναι φυσιολογικό να βιώσουν σε μια τέτοια κατάσταση.
5. Προτρέψτε το να συμβουλεύσει τα ζωάκια να εφαρμόσουν μεθόδους για να νιώσουν καλύτερα: Για παράδειγμα:
- «Τι θα μπορούσε να κάνει η τίγρης για να νιώσει καλύτερα;»
- «Να συνεχίσει να πηγαίνει σχολείο, να μιλήσει στη μαμά της» κτλ…
Έπειτα, ξεκινήστε να συνδέετε τα ζωάκια με την πραγματικότητα:
- «Η τίγρης νιώθει λυπημένη γιατί έχασε το θείο της, σαν το συμμαθητή σου τον Χ πέρσι που…»
6. Συνδέστε την ιστορία με τη δική του πραγματικότητα. Πιο κάτω ακολουθεί παράδειγμα:
«Όπως ο θείος – τίγρης στην ιστορία μας ήταν πολύ-πολύ άρρωστος και πέθανε, έτσι και ο θείος Χ δυστυχώς έχει πεθάνει πριν λίγες ημέρες… (παύση). Νιώθω λυπημένη για αυτό και λίγο θυμωμένη, το ίδιο και ο μπαμπάς… και είναι εντάξει αν νιώσεις και εσύ σαν εμάς (παύση). Όπως είπαμε πριν, όταν κάποιος πεθαίνει……… και δεν μπορούμε να τον δούμε ξανά, αυτό μας κάνει λυπημένους και κάποιες φορές μπορεί να θέλουμε να κλάψουμε, άλλες φορές μπορεί να θέλουμε να μείνουμε μόνοι… (παύση). Να ξέρεις πως η μαμά και ο μπαμπάς θα χαίρονται πολύ να σε αγκαλιάζουν και να σε ακούνε όποτε νιώθεις έτσι! (παύση). Από σήμερα όμως, έχεις μια μαγική δύναμη. Μπορείς όποτε θες να κλείνεις τα ματάκια σου και να θυμάσαι τον θείο Χ. Ο θείος δεν θα έρθει ξανά, αλλά εσύ μπορείς όποτε θες να κλείνεις τα ματάκια σου και να τον θυμάσαι! Με αυτό τον τρόπο θα νιώθεις ότι είσαι κοντά του!»
7. Επίσης, αποφύγετε φράσεις όπως: «ο θείος κοιμήθηκε» γιατί ίσως τα παιδιά να περιμένουν το θείο να ξυπνήσει ή να αναπτύξουν φόβο για τον ύπνο / ή «ο θείος χάθηκε ή έφυγε» επειδή αυτό ενδεχομένως δημιουργήσει την προσδοκία της επιστροφής.
8. Ειδικά τα παιδιά σχολικής ηλικίας είναι πιθανόν να ρωτήσουν τους γονείς: «εσείς πότε θα πεθάνετε;», λόγω του ότι μπορεί να ανησυχούν ότι οι γονείς θα τους εγκαταλείψουν και κανείς δεν θα τους φροντίζει. Σε αυτό το σημείο επιβεβαιώστε τους ότι υπάρχουν αρκετά άτομα στη ζωή τους που τους αγαπούν και θα τους φροντίζουν, υποσχεθείτε τους όμως ότι θα φροντίζετε τον εαυτό σας και εξηγήστε τους πώς να κάνουν και αυτοί το ίδιο.
9. Τέλος, εξασφαλίστε τη συνέχεια και τη σταθερότητα στις συνθήκες ζωής τους. Υπάρχουν αρκετές αλλαγές στις ζωές των παιδιών έπειτα από μια απώλεια. Βοηθήστε τα να ξυπνάνε το πρωί, να κοιμούνται, να διαβάζουν, να γευματίζουν στην κανονική τους ώρα. Επίσης, ενημερώστε το σχολείο, έτσι ώστε και οι εκπαιδευτικοί που είναι κοντά στο παιδί να είναι έτοιμοι να το στηρίξουν και να ανταποκριθούν στις ανάγκες του.
(Fredman, 2018; Longbottom & Slaughter, 2018; Neimeyer, 2006)
*Σχολική Ψυχολόγος
Κέντρο Κλινικής Ψυχολογίας και Μελετών Ψυχικής Υγείας
Διδακτορική Φοιτήτρια Κλινικής Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο Κύπρου
